آرزوی سبزِ درحصار

سعیده آل ابراهیم - بازگشایی درهای باغ های آستان قدس رضوی، از گذشته، یکی از مطالبات مردم مشهد بوده است؛ مطالبه ای که آرام آرام برای بسیاری از این باغات، رنگ و بوی آرزو گرفته است. هر چند در سال های اخیر اقدامات درخور توجهی دراین زمینه انجام شده است و آستان قدس رضوی طی سال گذشته با احداث اردوگاه فرهنگی تربیتی بیلدر برای نوجوانان و جوانان و احداث باغ اردوگاه خاتون برای بانوان، توانسته تاحدودی به این مطالبه مردمی پاسخ بگوید، برآیند اظهارات مردمی نشان می دهد هنوز این خواسته پا برجاست و مردم چشم انتظار گشایش بیشتر در این زمینه هستند؛ ضمن اینکه شرایط اردوگاهی دو باغ یاد شده نیز به گونه ای است که امکان ورود عموم مردم وجود ندارد و تیم های اردویی فقط با تعیین وقت قبلی می توانند وارد این دو مکان بشوند.

خودش را مانند چتری پر حرارت روی سر مردم پهن کرده است. آفتاب داغ و کش دار تابستان را می گویم. شرجی گرما را می توان در پیراهن های به تن چسبیده، عرق های ماسیده روی پیشانی، سر کشیدن یک بطری آب خنک و ... دید و حس کرد. تعدادی از مردم برای رهایی از شر گرمای این روزها به سایه درخت ها پناه می برند. برای بعضی هم برگه های کاغذ یا گوشه روسری و چادرشان حکم بادبزن را پیدا کرده است. در آفتاب سوزان و کلافه کننده تابستان، قدم ها برای فرار از شرّ گرمای سمج تابستان تندتر شده است. برخلاف این عده، برخی هم انگار مقابل گرمای پر حرارت شعله های خورشید کاملا «وا» داده اند و شلاق گرما را به جان خریده اند؛ این را می توان از قدم های آرام و کسالت بارشان به خوبی متوجه شد. هر دو گروه اما زمانی که به کنار باغی در دل شهر می رسند، قدم ها را آهسته تر برمی دارند. دیگر دست ها را سایه بان صورت نمی کنند. از لابه لای نرده ها منظره باغ را نگاه می کنند و همان طور که اجازه می دهند نسیم خنک، صورتشان را نوازش کند، انگار حسرتی در دلشان زنده می شود؛ حسرت قدم زدن در خنکای باغ های پرشمار، سرسبز و آباد آستان قدس... .
دور تا دور باغ الندشت در خیابان کوهسنگی مشهد را نیمی دیوار و نیم دیگر نرده های آهنی فرا گرفته است. تقریبا هر کسی که از پیاده رو کنار باغ عبور می کند، نگاهش حتی برای دقایقی به درختان پشت نرده ها گره می خورد. درختان بلندی که در همسایگی باغ قرار دارد، دالانی از سایه در پیاده رو ایجاد کرده است؛ دالانی خنک که فقط رشته های باریک تابش خورشید از میان آن ها عبور می کند.

کاش این درها باز شود...
موتور را روی جک گذاشته و خودش هم کنار پیاده رو روی لبه جدول نشسته است. در چند قدمی باغ، سرگرم تلفن همراهش است. حسین آقایی، چند دقیقه ای در سایه نشسته است تا هم با تلفن همراهش صحبت و نفسی تازه کند و در ادامه به محل کارش برود. نظرش را درباره باز شدن درِ باغ های آستان قدس رضوی به روی مردم می پرسم و او می گوید: علی رغم سرسبزی و فراوانی اش، هنوز نتوانسته ام داخل باغ های آستان قدس قدم بزنم. اگر اجازه بدهند مردم به داخل باغ ها بروند، خیلی خوب است؛ به ویژه باغی که در ابتدای بولوار توس قرار دارد. وقتی در پیاده روی کنار این باغ قدم می زنم، نسیم خنکی می وزد که بسیار دلنواز است.
احمد یکی دیگر از شهروندان است که می گوید: آستان قدس باغ های بزرگی در شهر دارد که اگر این ها به پارک تبدیل شود، حال و هوای نشاط شهر کاملا دگرگون می شود. البته از یک لحاظ هم بهتر است محصور باشد، چون بعضی از افراد طبیعت را خراب می کنند.

بدون استفاده مردم، سودی ندارد
به سراغ آقای جعفرزاده می رویم. او همان طورکه با دستمال کاغذی، عرق روی صورتش را پاک می کند، می گوید: کارکرد این باغ ها باید به صورت فضای سبز عمومی باشد و مردم بتوانند در آن به استراحت و ورزش بپردازند، در غیر این صورت، این باغ ها دردی از شهر و کمبود فضای سبزش دوا نمی کند؛ این باغ ها باید مردمی باشد نه اینکه کاملا خصوصی اداره شود. خیلی ها در مشهد آرزو دارند داخل باغ ملک آباد را هم ببینند.
کمی جلوتر از درِ باغ الندشت، روی صندلی جلو کانکس کوچکش نشسته است و رفت و آمدها را تماشا می کند. کارش تمیز کردن سرویس های بهداشتی است. به گفته خودش دو سالی می شود که اینجا کار می کند. معصومه خانم می گوید: نصف این باغ گلخانه است و نصف دیگرش را درخت میوه کاشته اند. فکر می کنم اگر ورود مردم به اینجا آزاد باشد، بعضی بچه ها فضای زیبای فعلی را خراب خواهند کرد.
فاطمه خانم روی نیمکت های فلزی در پیاده رو کنار باغ نشسته است. از او می پرسم: دوست دارید درِ باغ های امام رضا(ع) به روی مردم باز شود؟ و او می گوید: من اهل پایین شهرم. آنجا مردم آن قدر گرفتار ند که فرصتی برای حضور در باغ های بالای شهر را ندارند و اگر پارک محلی ایجاد شود، راضی اند. اگر این باغ ها باز شود، زیبایی اش می ماند برای اهالی مناطق برخوردار شهر و به ما چیزی نمی رسد. او می گوید: در میدان فردوسی هم باغ سرسبزی وجود دارد. در بولوار توس هم فضای باغ آستان قدس خیلی دیدنی است. اگر به خیابان آبکوه هم بروید آنجا هم باغ زیبا و پر میوه ای وجود دارد، اما چه فایده که امکان حضور عمومی نیست.

فروش جزئی نداریم
«به دلیل خاک حاصلخیز این باغ برای تولید برخی محصولات کشاورزی، بخشی از آن به عنوان گلخانه استفاده می شود. می توانید بخشی از آن را از لابه لای نرده ها ببینید.» این ها حرف های نگهبان باغ الندشت است که از او فروش محصولات باغ را جویا می شوم. او می گوید: در این باغ گلخانه داریم، اما فروش جزئی نداریم. باقی محصولات را می فروشیم؛ البته امسال به اندازه سال گذشته میوه نداشته ایم و هرچه بود سریع فروخته شد. یک باغ سیزده هکتاری در انتهای آزادشهر داریم که محصول کشاورزی آن به فروش می رسد.

همه می خواهند باغ ملک آباد را ببینند
روی لبه جدول کنار پیاده رو نشسته است و شماره اتوبوس ها را دنبال می کند. سن و سالی از حسن آقا گذشته است. او می گوید: همه دلشان می خواهد داخل باغ ملک آباد را ببینند. اگر هر روز امکانش نیست، حداقل یک روز در هفته اجازه ورود به آن را بدهند؛ مطمئن باشید بسیاری از مردم استقبال می کنند. مشهدی ها نمی دانند داخل این باغ چه خبر است. از وجود بعضی باغ ها هم که خبر نداریم! انگار فقط عده‌ا ی خاص را به داخل این باغ ها راه می دهند.

باغ هایی بدون استفاده
فرهاد با کفش و لباس ورزشی در حال پیاده روی در پیاده رو کناری باغ ملک آباد است. او می گوید: متأسفانه بیشتر این باغ ها بدون استفاده مانده است. فضای سبز خیلی خوبی دارد، اما باید به آن رسیدگی کنند و به مردم اجازه بدهند از این فضا استفاده کنند. البته این نگرانی وجود دارد که برخی افراد به طبیعت آسیب برسانند، اما به نظرم باید مانند پارک ملت نظارت و کنترل کنند و نباید به بهانه آسیب به باغ ، مردم را از حضور محروم کنند.

این اردوگاه برای عموم مردم نیست
درِ باغ اردوگاه خاتون باز اما ورود به آن ممنوع است. روز به نیمه رسیده است و آفتاب پرزورتر از ساعتی پیش می تابد. از جلو در نیم نگاهی به داخل باغ خاتون می اندازم و پیش از اینکه قدمی به داخل باغ بگذارم، نگهبان می گوید: کارتان را بفرمایید خانم. می پرسم: امکان دیدن و تماشای باغ هست؟ و او می گوید: این باغ برای بانوان است، اما برای عموم مردم نیست. باید بیشتر از 8نفر از اهالی محل یا مدارس ثبت نام کنند. تعداد به 200 نفر که رسید با آن ها تماس می گیریم تا یک روز بتوانند از باغ استفاده کنند.
کمی جلوتر از درِ ورودی با جوانی مواجه می شوم که درحال عبور از نزدیکی باغ است. دکمه های بالای پیراهنش را باز گذاشته است و همان طور که از جلو باغ خاتون عبور می کند، گردنش را کج کرده و از لابه لای درز حفاظ ها، داخل باغ را نگاه می کند. او می گوید: خیلی دوست دارم داخل این باغ ها را ببینم؛ به همین دلیل همیشه مسیر پیاده روی ام را از نزدیک این اردوگاه انتخاب می کنم. در زمان پیاده روی هم هر از گاه از لابه لای نرده ها از فضای سبز و هوای تازه اردوگاه نفسی تازه می کنم. اما حتما قدم زدن در باغی پر از سایه درخت بهتر از قدم زدن در حاشیه باغ است.
سال هاست که مردم آرزوی دیدن باغ های آستان قدس رضوی را در دل دارند. برخی هم خودشان را با این حرف توجیه می کنند که ممکن است تماشای این سبزی و زیبایی، با حضور عمومی و آسیب رساندن برخی افراد از بین برود . در کنار آن، عده ای هم هنوز خاطره قطع شبانه برخی درختان باغ های آستان قدس و سبز شدن مجتمع های بزرگ تجاری از دل این باغ ها را از یاد نبرده اند.

کاشت 350 هزار نهال طی 5 سال
اوایل آذر ماه سال گذشته بود که گزارشی درباره این مطالبه مردمی در روزنامه شهرآرا منتشر شد. با توجه به تحقق نیافتن این مطالبه عمومی، این بار نیز برای پیگیری دوباره این موضوع به سراغ مدیر عامل شرکت کشاورزی رضوی می رویم. محمود صادقی در این باره به گزارشگر ما می گوید: مساحت باغ های آستان قدس در مشهد و حومه بیش از 750 هکتار است. او می گوید: این باغ ها، سهم 30 تا 35 درصدی در تلطیف هوای شهر مشهد دارد.او بیان می کند: در تمام این باغات، محصولات کشاورزی تولید می شود و تولیدات محصولات باغی باید با استاندارد خاصی همراه باشد. باغداری در داخل شهر هزینه بیشتری دارد.او ادامه می دهد: در برخی حوزه ها مانند کود، عملیات کشاورزی، مکانیزاسیون و ادوات کشاورزی با محدودیت مواجه هستیم، اما با توجه به سیاستی که در حفظ باغ ها وجود دارد، باید این باغ ها را حفظ کنیم و در نهایت نیز قیمت تمام شده محصول در داخل شهر بیشتر از قیمت تمام شده در خارج از شهر است.وی ادامه می دهد: طی سال های اخیر، احیای باغ های قدیمی و فرسوده در دستور کار آستان قدس قرار گرفته است. نمونه این باغ ها، ملک آباد است که در حال حاضر، تمام سطح این باغ زیر کشت نهال قرار گرفته، به گونه ای که طی 5 سال اخیر بیش از 350هزار نهال در کل باغ های آستان قدس کاشته شده است.

حتی هزینه های نگهداری تأمین نمی شود
صادقی با اشاره به اینکه باغ ملک آباد 300هکتار و باغ امام رضا(ع) 110هکتار مساحت دارد، می گوید: باتوجه به اینکه باغ ها بازسازی شده و نهال ها هنوز جوان است، این مجموعه هنوز به باردهی اقتصادی نرسیده است. درختان کهن سال هم چندان محصولی ندارند و در حال حاضر سالیانه حدود 1000 یا 1500تن محصول از این باغ ها برداشت می شود و فروش این محصولات حتی هزینه نگهداری را نیز تأمین نمی کند. مدیرعامل شرکت کشاورزی رضوی درباره مساحت بخشی از باغ های آستان قدس که برای بازدید به صورت اردو باز شده است، بیان می کند: در 70هکتار از باغ بیلدر و 26هکتار از باغ اردوگاه خاتون، امکان استفاده برای اردو فراهم شده است.

سختی توأمان حفاظت و بازدید از باغ ها
وی می گوید: برای اینکه درِ باغ های آستان قدس رضوی به روی مردم باز شود، باید ببینیم چه مدل اجرایی بهتر است ارائه شود که هم به باغ ها آسیبی نرسد هم امکان استفاده عمومی فراهم شود؛ البته اظهارنظر در این باره باید با ارائه نظر کارشناسان همراه باشد.
صادقی اضافه می کند: در حال حاضر در فضای سبز شهری درخت غیرمثمر مانند کاج، سرو و بید داریم که مردم می توانند از سایه آن استفاده کنند، اما باغ، محصول اقتصادی دارد و ترکیب حفاظت و بازدید از آن کار سختی است. نمی توان گفت این کار اجراشدنی نیست، اما باید با درنظرگرفتن نکاتی صورت گیرد و بستگی به سیاست متولیان شهر و آستان قدس رضوی دارد. وی بیان می کند: نگهداری درختان میوه به سم پاشی، ماشین آلات و آبیاری خاصی نیاز دارد؛ ضمن اینکه نگهداری این درختان با سمومی که مردم از آن محفوظ باشند، نکته قابل تأمل دیگری است. اینکه بخواهیم درختان باغی را به غیرمثمر تبدیل کنیم و فارغ از محصولات باغی، صرفا به جنبه وجود فضای سبز توجه داشته باشیم، شدنی است، اما باید دید با کدام سیاست و راهبرد مسائل اقتصادی می توان این کار را انجام داد.