سید محمدرضا هاشمی | شهرآرانیوز؛ بعد از سقوط دولت اشرف غنی در افغانستان و آمدن طالبان به این کشور موج جدیدی از پناهجویان افغانستانی به سمت کشورهای همسایه افغانستان به راه افتاد و در این میان جمهوری اسلامی ایران که نزدیک به هزار کیلومتر مرز مشترک با همسایه شرقی خود دارد، انتخاب اول بسیاری از این پناهجویان بود. مدیرکل اتباع و مهاجران خارجی استانداری خراسان رضوی می گوید در این استان ۱۸۰هزار مهاجر افغانستانی در طرح سرشماری وزارت کشور شرکت کرده‌اند. این آمار در کل کشور به ۲میلیون و ۳۰۰هزار نفر می رسد. دراین بین خراسان رضوی به دلیل هم مرز بودن با افغانستان مسئولیت بیشتری در مقایسه با دیگر استان‌های کشور دررابطه با پناهجویان جدید دارد. در گفت‌وگو با «علی قاسمی»، مدیرکل اتباع و مهاجران خارجی استانداری خراسان رضوی، تلاش کردیم درباره موضوعات مختلفی که مسئولیت اداره تحت کنترل اوست، صحبت کنیم. این گفت وگو در حالی انجام شد که اداره اتباع خارجی استان روزهای پرکاری را پشت سر می‌گذارد و در واقع آن‌ها شعر سعدی را معنای واقعی بخشیده‌اند:
بنی آدم اعضای یکدیگرندکه در آفرینش ز یک گوهرند
چو عضوی به درد آورد روزگار دگر عضوها را نماند قرار
همان طور که شما مطلع هستید، بناست «سازمان ملی مهاجرت» تشکیل شود تا سیاست گذاری، راهبری، برنامه‌ریزی، نظارت و سامان دهی امور اتباع و مهاجران خارجی و پناهندگان و برقراری ارتباط مؤثر با نهادها و سازمان‌های بین‌المللی توسط این سازمان جدید دنبال شود که اتفاق خوبی است، به نظر شما این طرح به کجا می‌رسد؟
مهاجرت امروز در همه کشورها وجود دارد و کشورهای مختلفی تحت تأثیر جریانی جدید با نام پناهنده قرار گرفته‌اند. برای همین همه کشورها به دنبال این هستند که در حوزه پناهندگان سازوکاری را تعریف کنند. این سازوکار از لحاظ ساختارهای دولتی در ایران ابتدا همان «شورای افاغنه» بود که بعد به دفتر اتباع تبدیل شد و سپس به اداره کل اتباع. اما نیازها هم تغییر کرد و وسیع‌تر شد. دیگر نمی‌شد با ساختار قبلی به این نیازها پاسخ داد، برای همین بحث سازمان ملی مهاجرت از سال‌های پیش در دستور کار قرار گرفت. سیل جدید مهاجرت اما تشکیل چنین سازمانی را شتاب داد و به این منجر شد که دولت به تشکیل سازمان ملی مهاجرت سرعت بدهد. ضمن اینکه نگاه خاص رئیس جمهور به موضوع مهاجران هم به تحقق این موضوع کمک شایانی می‌کند.
به دلیل ضرورت موضوع الان دو بحث به صورت جدی پیگیری می‌شود. برنامه این است که این سازمان هرچه سریع‌تر شکل بگیرد. یک بخش آن معطوف به این می‌شود که سازمان در دل وزارت کشور شکل بگیرد که مقدماتش هم اکنون در حال فراهم شدن است و کار جریان دارد. یک بخش دیگر به مجلس مربوط می‌شود. بنا بر آخرین اطلاع در حال انجام کارها و بررسی‌های کارشناسی بر روی طرح هستند؛ به همین دلیل امید داریم که به زودی این اتفاق بیفتد. در یک کلام تقریبا همه سازوکارهایش دیده شده و کار عملا به نقطه پایانی رسیده و ان شاءا... به زودی شاهد تشکیل «سازمان ملی مهاجرت» خواهیم بود.
نگاه جمهوری اسلامی به مهاجران نگاهی مثبت است
با برخی از دوستان افغانستانی که سال‌هادر مشهد و ایران حضور داشته‌اند، درباره شکل‌گیری این سازمان صحبت می‌کردیم. به عقیده آن‌ها برخی از بندهای طرح این سازمان، خیلی آرمانی است و برایشان تصورناپذیر بود. باورشان نمی‌شد که نگاه سیاست‌گذاران به آن‌ها تا این حد تلطیف شده و ظرفیت‌هایشان هم دیده شده است؟
در جمهوری اسلامی ایران نگاه به حوزه پناهندگان و مهاجران افغانستانی که ۹۰درصد مهاجران ما را تشکیل می‌دهند، از ابتدا مثبت بوده است. امروز مهاجر افغانستانی دغدغه‌هایش با دغدغه‌های من ایرانی یکی است؛ همان درگیری‌های اجتماعی را داریم. این پیوستگی به حدی است که بسیاری از آن‌ها حتی لهجه‌های شهرهای ایران را گرفته‌اند و طوری حرف می‌زنند که شما نمی‌توانید تشخیص بدهید که این بنده خدا افغانستانی است یا ایرانی. این نشان می‌دهد که هیچ تفاوتی در نگاه ما به افغانستانی‌ها پدید نیامده و این باور مثبت و اعتقاد سازنده از همان ابتدا وجود داشته است. ایران و افغانستان ضمن اینکه مشترکات بی‌شماری دارند، یک ریشه واحد هم دارند. این طور نیست که بگوییم نگاه جمهوری اسلامی ایران درگذشته نسبت به پناهندگان افغانستانی منفی بوده و حالا با شکل گیری این سازمان مثبت شده است.
طبیعی است نوع نگاه من که با پناهندگان در ارتباط هستم با دیگرانی که با آن ها مرتبط نیستند فرق داشته باشد. ممکن است شخصی که به نسبت کار سازمانی خود با اتباع خارجی مرتبط نیست، نگاهی معتدل به آن ها نداشته باشد اما یقین دارم این نگاه فقط در حوزه کارش هست و همین فرد در زندگی فردی خود با مهاجران هیچ زاویه‌ای ندارد و حتی ممکن است رفقای مهاجر هم داشته باشد. سازمان ملی مهاجرت به این دلیل تشکیل می‌شود که همه ادارات ذیل یک مجموعه قرار بگیرند تا همان‌طور که تفکر کلی در برابر مهاجران واحد و مثبت است، سیاست و قوانین هم یکی شوند.
یکی از مشکلات جدی ای که داشتیم در حوزه خدمات به پناهندگان به همین دلیل است که قوانین به روزرسانی نشده‌اند. امروز مهاجران به خدماتی نیاز دارند که شاید در دوره‌های قبل یا به صلاح نبوده‌اند یا به مهاجران اجازه استفاده از آن‌ها داده نمی‌شده است، اما امروز این‌ها باید به روزرسانی شود. مثل قوانین اعطای گواهی‌نامه. ما خودمان قائل به این هستیم که باید به همه مهاجران واجد شرایط گواهی نامه داده بشود، زیرا بخشی از جامعه هستند و کنار ما زندگی می کنند و به گواهی نامه نیاز دارند. اگر استفاده از ظرفیت فارغ التحصیلانی که در دانشگاه‌های خود ما تحصیل کرده‌اند، منع قانونی دارد، باید آن را رفع کنیم. خوشبختانه چنین مواردی ذیل تشکیل سازمان ملی مهاجرت در حال به روزرسانی است. البته همین الان هم گواهی نامه داده می شود اما مهاجران تحت شرایط خاصی برای گرفتن آن معرفی می شوند، مثلا اینکه در خانه معلول یا والدین مریض داشته باشند.
البته به این نکته توجه کنیم که بسیاری از موضوعات و مباحثی که دررابطه با سازمان ملی مهاجرت رسانه‌ای می‌شوند، مربوط به قبل تصویب نهایی است. ممکن است این طرح وقتی برای تصویب می‌رود تغییراتی هم بکند؛ مثلا یا تعدیل شود یا بهتر شود اما در مجموع نگاه سیاست‌گذاران همان نگاهی است که مردم ایران به اتباع افغانستانی و دیگر کشورها دارند، همان نگاه مهمان نوازانه.
اعطای شناسنامه به فرزندان مادران ایرانی به هیچ عنوان متوقف نشده است
بدیهی است که اتفاقات اخیر افغانستان شما را حسابی درگیر پناهنده‌ها کرده باشد، اما موضوعاتی هم هست که خیلی از مهاجران قدیمی منتظر تحققش هستند؛ از جمله صدور شناسنامه برای فرزندان مادر ایرانی. در خراسان از 50 هزار کودکی می‌گویند که منتظر این اتفاق هستند اما به نظر می رسد آمار صدور شناسنامه‌های استان ما نسبت به دیگر جاها قدری پایین‌تر باشد. کارهای مربوط به اعطای شناسنامه به فرزندان مادر ایرانی چطور پیش می‌رود؟ خبر خوشی برای مادران ایرانی و فرزندانشان دارید؟
باید قبول کنیم که نهادهایی که در جایگاه تأیید مدارک موردنیاز این طرح نشسته‌اند باید جزئیات بی شماری را بررسی کنند. باید وقت زیادی صرف کنند؛ راستی آزمایی درخواست ها و مدارک متقاضیان خودش بحث مفصلی است. مردم فقط تعداد افرادی را می‌بینند که این قانون به آن‌ها کمک کرده است تا شناسنامه بگیرند. اگر برخی پرونده‌های این حوزه را ببینید، متوجه می‌شوید که بعضی‌هایشان چقدر پیچیده هستند. برخی هیچ مدرکی ندارند. زوجی داریم که سال ها پیش ازدواج کرده اند ولی هنوز حتی عقدنامه شرعی ندارند. آن ها را بعد از بیست سال زندگی تازه راضی کرده ایم که بروند عقدنامه شرعی بگیرند تا از طریق آن باقی امور پیگیری شود. این پرونده ها نواقص عجیب وغریبی دارد. در روند این کار همسر افغانستانی باید برود و از کنسولگری افغانستان گواهی تجرد بیاورد. باتوجه به شرایط امروز افغانستان، کنسولگری هم در دادن خدمات به اتباع کشور خود منع ها و محدودیت های بسیاری دارد. مردم جای دولت؛ آیا این شرایط موجب کندی در ارائه خدمات می شود یا نه؟ بدون بررسی شناسنامه صادر کنیم؟
بدیهی است وقتی شناسنامه بدهیم در قبال آن فرد مسئولیت داریم اما مدت هاست که کنسولگری افغانستان پاسپورتی صادر نمی‌کند و ما برای رسیدگی به پرونده فرزند پدر افغانستانی هیچ مدرکی نداریم. چطور تشخیص بدهیم که فردی بدون مدرک هویتی پدر یک فرزند است. بخشی پرونده های ما در این حوزه متوقف شده اند. عذرخواهی می کنم از اتباع اما اگر این روندها طی نشود، ما هیچ مدرک قانونی برای تعیین نسبت یک تبعه خارجی با فرزندی که متقاضی شناسنامه است، نخواهیم داشت.
پس روند کلی کار متوقف نشده است؟
خیر. ضمن اینکه هر نهادی که پرونده به دستش می رسد، باید برود و درباره جزئیات تحقیق کند اما بخشی از تأخیرها هم به مشکلاتی برمی گردد که حاکمیت افغانستان دارد. اکنون نشست های متعددی با مدیران ثبت احوال داریم و پرونده به پرونده با رفع نواقص به پیش می رویم. روند اعطای شناسنامه به فرزندان مادران ایرانی به هیچ عنوان متوقف نشده اما روند پاسخ دهی ها کند شده است.
با این تفاصیل کار چندنفر انجام شده است؟
نمی شود عدد دقیقی اعلام کرد، چون خیلی از پرونده ها در فرایند صدور هستند.
شناسایی ۱۸۰ هزار تبعه خارجی بدون مدرک در استان
طرح سرشماری اتباع افغانستانی غیرمجاز که همین چند روز پیش به پایان رسید، چه آمارهایی را در استان خراسان رضوی مشخص کرد؟
طرح سرشماری اتفاق مهم و خوبی بود که در دولت آقای رئیسی رخ داد؛ طرحی که در لحظه ای به مهاجران مدرک می داد. درگذشته به افرادی که سرشماری می شدند تنها یک برگه و یک کد خانواده مجازی داده می شد، اما در سرشماری امسال به مراجعه کنندگان مدرک داده شد. دولت های مختلف زیر بار موضوع سرشماری مهاجران غیرمجاز نرفتند یا اگر رفتند در مرحله ای به مشکل خوردند و کار به نتیجه نرسید؛ تا اینکه در دولت فعلی این کار انجام شد. هرچند این سرشماری برای تازه واردها بود اما ما اتباع قدیمی را هم داشتیم و خدا را شکر جمعیت زیادی از هر دو گروه آمدند.
تبعه افغانستانی‌ای نبود که نداند این روزها سرشماری در حال انجام است. ما از همه ظرفیت هایی که داشتیم برای اطلاع رسانی استفاده کردیم. خود من در مسیر اداره به ایست کارهای شهر می رفتم و به عنوان یک شهروند ایرانی از افغانستانی ها سؤال می کردم که در طرح سرشماری شرکت کرده ای؟ و آن ها را برای شرکت در آن تشویق می کردم. ما دفترهای پیش خوان را هم پای کار آوردیم تا اتباع در همه جای کشور دسترسی ساده تری برای ثبت اطلاعات داشته باشند. در استان خراسان رضوی حدود ۱۸۰هزار تبعه خارجی بدون مدرک در این طرح شرکت کرده اند. اما این عدد واقعی نیست. این دو دلیل دارد. استقبال خوب بوده و استنباط من این است که در کشور ۷۰ تا ۸۰ درصد اتباع غیرمجاز در طرح شرکت کرده اند. اما در استان خراسان رضوی دو نکته باعث شده است که شرکت اتباع یک مقداری دچار نوسان شود. اول اینکه همه سعی کردند به استان های مرکزی و دورتر بروند که اشتغال زیادی دارد، مثل تهران، اصفهان و البرز. چون استنباطشان این بود که هرجا که کارت بگیرند همان جا مشغول خواهند شد. استنباط دیگر مهاجران این بود که می گفتند ما که غیرقانونی هستیم، ضرورتی ندارد شناسایی شویم. می گفتند در مشهد به مرز نزدیک هستیم و راحت می توانیم به صورت ناشناس به افغانستان برویم و بیاییم. یک بخش دیگر هم مطلع بودند اما شرکت نکردند؛ آن ها که می گفتند قصد ماندن نداریم. اینجا خانه گران است و شغل کم است و برنامه داریم به افغانستان بازگردیم.
برای سال تحصیلی جدید چه برنامه ای برای دانش آموزان اتباع تازه وارد دارید؟
در این باره جلسات متعددی را با مجموعه‌های مختلف برگزار کرده‌ایم و به دنبال این هستیم که به سرعت تصمیماتی گرفته شود تا به موضوعات رسیدگی کنیم. با همه تلاش خود داریم کار می کنیم تا زمینه حمایت از این پناهجویان را فراهم کنیم تا هم زمان با سال تحصیلی مشکلی نداشته باشند.
از ستاد خواسته‌ایم ثبت‌نام اربعین مهاجران زودتر آغاز شود
پس از دو سال تعطیلی پیاده روی اربعین، شرایط اربعین امسال برای افغانستانی ها چگونه خواهد بود؟ چون این سفر تنها سفر خارجی است که مهاجران می‌توانند به آن بروند و باتوجه به ارادت قلبی شان به ائمه مدفون در عراق برای این سفر خیلی مشتاق هستند.
اگر طالبان مانعی ایجاد نکنند، اربعین امسال هم باشکوه برگزار خواهد شد. همه جلسات مربوط به آن گذاشته شده است و شخصا برای همین موضوع دو بار به تهران رفته ام. زیرساخت ها در حال فراهم شدن است. اداره کل اتباع سوله ای را در دوغارون مخصوص اربعین ایجاد و تجهیز کرده است. موکب ها و ظرفیت های مردمی پای کار هستند و همه ظرفیت ها به سمتی می رود که وارد فاز عملیاتی شویم. همه نهادها پای کار هستند تا اربعین اتباع باقدرت همچون قبل از سال ۱۳۹۸ برگزار شود و ان شاءا... اگر مانعی ایجاد نشود، کار را نهایی می کنیم. مهاجران قدیمی ساکن در ایران هم به روال سال گذشته به عراق اعزام خواهند شد. اتباع افغانستانی ساکن ایران باید برای سفر به کربلا به مناسبت اربعین ویزای عراق را بگیرند. فقط تقاضای ما از ستاد این بوده که نسبت به سال های قبل از 98، ثبت نام اربعین زودتر از سال های گذشته آغاز شود و قول این را گرفته ایم تا هم کسی جا نماند و هم باتوجه به دشواری های اخذ ویزا، کارهای اداری آن سریع تر انجام بشود.
برای پایان برویم سراغ مشکلی که هراز گاهی مهاجران را آزار می دهد. چرا مشکلاتی مثل موضوعات بانکی یک بار برای همیشه تمام نمی شود؟ مگر بانک مرکزی نمی داند کارت های آمایش مهاجران پایان خرداد منقضی می شود. چرا برای یک بار موضوع حل نمی شود و هر از گاهی شاهد این هستیم که رسانه ای تیتر می زند ایران حساب بانکی مهاجران افغانستانی را بست.
چه خدماتی از کارت بانکی یک مهاجر افغانستانی مسدود شده است؟ اگر ماجرا را از نزدیک ببینیم، متوجه می شویم که بخش های محدودی از خدمات بانکی مسدود شده است. بااین همه زیرساخت هایی در حال فراهم شدن است که باعث به هم ریختن بعضی چیزها شده است. جلسه ای با بانک مرکزی داشتیم که این موضوعات مطرح شد و اطمینان می دهم که بخش شایان توجهی از مشتریان افغانستانی بانک ها اصلا شامل این موضوع نمی شوند. سیاست کلی نظام این است که خدای نکرده ما مسیری را نرویم که اشکالی در زندگی مهاجران پیش بیاید.