در جهان امروز، با وجود پیشرفت‌های گسترده در علم و فناوری، نهاد خانواده در بسیاری از جوامع، به‌ویژه در غرب، با چالش‌های عمیق روبه‌رو شده است. ترویج فردگرایی افراطی، کاهش باور‌های دینی، گسترش روابط آزاد و نگاه ابزاری به انسان، موجب فروپاشی پیوند‌های خانوادگی شده است.
آمار‌های بین‌المللی نیز این واقعیت را تأیید می‌کنند. نتیجه این روند، پیری جمعیت، افزایش افسردگی و افزایش بحران‌های روانی و اخلاقی است. در نقطه مقابل، آموزه‌های اسلام با تأکید بر قداست ازدواج و خانواده، راهکاری معنوی و عقلانی برای تأمین آرامش فردی و اجتماعی ارائه می‌دهد.
با گسترش زندگی فردگرایانه و دوری از معنویت، خانواده در بسیاری از جوامع غربی دچار بحران شده است. آمار‌های رسمی اتحادیه اروپا نشان می‌دهد که در سال‌های اخیر، نرخ ازدواج به پایین‌ترین سطح تاریخی خود رسیده و میانگین تولد در کشور‌های اروپایی به زیر ۵/۱ فرزند به ازای هر زن کاهش یافته است.
در کشور‌هایی مانند آلمان و ایتالیا، جمعیت باسرعت به‌سمت پیری می‌رود و دولت‌ها ناگزیر شده‌اند با پرداخت یارانه‌های ازدواج و فرزندآوری، از سقوط جمعیت جلوگیری کنند.
همچنین، براساس گزارش سازمان جهانی بهداشت، میزان احساس تنهایی و افسردگی درمیان بزرگ‌سالان کشور‌های توسعه‌یافته، بیش از ۳۰درصد افزایش یافته است. این آمار‌ها نشان می‌دهد که فروپاشی خانواده و رواج روابط موقتی، سلامت روانی جامعه را به‌شدت تهدید می‌کند.
*نگاه اسلام به ازدواج و خانواده
در فرهنگ اسلامی، ازدواج جایگاهی رفیع دارد. پیامبر اکرم (ص) می‌فرمایند: «مَن تَزَوَّجَ فَقَد أحرَزَ نِصفَ دینِهِ: کسی که ازدواج کند، نیمی از دین خود را حفظ کرده است.» (بحارالأنوار، ج۱۰۳، ص۲۱۹). این حدیث نشان می‌دهد که خانواده در اسلام، تنها برای پاسخ به نیاز جسمی نیست، بلکه سنگری برای حفظ ایمان و تقواست. قرآن کریم نیز در آیه۲۱ سوره روم، ازدواج را مایه «مودت و رحمت» می‌داند، بنابراین پیوند زناشویی در منطق اسلام، پیوندی روحی، اخلاقی و اجتماعی است که برپایه محبت، وفاداری و مسئولیت شکل می‌گیرد.
تهدید‌های فرهنگی معاصر
یکی از خطرات مهم در عصر جدید، تقدس‌زدایی از نهاد خانواده است. در بسیاری از فرهنگ‌های غربی، ازدواج به رابطه‌ای صرفا شخصی و لذت‌طلبانه تنزل یافته است. رسانه‌های جهانی و پلتفرم‌های سرگرمی نیز با ترویج روابط آزاد، الگوی خانواده پایدار را تضعیف می‌کنند.
براساس پژوهش‌های جامعه‌شناسی دانشگاه هاروارد (Harvard Family Research, ۲۰۲۲)، کاهش ازدواج و افزایش روابط آزاد، موجب افزایش افسردگی، احساس بی‌هویتی و ناپایداری اجتماعی درمیان جوانان شده است. این یافته‌ها مؤید آن است که فروپاشی نهاد خانواده، نه موجب آزادی است، بلکه بحران را به‌همراه می‌آورد.
عبرت برای جوامع اسلامی
با توجه به تجربه غرب، جامعه اسلامی باید بیش از پیش از نفوذ فرهنگ فردگرایی و مصرف‌گرایی در حوزه خانواده جلوگیری کند. خانواده در فرهنگ ایرانی‌اسلامی، محور ایمان، اخلاق و هم‌بستگی اجتماعی است. اگر پایه‌های ایمان و عفت در خانواده حفظ شود، جامعه از درون مقاوم خواهد ماند. تأکید رهبران دینی نیز بر حفظ و تحکیم خانواده است.
رهبر معظم انقلاب (مدظله‌العالی) فرمودند: «تشکیل بنای خانواده، یک نیاز اجتماعی است. اگر چنانچه در یک جامعه‌ای، خانواده‌ها درست بودند، سالم بودند، استحکام داشتند، تزلزل نداشتند، حدود و ثغور خانواده محفوظ بود، این جامعه می‌تواند به‌خوبی اصلاح بشود. افرادش می‌توانند رشد فکری پیدا کنند و از لحاظ روحی کاملا سالم باشند، می‌توانند انسان‌هایی بدون عقده باشند.»
(خطبه عقد مورخه ۱۱/۵/۱۳۷۴)
راهکار‌های تقویت نهاد خانواده
برای تقویت و پایداری خانواده در جامعه، باید اقداماتی عملی انجام داد:
الف) تسهیل ازدواج جوانان از طریق حمایت اقتصادی، کاهش تشریفات و ترویج ازدواج ساده.
ب) آموزش مهارت‌های زندگی مشترک در مدارس و دانشگاه‌ها.
ج) اصلاح رسانه‌ها به منظور ترویج الگوی خانواده متعهد و مؤمن.
د) توجه به بعد معنوی زندگی خانوادگی و تقویت ایمان، محبت و مسئولیت‌پذیری میان زوجین.
{$sepehr_key_160286}
*تجربه تلخ جوامع غربی در فروپاشی
خانواده، هشداری جدی برای جوامع اسلامی است. خانواده مؤمن و مسئول، سنگر حفظ ایمان و تمدن اسلامی به‌شمار می‌آید. اگر ازدواج را آسان و قداست خانواده را حفظ کنیم، جامعه‌ای سالم، بانشاط و پایدار خواهیم داشت، لذا با تکیه بر تعالیم قرآن و سیره معصومین (ع)، این نهاد الهی را با تقوا، محبت و مسئولیت‌پذیری باید پاس داشت تا نسل‌های آینده در سایه ایمان و آرامش رشد کنند.