ایران امروز دربرابر یکی از سرنوشت‌سازترین چالش‌های راهبردی خود ایستاده است؛ بحرانی که نه‌تنها بنیان ساختار جمعیت را تهدید می‌کند، بلکه می‌تواند طی دو دهه آینده مسیر توسعه کشور را به‌طور‌جدی مختل سازد.
شاخص‌های رسمی نشان می‌دهد کاهش نرخ باروری، افزایش سن ازدواج و افت درخورتوجه تمایل به فرزند سوم و چهارم، به نقطه‌ای رسیده که جبران آن نیازمند تصمیم‌گیری و اقدام فوری است.
مزیت تاریخی ایران در برخورداری از جمعیتی جوان و فعال که موتور محرک اقتصاد و توسعه تلقی می‌شد، در حال رنگ‌باختن است. این درحالی است که بسیاری از کشور‌های توسعه‌یافته سال‌هاست با چنین‌چالشی مواجه شده‌اند و به‌خوبی می‌دانند بازگرداندن پویایی جمعیتی، فرایندی پرهزینه و طولانی است.
ایران هنوز در بخشی از «پنجره جمعیتی» قرار دارد، اما شواهد آماری ازجمله افزایش تعداد زنان ۴۰ تا ۴۹ساله بدون فرزند (بیش از ۵ میلیون نفر)، نشان می‌دهد که سرعت بسته‌شدن این پنجره نگران‌کننده است. علت‌های این مسیر نزولی فقط به عوامل فرهنگی یا تغییر سبک زندگی خلاصه نمی‌شود و خانواده‌ها را در انتخاب آگاهانه یا ناخواسته برای محدودکردن تعداد فرزندان سوق داده است. حتی زوج‌های علاقه‌مند به فرزندآوری نیز در غیاب زیرساخت و حمایت کافی، با مشکلات جدی روبه‌رو می‌شوند.ناباروری در بخشی از زوج‌ها نیز بی‌پاسخ مانده یا پاسخ حمایتی کافی دریافت نکرده است.
در چنین شرایطی، اصلاح سیاست‌های جمعیتی باید سه ویژگی محوری داشته باشد: نخست، عبور از سطح توصیه و تبلیغ به عرصه اقدام عملی. دوم، تمرکز بر دوره طلایی باروری یعنی سنین بیست تا چهل سال، با بسته‌های جامع حمایت اقتصادی، بهداشتی و اجتماعی. سوم، مشارکت واقعی نهاد‌های عمومی، مدنی و اجتماعی در اجرای برنامه‌ها؛ نهادی مانند بسیج می‌تواند با شبکه فراگیر خود، هم در فرهنگ‌سازی و هم در کمک به اجرای زیرساخت‌ها مؤثر واقع شود.
قانون «جوانی جمعیت» که در سال‌های اخیر به تصویب رسیده است، پتانسیل ساختاری لازم را دارد، اما تا‌زمانی‌که به یک نقشه راه عملیاتی و قابل نظارت با بودجه کافی تبدیل نشود، تغییری ایجاد نخواهد کرد. مشوق‌های مالی باید با امنیت شغلی، دسترسی آسان به خدمات درمان ناباروری، توسعه مدارس باکیفیت و حمایت پایدار از مادران شاغل ترکیب شود تا خانواده‌ها آینده فرزندان خود را قابل‌اتکا ببینند.
بحران جمعیتی، اگر امروز جدی گرفته نشود، فردا به مسئله‌ای بازگشت‌ناپذیر بدل خواهد شد. ایران برای حفظ ظرفیت انسانی خود و جلوگیری از پیرشدن شتابان جمعیت، باید فرزندآوری به‌ویژه فرزند سوم و چهارم را به‌عنوان یک اولویت ملی و نه صرفا خانوادگی ببیند. هشدار‌های امروز، تنها تا زمانی ارزشمندند که به اقدام مؤثر منجر شوند. این فرصت کوتاه است و تعلل، بهایی سنگین به‌دنبال خواهد داشت.