نمایشگاه از نگاه ناشران

غزاله حسین‌پور| با توجه به پایان بیست‌ویکمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب مشهد، بررسی نقطه‌نظرات بازدیدکنندگان و ناشران حاضر در این رویداد، کمک شایان‌توجهی به ارتقای کیفیت نمایشگاه در دوره‌های آتی خواهد کرد. این دوره نمایشگاه کتاب مشهد که از ۸ لغایت ۱۵ آبان‌ماه برپا شد، انتقاد‌ها و پیشنهاد‌های مختلفی را در پی داشت. از مجموع صحبت‌ها برمی‌آید که نمایشگاه کتاب مشهد همچنان در راضی کردن مخاطب، به طور کامل موفق نبوده است. در گفتگو با ناشران این دوره از نمایشگاه، نظرات آن‌ها را جویا شدیم که در ادامه می‌خوانید.

هم‌زمانی با تعطیلات پایان صفر
غرفه به‌نشر را به عنوان اولین هدف انتخاب کردیم. حسین سعیدی تعطیلات پایان ماه صفر را از مشکلات ناشران برای حمل‌و‌نقل کتاب‌ها دانست. مدیرعامل به‌نشر که در مراسم افتتاحیه، به‌عنوان ناشر برگزیده انتخاب شد، معتقد بود حضور ناشران شهر‌های مختلف در این دوره از نمایشگاه، با برنامه‌ریزی بهتری صورت گرفته است. او همچنین ویژه‌برنامه‌های سرای اهل قلم را از نکات مثبت دیگر این نمایشگاه دانست.

اطلاع‌رسانی ضعیف بود
سهند آدم عارف، مشاور رسانه‌ای این انتشارات، معتقد بود شدت بارندگی در روز‌های نخست نمایشگاه بر بازار کتاب تأثیرگذار بوده است. او اضافه کرد: نمایشگاه استانی به رونق فروش مستقیم کتاب توسط ناشر‌ها کمک می‌کند، اما توجه ما باید به کتاب‌فروشی‌ها باشد، زیرا نبض کتاب در کتاب‌فروشی‌ها می‌تپد. او اطلاع‌رسانی را یکی از نقاط ضعف این دوره برشمرد و معتقد بود که این اطلاع‌رسانی می‌توانست گسترده‌تر باشد.

دست واسطه‌ها در کار
یکی از ناشرانی که در سالن کتب دانشگاهی حضور داشت، معتقد بود بیشتر نمایشگاه به دست واسطه‌های فروش بوده است تا خود ناشران. به گفته این ناشر که تمایل نداشت نامی از او در گزارش بیاوریم، نشر‌های مختلف باید کتاب‌های خود را به نمایش بگذارند، درحالی‌که این‌گونه نبود؛ مثلا انتشارات یک دانشگاه مطرح، به بخش خصوصی واگذار شده بود و هر نوع کتابی را می‌شد در آن یافت.

برای رفاه ناشران تدبیری اندیشیده نشده بود
غرفه‌دار نشر اطلاعات که تاکنون تجربه شرکت در نمایشگاه‌های دیگرشهر‌ها را نداشت، نمایشگاه را دارای نقاط ضعف زیادی دانست. او از نحوه مدیریت این رویداد راضی نبود و گفت: انتقاد من به بخش رفاهی است که برای ناشران شهرستانی هیچ تدبیری اندیشیده نشده بود.

نیاز به فرهنگ‌سازی برای مخاطب
مهرداد علیزاده، سرویراستار نشر «بانگ نی» نبود فرهنگ‌سازی برای خرید کتاب را مشکل اصلی دانست: هدف اصلی مردم از بازدید نمایشگاه کتاب، گذراندن وقت است، درصورتی‌که هویت شکل‌گیری نمایشگاه، کمک به ناشر است. به‌گفته علیزاده نقطه قوت این دوره نسبت به سال گذشته تبلیغات گسترده‌تر بود.

قیمت بالای کتاب رغبت خرید را کم کرده بود
فروشنده نشر «قلم»، نمایشگاه کتاب امسال را بسیار ضعیف توصیف کرد. او وجود کتاب‌های زرد را از عوامل آسیب‌زننده فرهنگی دانست. به گفته علی مصدقی قیمت بالای کتاب‌های چاپ ۹۷ و ۹۸ باعث شده بود رغبت مردم برای خرید کم شود. از نکات شایان توجه دیگر، فشار‌ها برای جمع‌آوری برخی کتاب‌های دارای مجوز بود که ناشران را به شدت آزار می‌داد.

نظم نمایشگاه خوب نبود
وطن‌خواه، یکی از مسئولان غرفه انتشارات «فروزش» که از تبریز به مشهد آمده بود، نمایشگاه مشهد را بی‌نظم‌تر از دیگر شهر‌ها دانست و گفت: اگر این نمایشگاه به مؤسسه نمایشگاه‌ها واگذار شود، نظم بیشتری خواهد داشت. در غیر این‌صورت رفته‌رفته ناشران خوب کمتر به مشهد می‌آیند و تنها دلیل آن هم بی‌نظمی است.

موضوعات زنان و جامعه استقبال بیشتری داشت
خانم کانی آلن، مسئول غرفه انتشارات pathfinder press، سومین سال بود که در نمایشگاه مشهد حاضر می‌شد. کتاب‌های این نشر در آمریکا چاپ می‌شوند و از طریق لندن به نمایشگاه‌های ایران می‌رسند. این انتشارات در نمایشگاه‌های کتاب سراسر دنیا حضور دارد. آلن از استقبال مردم از این نمایشگاه راضی بود، اما از قیمت بالای کتاب‌ها گله داشت. خانم آلن معتقد بود موضوعاتی مانند انقلاب‌ها، سخنرانی‌های چه‌گوارا، موضوعات زنان و جامعه و... بیشترین استقبال را در میان مخاطبان داشته است.
نکته شایان توجه درباره این انتشارات این است که قیمت کتاب‌های خود را با دلار پنج‌هزارتومانی محاسبه کرده بود و به فروش می‌رساند، در‌حالی‌که تعداد زیادی از ناشران ایرانی حاضر در نمایشگاه، با چسباندن قیمت‌های جدید، چاپ‌های قدیمی را نیز با قیمت جدید ارائه می‌کردند.
در بیان نقد، اگر از عناوین تکراری کتاب‌ها که اعتراض بیشتر بازدیدکنندگان را به دنبال داشت بگذریم، ایرادات فنی و شکلی نمایشگاه نیز شایان تأمل بود. سیم‌کشی‌های نامرتب، اندازه‌های نابرابر بنرها، چکه‌کردن آب از سقف و... از نقاط ضعفی بود که شایسته بزرگ‌ترین رویداد فرهنگی در دومین کلان‌شهر کشور نبود. وجود دستگاه‌ها و افراد راهنما در نقاط مختلف سالن‌ها، اما از نکات مثبت بیست‌ویکمین دوره نمایشگاه به شمار می‌آمد.

کتاب فروش‌ها دلال نیستند
معاون فرهنگی اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان‌رضوی در پاسخ به انتقاد ناشران درباره حضور واسطه‌ها و غیبت ناشران بزرگ در نمایشگاه کتاب مشهد، گفت: عنوان واسطه درست نیست؛ چراکه به‌جز ناشران تنها کتاب‌فروشان در نمایشگاه حاضر بودند. درباره حضور کتاب‌فروشان نیز مؤسسه نمایشگاه‌های فرهنگی ایران که برگزارکننده نمایشگاه‌های کتاب است، تصمیم گرفته بود. علت این تصمیم ایجاد فرصت برای کتاب‌فروشان و همراه کردن آن‌ها با نمایشگاه بود.
افشین تحفه‌گر ادامه داد: در این دوره از نمایشگاه کتاب، تنها ۶ کتاب‌فروشی مشهدی حضور داشتند. به‌طور کلی می‌توان گفت که در نمایشگاه کتاب واسطه‌ای در کار نیست. ثبت‌نام اولیه ناشران برای حضور در نمایشگاه باید با مستندات حقوقی انجام شود تا کارت‌خوان به نام ناشر صادر شود. البته ممکن است شخص ناشر در نمایشگاه حاضر نشود و نماینده خود را بفرستد.

از ناشران بزرگ دعوت کردیم، اما نیامدند
وی درباره غیبت ناشران بزرگ کشور در نمایشگاه مشهد نیز گفت: ما تلاش خود را در این زمینه انجام دادیم و با ناشران بزرگ صحبت کردیم. بعضی از این ناشران در نمایشگاه‌های استانی شرکت نمی‌کنند. با این حال، ما از آن‌ها خواهش کردیم که حداقل نماینده‌ای را معرفی کنند تا کتاب‌های تقاضاشده بازار نشر مشهد تأمین شود. با این وجود ناشران بزرگی، چون امیرکبیر، هرمس و نیماژ در این دوره از نمایشگاه حضور داشتند.
معاون اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان در پاسخ به این انتقاد که چرا کتاب‌های زرد در نمایشگاه بیشتر شده است، نیز گفت: هر کتابی که مجوز وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را می‌گیرد، اجازه عرضه در نمایشگاه را دارد. تمایل ما نیز بر این است که به سمت کتاب‌های غنی‌تر برویم. در همین راستا فهرست کتاب‌های ناشران را می‌بینیم و خواهش می‌کنیم برخی عنوان‌ها را نیاورند و به‌صورت تعاملی این موضوع را مدیریت می‌کنیم.

پذیرای انتقادات هستیم
تحفه‌گر ادامه داد: امسال یک تیم بیست‌نفره کارشناسی تشکیل دادیم که مرتب حضور داشتند و تعدادی از کتاب‌ها جمع شد و به غرفه‌داران هم توصیه‌های لازم انجام شد. با این حال نمی‌توان گرایش مخاطبان را در افزایش عنوان‌های کتاب‌های کم‌محتوا بی‌تأثیر دانست.
وی با استقبال از انتقادات و پیشنهاد‌ها درباره نمایشگاه کتاب مشهد گفت: از تمام افرادی که پیشنهاد‌هایی برای بهتر برگزار شدن نمایشگاه دارند، درخواست می‌کنم که دیدگاهشان را با ما به اشتراک بگذارند تا سال‌های آینده بتوانیم نمایشگاه را بهتر برگزار کنیم.