آثار فکر و تفکر چیست؟ انسان‌ها در قرآن و حدیث، امر به فکر شده‌اند. پیامبران و امامان (ع) متفکران بزرگ جهانی بوده‌اند. اهل‌بیت (ع) همگان را دعوت به فکر کرده‌اند و با تبیین آثار تفکر، جایگاه فکر در معارف الهی را نشان داده و مردم را تشویق به تفکر کرده‌اند.
امام حسن عسکری (ع) عموم مردم را به تفکر واداشته و فرموده‌اند: عَلَیْکُمْ بِالتَّفَکُّرِ، فَإِنَّهُ حَیَاه قَلْبِ الْبَصِیرِ، وَمَفَاتِیحُ أَبْوَابِ الْحِکْمَه. بر شما باد به اندیشیدن! همانا آن مایه زنده کردن دل انسان بصیر و کلید‌های در‌های حکمت است. (اعلام‌الدین فی صفات‌المؤمنین، حسن‌بن‌محمد دیلمی، ص۲۹۷ * بحارالانوار، علامه‌مجلسی، ج۷۸، ص۱۱۵). در این حدیث، امام یازدهم آثار فکر و ویژگی‌ها و نشانه‌های متفکران را آموزش داده‌اند.
تعریف تفکر
تفکر چیست؟ تعریف فکر و اندیشه می‌تواند تکلیف خیلی از ابهامات در مورد کارکرد ذهن را مشخص کند. اینکه بدانیم فکر کردن چیست و چرا این‌قدر اهمیت دارد، می‌تواند موجب رشد و کمال انسان و پیشرفت بشر شود؛ چون قدرت تفکر و اندیشیدن، مهم‌ترین فصل تمایز انسان با حیوان و دیگر موجودات است. انسان با مدیریت تفکر، قدرت اصلی و توانایی‌های بزرگ خویش را کشف می‌کند و در راه صحیح گام برمی‌دارد.
با تفکر توانایی حل مسئله پدید می‌آید. چالش‌ها و مشکلاتی که فرد و جامعه با آن مواجه است، با فکر و اندیشه‌ورزی حل می‌شود، بنابراین قدرت تفکر و استدلال می‌تواند ابزار ضروری برای رفاه و سعادت فرد و جامعه باشد. فکر کردن یعنی قدرت تحلیل و وارسی یک موضوع، تا تمام ابهامات در مورد آن از بین برود و اطلاعات جدیدی به‌دست آید.
تعریف تفکر و اندیشه با ذهن، متفاوت است. فکر، یکی از اعمال شگفت‌انگیز ذهن است. تفکر اقسامی دارد. متفکر خلاق، پیش‌بینی‌های جدید و استنتاج‌های جدید را بیان می‌کند. باید راه پرورش و مدیریت تفکر را یافت. فکر، فرایندی شناختی از مغز است که شامل تحلیل، تفسیر و ترکیب اطلاعات برای حل مسئله، تصمیم‌گیری و درک واقعیت می‌شود.
در ذهن، عمل تصویر‌پذیری و یادآوری و تجزیه و ترکیب و تجرید و تعمیم انجام می‌شود و عمل فکر کردن تحقق می‌یابد. با فکر عواقب و پیامد‌های امور، آشکار و راه اقدام خردمندانه گشوده می‌شود. تفکر مربوط کردن چند امر معلوم و دانسته برای کشف یک امر مجهول و ندانسته است. امام حسن عسکری (ع) در این حدیث، دو اثر و ویژگی فکر را بیان کرده‌اند.
حیات قلب بصیر
دل انسان بصیر و آگاه با فکر کردن زنده است. حیات هر چیزی به‌گونه‌ای است. تفکر نشان‌دهنده حیات انسان است. حیات و زندگی قلب انسان‌ها با اندیشیدن است.
امام حسن عسکری (ع) در حدیث قلب‌شناسی فرموده‌اند: قَلْبُ الأَحْمَقِ فِی فَمِهِ، وَفَمُ الْحَکِیمِ فِی قَلْبِهِ: دل احمق در دهان او و دهان حکیم در قلب اوست. (تحف‌العقول عن آل‌الرسول علیهم‌السلام، ص۴۸۹ * الوافی، ج۲۶، ص۲۸۵ * بحارالانوار، ج۷۸، ص۳۷۴)
این حدیث حقیقتی را آشکار می‌کند؛ احمق و نابخرد و نادان، بدون اندیشیدن و دقت‌نظر حرف می‌زند و سخنش پیش از اینکه در قلب بررسی کند، از دهان خارج می‌شود و هر چیزی بر زبانش جاری می‌شود. ولی حکیم سخن نمی‌گوید؛ مگر بعد از تفکر درباره کلام و تدبر در قلب. به حکم حدیث امام عسکری (ع)، قلب انسان بی‌اندیشه مرده است. انسان بصیر اهل تفکر است و حیات قلب بصیر با فکر کردن است. چقدر تعبیر زیبایی است «فکر» نشان‌دهنده «حیات» قلب است و حیات، عامل کارآمدی قلب است.
{$sepehr_key_148102}
کلید در‌های حکمت
در این بخش از حدیث، امام حسن عسکری (ع) فکر را مفتاح در‌های حکمت دانسته‌اند. مفاتیح، جمع مفتاح به‌معنای کلید است. هر قفلی کلیدی دارد. با کلید می‌توان قفل را باز کرد. قفل در حکمت با تفکر باز می‌شود و انسان با تفکر به حکمت می‌رسد. حکمت در لغت به‌معنای دانش و دانایی و معرفت و عرفان و فرزانگی و کمال و علم الهی و راستی و درستی و کلام موافق حق است.
تفکر کلید در حکمت است و راه کسب برترین دانش‌ها و دانش، همراه با عمل است. تفکر انسان را به دانشی می‌رساند که کارهایش را از روی تدبیر و اتقان انجام می‌دهد. انسان متفکر، حکیم است و ارزش‌ها را دارد و از ضدارزش‌ها به‌دور است. تفکر، انسان را از کار‌های زشت بازمی‌دارد و بازدارندگی در مفهوم حکمت نهفته است. حکمت را به نظری و عملی تقسیم کرده‌اند.
تفکر، مرکب راهوار برای آراستگی به حکمت است. حکمت الهی بر وحی الهی استوار است. قرآن و حدیث پیامبر خدا (ص) و امامان (ع) سراسر حکمت است. با اندیشیدن می‌توان از این حقایق الهی برخوردار شد. خداوند حکیم است. انسان بافکر کلید در‌های حکمت را در دست دارد و به حکمت الهی می‌رسد.