سفرنگاره‌هایی تا چهلمین روز

گروه ادبیات و اندیشه| کتابِ خواندنی روی مخاطبش تأثیر می‌گذارد؛ حالا این تأثیر می‌تواند با پرداختن کتاب به موضوعی مهم، رویدادی ویژه، مسئله‌ای انسانی و امری جذاب باشد. پیاده‌روی اربعین را بزرگ‌ترین گردهمایی مذهبی سالانه جهان دانسته‌اند و چنین سوژه‌ای جامعِ ویژگی‌های یادشده است. راهپیمایی میلیون‌ها دوستدار امام حسین (ع) و اهل‌بیت پیامبر (ص) در مسیر رسیدن به حرم مطهر حسینی -که الزاما شیعه و مسلمان نیستند- جذابیت‌های بسیاری برای سفرنامه‌نویس دارد که این گیرایی را می‌شود در جزئیات تعاملات همسفران، ویژگی‌های جغرافیایی و تاریخی مسیر و جز این‌ها جست‌وجو کرد. حاصل پرداختن به این موضوعات، اگر به درستی انجام شود، اثری خواندنی خواهد بود که مخاطب را با نویسنده در تجربه مثال‌زدنی پیاده‌روی اربعین هم‌بهره خواهد ساخت. نویسندگانی که به این مهم توجه کرده‌اند و به تبع ایشان سفرنامه‌های چاپ‌شده‌ای با محوریت این راهپیمایی، کم نیستند. از آن میان ۴ کتاب را در آستانه اربعین حسینی برگزیده و معرفی کرده‌ایم.

خس بی‌سروپا
کتاب «خس بی‌سروپا» شامل سفرنوشته‌های حمید حسام به همراه عکس‌هایی از مسیر و راهپیمایانِ حرم حسینی است. حسام به عادت ایرانیان نقطه آغاز پیاده‌روی را نجف‌اشرف قرار داده و از شهر بارگاه امیرمؤمنان علی (ع) ۹۰کیلومتر طی می‌کند تا به بارگاه امام حسین (ع) برسد. او ضمن گزارش سفر، درباره زمینه‌های اعتقادی و روایی و حدیثی مبحث اربعین نیز نوشته است. نام کتاب از بیتی از یک سروده علامه‌طباطبایی گرفته شده است: «من خس بی‌سروپایم که به سیل افتادم/ او که می‌رفت مرا هم به دل دریا برد» در بخشی از کتاب می‌خوانیم: «اینجا همان آرمان‌شهری است که در هیاهوی عصر مدرنیسم، غریب و ناشناخته مانده است. دین در اینجا دکان دنیاخواهی نیست. مردم این سرزمین فریاد علی (ع) را از اعماق تاریخ شنیده‌اند. دین را، چون پوستین وارونه نپوشیده‌اند. ریا و تملق را کشته‌اند. مال و جان را برای معامله با خدا می‌خواهند. برایشان عروس هزاررنگ دنیا، نقاب از صورت کنار زده است و سیمای حقیقی این عجوزه سست‌نهاد را می‌بینند. با حسین (ع) زندگی می‌کنند و با شوق دیدار او راه می‌روند.» «خس بی‌سروپا» را انتشارات سوره مهر در ۱۶۸ صفحه به چاپ رسانیده است.

پیاده‌روی اربعین: تأملات جامعه‌شناختی
«پیاده‌روی اربعین: تأملات جامعه‌شناختی» مجموعه مقالاتی جامعه‌شناختی و انتقادی با موضوع پیاده‌روی اربعین و به کوشش محسن حسام‌مظاهری را دربرمی‌گیرد. «تشیع پساصدام و پایان سندرم حسرت جغرافیای مقدس در تشیع: جامعه شیعی به مثابه جامعه‌ای در فراق» نوشته جبار رحمانی، «اربعین؛ دانسته‌ها و نادانسته‌ها از منظری اجتماعی» به قلم مهدی سلیمانیه، «میزبانان اربعین» اثر احمد شکرچی، «از نهادی شدن آیین اربعین تا عرفی شدن امر قدسی» نوشته محمدرضا پویافر، «حاد واقعیت ژان بودریار؛ بررسی شایعات رسانه‌ای درباره آیین پیاده‌روی اربعین» به قلم محسن امین، «دعوت شده‌ام به زیارت رنج‌آلود / ادراک و تجربه زیسته زائران پیاده ایرانی در عراق» نوشته ندا رضوی‌زاده و «اربعینِ ایرانی؛ رشد تصاعدی آمار ایرانی‌ها در پیاده‌روی اربعین: دلایل و پیامدها» به نگارش محسن حسام‌مظاهری، مقالات این کتاب هستند. «پیاده‌روی اربعین: تأملات جامعه‌شناختی» را نشر آرما در ۲۴۸ صفحه منتشر کرده است.

احضاریه
«احضاریه» اگرچه برپایه سفر نوشته شده و نوعی سفرنامه می‌تواند تلقی شود، جامه رمان به تن دارد. این کتاب به قلم علی مؤذنی، به نگارش درآمده است. حضور روزنامه‌نگاری به نام مسعود در پیاده‌روی اربعین در پی اصرار دوستش و رؤیای خواهرش عارفه درباره این سفر، ماجرا‌هایی می‌سازد که محتوای کتاب بر آن تکیه دارد. خواننده این داستان با رفت‌وبرگشت‌هایی میان گذشته و حال روبه‌رو می‌شود و از این طریق به تصویری از زندگی مسعود می‌رسد: «توی خواب فکر می‌کردم برایم میهمان آمده و باید خودم را به زور بیدار کنم. چشم که باز کردم، دیدمش. می‌دانستم اوست. می‌شناختمش. روی مقنعه و چادرش گردوخاک نشسته بود... زیاد... گردوخاکی که حتی با شستن هم از بین نمی‌رود. گردوخاکی که جزو تاروپود شده... الهی بمیرم... لب‌هاش مسعود... لب‌هاش ترک خورده بود... از عطش...» نویسنده معتقد است برای زیارت، امام معصوم (ع) ما را نمی‌طلبد، بلکه احضار می‌کند و این باور جرقه انتخاب نام کتاب را می‌زند. «احضاریه» را نشر اسم در ۲۲۴صفحه روانه بازار کتاب کرده است.

درنگی در نجف
«درنگی در نجف» سفرنوشته‌های جواد کلاته‌عربی را شامل می‌شود، اما به نظر می‌رسد نویسنده ادعای سفرنامه‌نویسی نداشته است. او کوشیده از لحظات معنوی حضورش در پیاده‌روی اربعین «روایتی روان و تصویری شفاف» ارائه دهد: «خیلی‌ها چشمشان که به ایوان طلا می‌افتاد، بغضشان می‌ترکید و اشکشان جاری می‌شد. هرکسی به زبان دل چیزی می‌گفت و با مولایش راز و نیاز می‌کرد. بعضی‌ها دست‌هایشان را بلند می‌کردند رو به آسمان. بعضی بلندبلند گریه می‌کردند و با آقا حرف می‌زدند، بی‌آنکه کسی به چشمشان بیاید و خجالت بکشند. اما از وقتی وارد صحن ایوان طلا شدم، حال غریبی آمد سراغم. یک‌دفعه ته دلم غنج زد و لبخندی نشست روی لبم. تغییر شکل صورتم را خودم احساس می‌کردم. مثل کسی شده بودم که از فرط خوش‌حالی می‌خواست بخندد. کمی رفتم جلوتر؛ وسط صحن و مقابل ایوان. مثل هوای بهاری که فقط دوست داری نفس بکشی، دوست داشتم راه بروم و نفس بکشم. نمی‌دانستم چه‌ام شده بود!» «درنگی در نجف» را نشر ۲۷بعثت در ۳۴۴صفحه منتشر کرده است.