زیارت امام رضا علیه‌السلام برای اغلب مردم، تداعیگر حسّ شوق و عشق و پناهجویی و بیان حرف دل است و اول‌بار این‌گونه می‌نماید که فایده این حرم و این رفت‌وآمدها، بازتولید احساساتی زلال و صادقانه و سرریزشدن عواطف محبان در محضر امام و مرادشان است.
اما آیا این معدن عظیم، توان ارتقای انسان در سایر ابعاد و ساحت‌های وجودی را ندارد؟! بی‌گمان، دارد. حضرت علی‌بن‌موسی‌الرضا، عالِم آل محمد(ع)، راهبر تامّ بشریت به سعادت جامع است و نباید حریم و حرمش را به ایجاد منافعی پایین‌رتبه، محصور دانست.
در این مقال، ارتباط زیارت و خردورزی زائر را بررسی می‌کنیم.
عقلانیت، اغلب به معنایی نظری تفسیر شده و مراد از آن را «سنجش و مقایسه» دقیق بین دو یا چند گزینه گفته‌اند، طوری که انتخابی درست و به‌جا به دست دهد. انسان عاقل، به جای تأثیرپذیری از هیجانات و فشار‌های اجتماعی و حرف مردم و هوس‌ها و غرایز و امثال آن، انتخابش را بر سنجش و مقایسه دقیق مبتنی می‌کند.
اما سنجش و مقایسه، بدون داشتن اطلاعات کافی، میسّر نیست؛ انسان باید از حقایق عالَم و ظاهر و باطن پدیده‌ها و رفتار‌ها اطلاعاتی جامع و صحیح داشته باشد، علاوه بر آن باید واجد شخصیتی مستقل باشد و از آزادمنشی و آزاداندیشی نیز بهره برد تا ترازوی عقلش، بر اساس حقیقت‌ها مقایسه کند و اوهام و اغلاط را واقع نپندارد.
به نظر می‌رسد زیارت حضرت امام رئوف(ع)، توان اِعطای این مقدمات را به زائر دارد؛ فضای معنوی حرم و خلوت خودخواستۀ آن بستر تفکر در دارایی‌ها و کفران‌ها و بدعملی‌ها و نقطه‌ضعف‌ها و در یک کلمه، فرصت محاسبۀ نفس را در اختیار می‌گذارد و زیارتنامه و دعا‌های پس از آن که سرشار از استغفار و طلب توبه است، باعث پاک‌شدن جوارح و جوانح زائر از پلیدی‌ها می‌شود و زنگار غفلت و توجیه و ولنگاری را از قلب و عقل او می‌زداید و آن‌گاه است که قلب، معارف جدیدی دربارۀ انسان و هستی می‌زاید و دست عقل را برای مقایسۀ دقیق‌تر پُر می‌کند.
«آنجا همیشه شلوغ است و چه زیباست که این حالت توفانی همیشه در سیطره‌ای عرفانی است.».
اما نباید عقلانیت، محدود به عرصۀ فکر انگاشته شود، بزرگان دین، اخلاق و رفتار‌هایی را نیز مصداق یا نشانه عقل‌ورزی معرفی کرده‌اند، به عنوان مثال گفته‌اند: «تلاش برای دوستی عملی با مردم، نیمی از عقل است.» همچنین از حیا به عنوان همزاد و همراه عقل یاد کرده‌اند.
اجتماع زائران در حرم و احساس پیوندی که مبتنی بر محبت و ولایت حضرت رضا(ع) در میان خود دارند، زمینه همان مودتی است که حضرت به آن فراخوانده‌اند که انتظار می‌رود محبان حضرت، در میدان زندگی نیز به آن پایبند باشند و رابطه خویش با دیگران را بر اساس مودت و محبت تنظیم کنند.
همچنین خجالت از دیگران که غریزه‌ای نهادینه در انسان است، هرگاه به درکی عینی از حضور و شهود امام معصوم در همۀ خلوت و جلوت‌های او ضمیمه شود، سراسر زندگی را با عقلانیتی عملی گره می‌زند و جلوی پرده‌دری و شهوت‌رانی و شیطان‌صفتی را از انسان می‌گیرد.