جنجال دست از سر آکادمی برنمی‌دارد!
ماجرای ۲ نوبل، یک زن، یک مخالف
هدی جاودانی| نوامبر سال ۲۰۱۸، طی مقاله‌ای جزئیات رسوایی اخلاقی همسر کاتارینا فروستنسون، عضو آکادمی سوئد در بخش نوبل ادبیات، انتشار پیدا کرد. بر پایه این مقاله، ژان کلود آرنو طی ۲۰ سال گذشته دست کم ۱۸ زن را در کلوپی که او و فروستنسون در دارایی‌های آکادمی تأسیس کرده بودند، مورد سوءاستفاده قرار داده بود. اما ماجرا به اینجا ختم نمی‌شد. بعد از این اتفاق، اعضای آکادمی تصمیم گرفتند تا با تحقیقاتی داخلی، اطلاعات بیشتری در مورد ابعاد ماجرا کسب کنند. این تحقیقات در نهایت نشان می‌داد که احتمالا آرنو در گذشته نام ۷ نفر از برندگان نوبل ادبیات، از جمله باب دیلن و هارولد پینتر را پیش از اعلام عمومی فاش کرده است، اطلاعاتی که می‌توانسته است موضوع شرط بندی باشد.
آکادمی ناتوان از پاسخ گویی به اتهامات وارده، از اخراج فروستنسون خودداری کرد و همین موضوع باعث شد که ۶ عضو از تیم قدرتمند و جدایی ناپذیر هجده نفره نوبل ادبیات از جایگاه خود استعفا دهند. این اتفاق در حالی رخ داد که هریک از این افراد به صورت مادام العمر به عضویت آکادمی درآمده بودند و هیچ کدام حق استعفا از مقام خود را نداشتند و تنها می‌توانستند در مواردی که تمایل به همراهی ندارند، صندلی خود را خالی بگذارند. این بحران بی سابقه، آکادمی را به این فکر انداخت که اهدای جایزه سال ۲۰۱۸ را به تعویق بیندازد تا اعضای کمیته انتخاب برنده نوبل ادبیات را تکمیل و چهره خود را در افکار عمومی بازیابی کند.
اکنون بعد از رسوایی سال گذشته، آکادمی تحولات بسیاری را از سرگذرانده است و به اعضای خود این اجازه را می‌دهد که هرگاه تمایل داشتند از عضویت خود استعفا دهند و حتی ۵ عضو جدید از بیرون به کمیته نوبل ادبیات اضافه شده اند. آرنو نیز به جرم تجاوز به حبس محکوم شده و در زندان است. اما اعضای کمیته اعلام کرده اند که این اقدامات هنوز کافی نیست و قرار است کماکان برای شفافیت هر چه بیشتر فعالیت‌های آکادمی، تحولات بیشتری صورت بگیرد.
نوبل ادبیات ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ حالا هم زمان اهدا می‌شدند و شخصیت‌های محبوب بسیاری در فهرست نامزدان نوبل به چشم می‌خوردند؛ «مارگارت اتوود» کانادایی، «ماریس کنده» که اهل جزایر گوآدلوپِ فرانسه است، «هاروکی موراکامی» ژاپنی و «نگوگی وا تیونگو»ی کنیایی، همگی درنظر طرفدارانشان بخت دریافت نوبل را داشتند. بسیاری بر این عقیده بودند که به خاطر اتفاقات سال گذشته، یکی از برندگان نوبل حتما زن خواهد بود و حتی یکی از اعضای آکادمی رسما اعلام کرد که آکادمی امسال سعی داشته وسعت دید از خود نشان بدهد و گزینه‌های متفاوت تری را نسبت به گذشته انتخاب کند و از «نگاه مردمحور» و «اروپایی» در ادبیات فاصله بگیرد.
بعد از این اظهار نظر، دیگر برای همه مسجل شده بود که یکی از برندگان نوبل حتما از میان نویسندگان زن انتخاب می‌شود و گمانه زنی‌های دقیق تر، «اولگا توکارچوک» و «هانا کرال» لهستانی، «هان کانگ» کره ای، «جویس کرول اُتز» آمریکایی و «لیودمیلا اولیتسکایا»ی روسی را از میان زنان و «میرچا کِرتِرسکو»ی رومانیایی را از میان مردان گزینه‌های احتمالی ۲ جایزه نوبل امسال معرفی می‌کرد.
پنجشنبه ۱۸ مهر (۱۰ اکتبر) ساعت ۱۵ و ۳۰ دقیقه به وقت تهران، «اولگا توکارچوک»، نویسنده لهستانی، و «پِتِر هاندکه»، نویسنده اتریشی، به ترتیب برندگان نوبل ادبیات ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ شدند. کمیته نوبل بر این عقیده بود که توکارچوک «با روایت خلاق و همراه با گستره وسیعی از احساسات، توانسته است عبور از مرز‌ها را به عنوان شکلی از زندگی به نمایش بگذارد» و آثار این نویسنده را «متمرکز بر مهاجرت و گذار فرهنگی و مملو از ذکاوت و رندی» خطاب کرد. اولگا توکارچوک، فعال اجتماعی و منتقد سیاست‌های راست گرایانه دولت لهستان است و کتاب‌های پرفروشی در کشور خود دارد، اما عمده شهرت او در بریتانیا با دریافت جایزه بین المللی بوکر ۲۰۱۸ برای ششمین رمانش «پروازها» اتفاق افتاده است.
پتر هاندکه به واسطه «خلق اثر تأثیرگذاری که با نبوغ زبانی به کاوش در تجارب منحصر به فرد انسانی پرداخته است» موفق به دریافت نوبل ۲۰۱۹ شد. انتخابی که بلافاصله جنجال بر انگیز شد. بسیاری آن را مضحک و شرم آور و رسوایی دیگری برای آکادمی خطاب کردند. حضور هاندکه در مراسم خاکسپاری اسلوبودان میلوشویچ، رئیس جمهوری پیشین صربستان و جمهوری فدرال یوگسلاوی، که به نسل کشی و جنایت جنگی متهم بود، در سال ۲۰۰۶ و اظهار نظر‌های سیاسی اش شخصیتی منفی از او ساخته است. اما جالب‌تر اینکه هاندکه سال ۲۰۱۴، در مصاحبه با یک روزنامه اتریشی اعلام کرده بود که «جایزه نوبل دیر یا زود باید برچیده شود» و آن را «تقدیس دروغین ادبیات» خطاب کرده بود. از طرفی اسلاوی ژیژک، فیلسوف چپ گرای اسلوونیایی، با یادآوری این اظهار نظر هاندکه، به طعنه گفته است که «انتخاب برنده امسال، ثابت کرد که حق با اوست». پتر هاندکه با آثاری، چون «بر فراز دهکده ها»، «تکرار» و «محاکمه» شناخته می‌شود، اما شهرت او بیشتر به واسطه فیلم نامه «برلین زیر بال فرشتگان» است، که با همکاری ویم وندرس، فیلم ساز برجسته آلمانی، نوشته بود. کمیته انتخاب برنده نوبل ادبیات، هنگام اهدای جایزه خود، هاندکه را یکی از مؤثرترین نویسندگان معاصر خطاب کرده که «هنرمندانه به فضا‌های ناشناخته‌ها و نادیده‌ها سفر می‌کند».
نوبل ادبیات، همه ساله به احترام نام آلفرد نوبل به کسی اهدا می‌شود که «در قلمرو ادبیات اثری ممتاز و برجسته را به سبکی ایده آل خلق کرده باشد». تاکنون ۱۱۶ جایزه نوبل ادبیات اهدا شده است، که از میان آن‌ها تنها ۱۵ زن برنده این جایزه شده اند. زبان انگلیسی با ۲۹ جایزه، کماکان بیشترین نوبل ادبیات را از آن خود کرده است و زبان‌های فرانسوی، آلمانی، اسپانیایی و سوئدی در وهله‌های بعدی قرار گرفته اند.
آکادمی ناتوان از پاسخ گویی به اتهامات وارده، از اخراج فروستنسون خودداری کرد و همین موضوع باعث شد که ۶ عضو از تیم قدرتمند و جدایی ناپذیر هجده نفره نوبل ادبیات از جایگاه خود استعفا دهند. این اتفاق در حالی رخ داد که هریک از این افراد به صورت مادام العمر به عضویت آکادمی درآمده بودند و هیچ کدام حق استعفا از مقام خود را نداشتند و تنها می‌توانستند در مواردی که تمایل به همراهی ندارند، صندلی خود را خالی بگذارند. این بحران بی سابقه، آکادمی را به این فکر انداخت که اهدای جایزه سال ۲۰۱۸ را به تعویق بیندازد تا اعضای کمیته انتخاب برنده نوبل ادبیات را تکمیل و چهره خود را در افکار عمومی بازیابی کند.
اکنون بعد از رسوایی سال گذشته، آکادمی تحولات بسیاری را از سرگذرانده است و به اعضای خود این اجازه را می‌دهد که هرگاه تمایل داشتند از عضویت خود استعفا دهند و حتی ۵ عضو جدید از بیرون به کمیته نوبل ادبیات اضافه شده اند. آرنو نیز به جرم تجاوز به حبس محکوم شده و در زندان است. اما اعضای کمیته اعلام کرده اند که این اقدامات هنوز کافی نیست و قرار است کماکان برای شفافیت هر چه بیشتر فعالیت‌های آکادمی، تحولات بیشتری صورت بگیرد.
نوبل ادبیات ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ حالا هم زمان اهدا می‌شدند و شخصیت‌های محبوب بسیاری در فهرست نامزدان نوبل به چشم می‌خوردند؛ «مارگارت اتوود» کانادایی، «ماریس کنده» که اهل جزایر گوآدلوپِ فرانسه است، «هاروکی موراکامی» ژاپنی و «نگوگی وا تیونگو»ی کنیایی، همگی درنظر طرفدارانشان بخت دریافت نوبل را داشتند. بسیاری بر این عقیده بودند که به خاطر اتفاقات سال گذشته، یکی از برندگان نوبل حتما زن خواهد بود و حتی یکی از اعضای آکادمی رسما اعلام کرد که آکادمی امسال سعی داشته وسعت دید از خود نشان بدهد و گزینه‌های متفاوت تری را نسبت به گذشته انتخاب کند و از «نگاه مردمحور» و «اروپایی» در ادبیات فاصله بگیرد.
بعد از این اظهار نظر، دیگر برای همه مسجل شده بود که یکی از برندگان نوبل حتما از میان نویسندگان زن انتخاب می‌شود و گمانه زنی‌های دقیق تر، «اولگا توکارچوک» و «هانا کرال» لهستانی، «هان کانگ» کره ای، «جویس کرول اُتز» آمریکایی و «لیودمیلا اولیتسکایا»ی روسی را از میان زنان و «میرچا کِرتِرسکو»ی رومانیایی را از میان مردان گزینه‌های احتمالی ۲ جایزه نوبل امسال معرفی می‌کرد.
پنجشنبه ۱۸ مهر (۱۰ اکتبر) ساعت ۱۵ و ۳۰ دقیقه به وقت تهران، «اولگا توکارچوک»، نویسنده لهستانی، و «پِتِر هاندکه»، نویسنده اتریشی، به ترتیب برندگان نوبل ادبیات ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ شدند. کمیته نوبل بر این عقیده بود که توکارچوک «با روایت خلاق و همراه با گستره وسیعی از احساسات، توانسته است عبور از مرز‌ها را به عنوان شکلی از زندگی به نمایش بگذارد» و آثار این نویسنده را «متمرکز بر مهاجرت و گذار فرهنگی و مملو از ذکاوت و رندی» خطاب کرد. اولگا توکارچوک، فعال اجتماعی و منتقد سیاست‌های راست گرایانه دولت لهستان است و کتاب‌های پرفروشی در کشور خود دارد، اما عمده شهرت او در بریتانیا با دریافت جایزه بین المللی بوکر ۲۰۱۸ برای ششمین رمانش «پروازها» اتفاق افتاده است.
پتر هاندکه به واسطه «خلق اثر تأثیرگذاری که با نبوغ زبانی به کاوش در تجارب منحصر به فرد انسانی پرداخته است» موفق به دریافت نوبل ۲۰۱۹ شد. انتخابی که بلافاصله جنجال بر انگیز شد. بسیاری آن را مضحک و شرم آور و رسوایی دیگری برای آکادمی خطاب کردند. حضور هاندکه در مراسم خاکسپاری اسلوبودان میلوشویچ، رئیس جمهوری پیشین صربستان و جمهوری فدرال یوگسلاوی، که به نسل کشی و جنایت جنگی متهم بود، در سال ۲۰۰۶ و اظهار نظر‌های سیاسی اش شخصیتی منفی از او ساخته است. اما جالب‌تر اینکه هاندکه سال ۲۰۱۴، در مصاحبه با یک روزنامه اتریشی اعلام کرده بود که «جایزه نوبل دیر یا زود باید برچیده شود» و آن را «تقدیس دروغین ادبیات» خطاب کرده بود. از طرفی اسلاوی ژیژک، فیلسوف چپ گرای اسلوونیایی، با یادآوری این اظهار نظر هاندکه، به طعنه گفته است که «انتخاب برنده امسال، ثابت کرد که حق با اوست». پتر هاندکه با آثاری، چون «بر فراز دهکده ها»، «تکرار» و «محاکمه» شناخته می‌شود، اما شهرت او بیشتر به واسطه فیلم نامه «برلین زیر بال فرشتگان» است، که با همکاری ویم وندرس، فیلم ساز برجسته آلمانی، نوشته بود. کمیته انتخاب برنده نوبل ادبیات، هنگام اهدای جایزه خود، هاندکه را یکی از مؤثرترین نویسندگان معاصر خطاب کرده که «هنرمندانه به فضا‌های ناشناخته‌ها و نادیده‌ها سفر می‌کند».
نوبل ادبیات، همه ساله به احترام نام آلفرد نوبل به کسی اهدا می‌شود که «در قلمرو ادبیات اثری ممتاز و برجسته را به سبکی ایده آل خلق کرده باشد». تاکنون ۱۱۶ جایزه نوبل ادبیات اهدا شده است، که از میان آن‌ها تنها ۱۵ زن برنده این جایزه شده اند. زبان انگلیسی با ۲۹ جایزه، کماکان بیشترین نوبل ادبیات را از آن خود کرده است و زبان‌های فرانسوی، آلمانی، اسپانیایی و سوئدی در وهله‌های بعدی قرار گرفته اند.
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
