به گزارش شهرآرانیوز؛ در حالی که صادرات کل کشور در بهار امسال کاهش یافته، صادرات و ترانزیت از خراسان رضوی رشد چشمگیری داشته است؛ موضوعی که نشان می‌دهد مرز‌های شرقی، فراتر از یک نقطه عبور، به فرصتی اقتصادی و سیاسی برای کشور تبدیل شده‌اند. در شرایطی که صادرات غیرنفتی کشور در فصل بهار امسال با کاهش ۱۲درصدی نسبت به مدت مشابه سال گذشته روبه رو بود، خراسان رضوی در همین مدت توانست با ثبت رشد ۸درصدی در وزن و ارزش صادرات، عملکردی فراتر از میانگین ملی از خود به جا بگذارد.
بر اساس آمار اعلام شده از سوی ناظر گمرکات خراسان رضوی، در سه ماهه نخست امسال ۸۶۳هزار تن کالا به ارزش ۴۷۷میلیون دلار از گمرکات و بازارچه‌های مرزی استان صادر شده است. اما این تنها یک روی سکه است؛ این رشد در حالی اتفاق افتاده که ترانزیت کالا نیز در مرز‌های خراسان رضوی جهش درخور توجهی را تجربه کرده است.
به گفته جواد جعفری، ناظر گمرکات استان، در بهار امسال یک میلیون و ۵۹۴هزار تن کالای ترانزیتی از مرز‌های این منطقه عبور کرده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۶۳درصد رشد داشته است. این ارقام فقط آمار نیستند؛ بلکه نشانه‌ای از جایگاه راهبردی مرز‌های شرقی کشور، به ویژه در خراسان رضوی، در اقتصاد ملی‌اند. افزایش صادرات و ترانزیت در این مرزها در حالی رخ داده که برخی دیگر از مرز‌های کشور، تحت تأثیر جنگ دوازده روزه تحمیلی و ناآرامی‌های منطقه‌ای، دچار اختلال و تعطیلی موقت شدند.
در مقابل، مرز‌های شرقی که با کشور‌های افغانستان و ترکمنستان هم مرز هستند، به عنوان مسیر جایگزین برای عبور کالا، نقش مهم تری ایفا کردند. این مسیر‌ها نه تنها جبران کننده توقف موقت تجارت از دیگر مرزها بودند، بلکه مزیت هایی، چون نزدیکی به مراکز تولیدی شرق کشور، ثبات نسبی و تقاضای رو به رشد بازار‌های همسایه را در خود جای داده‌اند.
افت صادرات کشور در خرداد
در حالی که صادرات کشور در دو ماه نخست سال۱۴۰۴ روندی افزایشی داشت، افت آن در خرداد، برایند چند عامل هم زمان بود: افزایش نااطمینانی‌های سیاسی و امنیتی در پی تنش‌های منطقه‌ای، آماده باش‌های گسترده در مرز‌های غربی و در کنار آن، سیاست‌های سخت گیرانه ارزی نظیر افزایش سطح رفع تعهد، همگی بر تصمیم گیری صادرکنندگان تأثیر گذاشتند. در چنین فضایی، بسیاری از فعالان اقتصادی ترجیح دادند بارگیری‌ها و تعهدات صادراتی خود را به تعویق بیندازند تا ریسک عملیاتی خود را کاهش دهند. همین موضوع، بخشی از دلایل افت ۱۲درصدی صادرات غیرنفتی کشور در بهار امسال را توضیح می‌دهد.
رشد صادرات استان در بحران
اما در نقطه مقابل، خراسان رضوی به دلیل موقعیت جغرافیایی، ثبات نسبی مرز‌های شرقی و مزیت ارتباطی با بازار‌های آسیای میانه و افغانستان، نه تنها از این افت مصون ماند، بلکه رشدی معنادار را تجربه کرد. تجربه جنگ دوازده روزه نشان داد که مرز‌های شرقی در زمان بحران، به مسیر «اصلی و حیاتی» برای تداوم تجارت تبدیل می‌شوند.
این مزیت نسبی، همراه با نتایج دیپلماسی اقتصادی دو سال اخیر ایران در آسیای مرکزی، همچنین انحراف مسیر تجاری افغانستان از پاکستان به ایران، باعث شد صادرات استان برخلاف روند ملی، صعودی باقی بماند. اگر این الگو تقویت شود، خراسان رضوی می‌تواند به نقطه ثقل صادرات شرق کشور تبدیل شود.
بررسی روند تجارت خارجی خراسان رضوی نشان می‌دهد که بازارچه‌های مرزی همچون دوغارون و لطف آباد، با وجود چالش‌های زیرساختی، توانسته‌اند سهم درخور توجهی در تجارت منطقه‌ای و تسهیل صادرات به افغانستان، آسیای میانه و حتی چین داشته باشند. با توجه به ظرفیت‌های این مرزها، کارشناسان معتقدند اگر سرمایه گذاری کافی در توسعه زیرساخت ها، لجستیک و تسهیلگری گمرکی انجام شود، شرق کشور می‌تواند به یکی از کانون‌های اصلی صادرات ایران تبدیل شود.
در شرایطی که تحولات ژئوپلیتیکی منطقه همواره بر تجارت خارجی کشور اثرگذار است، تقویت مرز‌های شرقی، نه تنها راهی برای تاب آوری اقتصادی، بلکه فرصتی برای بازتعریف نقش ایران در زنجیره ترانزیتی اوراسیا، چین و آسیای میانه خواهد بود.
رشد صادرات از استان قابل تحلیل است
این وضعیت برای بسیاری از فعالان اقتصادی، غیرمنتظره بوده است. رئیس کمیسیون توسعه صادرات غیرنفتی اتاق بازرگانی استان، می‌گوید: رشد صادرات استان در حالی اتفاق افتاده که کل کشور در همین بازه، با افت صادرات روبه رو شده است. این موضوع قطعا نیازمند تحلیل دقیق‌تر است. ما در کمیسیون مأمور شده‌ایم که ظرف ۱۰ روز آینده، گزارشی رسمی در این باره تدوین کنیم.
حسین محمدیان می‌افزاید: برخی گمانه زنی‌ها این رشد را به تحولات منطقه‌ای، به ویژه وضعیت جنگی در بخش‌هایی از کشور و منطقه نسبت می‌دهند، اما به نظر می‌رسد بخش مهمی از این افزایش، تحت تأثیر تجارت با افغانستان و کشور‌های حوزه CIS (آسیای میانه) است. افغانستان در ماه‌های اخیر با چالش‌هایی در تجارت با پاکستان روبه رو بوده و همین موضوع، مسیر تجارت آن را به سمت ایران سوق داده است.
او با اشاره به اثر دیپلماسی اقتصادی دو سال اخیر با کشور‌های آسیای مرکزی ادامه می‌دهد: روابط اقتصادی شکل گرفته با این کشور‌ها نیز بی تأثیر نبوده و در افزایش صادرات استان نقش داشته است. با این حال، رشد صادرات خراسان رضوی صرفا به عوامل بیرونی محدود نمی‌شود و نیازمند واکاوی جدی‌تر در محتوای کالا‌های صادراتی نیز هست.
{$sepehr_key_136137}
تأثیر تصمیمات ارزی بر صادرات
رئیس کمیسیون توسعه صادرات غیرنفتی اتاق بازرگانی خراسان رضوی همچنین از موانع سیاست گذاری در سطح ملی گلایه می‌کند و می‌گوید: تصمیمات اخیر بانک مرکزی و افزایش رفع تعهد ارزی از ۶۰ به ۸۰درصد، آن هم در شرایط سخت فعلی، عملا نفس صادرات را گرفته است. قرار بود این تصمیم از ابتدای تیرماه اجرایی شود، اما به دلیل شرایط جنگی، فعلا به تعویق افتاده؛ با این حال، نگرش حاکم همچنان ضدصادرات است. اگر این روند اصلاح نشود، کاهش ۲۰درصدی صادرات غیرنفتی در سه ماهه دوم دور از انتظار نخواهد بود.
محمدیان نقش مرز‌های شرقی کشور را حیاتی می‌داند و تصریح می‌کند: در شرایطی که مرز‌های غربی با چالش‌هایی همراه بوده‌اند، این مرزها توانسته‌اند بخشی از بار صادرات کشور را به دوش بکشند. ما با کشورهایی، چون افغانستان، پاکستان و ترکمنستان مرز مشترک داریم که همه مصرف کننده‌اند.
اگر بتوانیم صادرات ریالی به افغانستان را به رسمیت بشناسیم و صادرکننده را مجبور به رفع تعهد دلاری نکنیم، جهش بزرگی در تجارت منطقه‌ای رقم می‌خورد. به گفته او نقش مرز‌های شرقی تنها به شرایط خاص امسال محدود نمی‌شود.
خراسان رضوی با کشورهایی، چون افغانستان، ترکمنستان و پاکستان مرز مشترک دارد؛ کشورهایی که بازار مصرف بزرگی محسوب می‌شوند. محمدیان ادامه می‌دهد: اگر صادرات ریالی به افغانستان به رسمیت شناخته شود و صادرکننده مجبور به بازگشت ارز دلاری نباشد، جهش بزرگی در تجارت منطقه‌ای استان رخ خواهد داد. چرا که عملا امکان جابه جایی دلار در افغانستان وجود ندارد.
آمار‌های رسمی، گفته‌های فعالان اقتصادی و تحولات منطقه‌ای، همگی حکایت از آن دارند که مرز‌های شرقی، دیگر صرفا یک گذرگاه نیستند؛ بلکه در میانه فشار‌های ژئوپلیتیک، به یک پشتوانه حیاتی برای صادرات و تاب آوری اقتصاد ایران تبدیل شده‌اند. شرط بهره برداری از این ظرفیت اما، چیزی فراتر از آمار است: تصمیم گیری هوشمندانه، حمایت هدفمند و نگاهی واقع نگر به منطقه.
