رابطه «ایمان» و «حسن خلق» چیست؟ پاسخ این پرسش را باید از سخنان کامل‌ترین مؤمنان جهان، اهل‌بیت (ع)، دریافت کرد. امام کاظم (ع) در زمینه پیوند ایمان و حسن خلق به هشام‌بن‌حکم فرموده‌اند: اکمل المؤمنین ایماناً احسنهم خُلقاً: کامل‌ترین مؤمنان در ایمان، خوش‌خلق‌ترین آنان است (الکافی، ج۲، ص۹۹ * تحف‌العقول‌عن‌آل‌الرسول (ع)، ص۳۹۵ * امام شیخ‌طوسی، ص۱۴۰ و ۲۹۲ * الوافی، ج۴، ص۴۱۹ * بحارالانوار، ج‌یک و ج۷۸، ص۳۲).
امام هفتم (ع) در این حدیث، ارتباط بین ایمان و حسن‌خلق را روشن کرده‌اند. مدارج ایمان با مدارج حسن‌خلق، هماهنگ است. در این گفتار اخلاقی کاظمی، نکته‌های مهمی آموزش داده شده است. نه‌تنها فضیلت و ارزش اخلاق نیک و زیبا از این حدیث استنباط می‌شود، بلکه این حدیث، حسن‌خلق را در جایگاه عالی و برتر و نمایانگر میزان و درجه ایمان انسان‌ها نشانده است.
در این روایت نه‌تنها کمال ایمان مؤمنان بلکه اکمل مؤمنان در ایمان معرفی شده است. واژه اکمل، صیغه افعل تفضیل است که از فعل ثلاثی‌مجرد کمل مشتق شده است. دلیل به‌کار رفتن اسم تفضیل در زبان عربی این است که نشان داده شود دو چیز یا دو انسان در یک حقیقت مشترک هستند، اما یکی از آنها در داشتن این صفت بر دیگری برتری دارد. اکمل به معنای کامل‌تر و تمام‌تر و رساتر است. ایمان اهل ایمان برابر و یکسان نیست، وابسته به کمیت و کیفیت حسن خلق آنان است.
نکته بسیار مهم در این حدیث، این است که شاخص ارزیابی ایمان مؤمنان و اندازه‌گیری شدت و ضعف ایمان و کمی و زیادی ایمان، «حسن خلق» است.
این حقیقت، مفهوم و تعریف دین‌داری را از جنبه‌های اعتقادی و عبادات و مناسک به‌سوی مسائل اخلاقی متحول می‌سازد. حسن‌خلق، آراستگی به فضیلت‌های اخلاقی و پالایش از رذیلت‌های اخلاقی است. حسن‌خلق به‌معنای خوش‌خلقی و خوش‌گفتاری و خوش‌رفتاری و گشاده‌رویی و نرمش و ملایمت و پاکیزه و زیبا سخن‌گفتن است.
امام موسی‌بن‌جعفر (ع) در این راهبرد اخلاقی، عمل را بخشی از ایمان دانسته‌اند. ایمان براساس عمل و پیوند با حسن‌خلق، زیاد و کم می‌شود. آدمی که از حسن‌خلق بی‌بهره است، از ایمان بهره‌ای نبرده است. آنان که حسن‌خلق دارند، اهل ایمان هستند؛ البته این ایمان درجات و مراتبی دارد و این درجات برپایه میزان رعایت حسن‌خلق در عمل استوار است. در این حدیث، واژه «احسن» نیز به‌کار رفته است که اسم تفضیل است. چه کسی ایمان کاملی دارد؟ ایمان کامل‌تر برای کیست؟
این مسئله با حسن‌خلق پیوند اساسی دارد. «احسنهم خلقاً» یعنی خوش‌خلق‌ترین مؤمنان است و کامل‌ترین ایمان را دارد، بنابراین دین‌داری در حسن‌خلق است. ایمان و حسن‌خلق پیوندی ناگسستنی دارند. احسن به معنای بهترین و نیکوترین و خوب‌ترین و بیشترین و نزدیک‌ترین است. احسن در حسن‌خلق اکمل در ایمان خواهد بود. شخصی که حسن خلق بیشتری دارد و اخلاقش بهتر است، ایمانش بیشتر و استوارتر است.
{$sepehr_key_130552}
درمیان ارزش‌ها و دستور‌ها و باید‌های اسلامی، حسن‌خلق جایگاه ممتازی دارد و در بین آنها مهم‌تر از حسن‌خلق وجود ندارد. این حدیث از قول پیامبر خدا (ص)، امام‌باقر (ع)، امام‌صادق (ع) و امام‌رضا (ع) نیز نقل شده است.