مشهد در روز‌های چهارشنبه و پنجشنبه هفته جاری (۳۰مهر و یکم آبان ۱۴۰۴) میزبان دومین همایش بین‌المللی دیپلماسی استانی با حضور سفرای ایران در کشور‌های منطقه و سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه، خواهد بود. این شهر سالانه میزبان میلیون‌ها زائر داخلی و خارجی است، در نزدیکی مرز کشور‌های افغانستان و ترکمنستان قرار دارد و جایگاه ژئوپولیتیکی آن در جغرافیای ایران از اهمیت زیادی برخوردار است.
با توجه به چنین‌زمینه‌ای، برگزاری همایش دیپلماسی استانی در مشهد می‌تواند معنای ویژه‌ای داشته باشد. مشهد نه‌تنها مرکز مذهبی و فرهنگی ایران است، بلکه در سال‌های اخیر به یکی از محور‌های تعاملات اقتصادی و انسانی در شرق کشور بدل شده است. تمرکز بر دیپلماسی استانی می‌تواند به استان خراسان رضوی این فرصت را بدهد که نقش فعال‌تری در گسترش همکاری‌های فرامرزی ایفا کند؛ به‌ویژه در حوزه‌هایی چون تجارت، گردشگری مذهبی، ترانزیت و تبادلات فرهنگی.
حضور سفرای ایران در کشور‌های همسایه، ازجمله چین، افغانستان، پاکستان، ترکمنستان و آسیای مرکزی می‌تواند زمینه‌ساز تصمیم‌گیری‌های تازه‌ای باشد که به تقویت ارتباطات منطقه‌ای کمک کند. هم‌زمان، نقش دانشگاه‌ها، نهاد‌های فرهنگی و بخش خصوصی مشهد نیز در پیشبرد این دیپلماسی محلی حائز اهمیت است؛ چراکه بخش قابل‌توجهی از تعاملات مردم‌محور میان ایران و کشور‌های پیرامونی از طریق این شبکه‌های مردمی شکل می‌گیرد.
مشهد در مسیر آینده می‌تواند الگویی برای دیگر کلانشهر‌های ایران باشد؛ شهری که از ظرفیت‌های مذهبی، فرهنگی و جغرافیایی خود برای ساختن پلی میان ایران و شرق بهره می‌گیرد.
در شرایطی که تحولات منطقه‌ای به‌سرعت در حال انجام است، توجه به دیپلماسی استانی می‌تواند یکی از ابزار‌های کارآمد ایران برای مدیریت روابط خارجی در سطح محلی باشد. مشهد به‌دلیل موقعیت ژئوپولیتیکی خود و پیوند‌های تاریخی با کشور‌های همسایه، ظرفیت آن را دارد که به مرکز ثقل گفت‌و‌گو‌های اقتصادی و فرهنگی شرق ایران بدل شود. این شهر از دیرباز نقطه تلاقی کاروان‌ها، اندیشه‌ها و فرهنگ‌ها بوده و امروز نیز می‌تواند نقشی مشابه را در قالب سازوکار‌های نوین ایفا کند.
از نگاه کارشناسان، تمرکز بر تعاملات منطقه‌ای در سطح استان‌ها می‌تواند باری از دوش سیاست خارجی کلان کشور بردارد و زمینه‌ساز شکل‌گیری شبکه‌ای از همکاری‌های محلی شود که منافع متقابل را برای همه طرف‌ها به همراه دارد. خراسان رضوی با محوریت مشهد، دروازه ارتباط ایران با آسیای مرکزی و شبه‌قاره است؛ و هرگونه تحرک دیپلماتیک در این منطقه می‌تواند بر روند همکاری‌های اقتصادی، امنیتی و فرهنگی تأثیرگذار باشد.
در این میان، حضور وزیر امور خارجه در همایش دیپلماسی استانی مشهد، نشانگر توجه دولت به نقش شهر‌ها در سیاست خارجی کشور است. تکیه بر ظرفیت‌های بومی، بهره‌گیری از پیوند‌های تاریخی و تقویت حضور بخش خصوصی می‌تواند به شکل‌گیری الگویی تازه از دیپلماسی مردمی و منطقه‌محور بینجامد؛ الگویی که شاید بتواند در آینده به بخشی پایدار از ساختار سیاست خارجی ایران تبدیل شود.
مشهد، گذرگاهی به‌سود اقتصاد ایران و توسعه ثبات اقتصادی در افغانستان
مشهد نزدیک‌ترین کلانشهر ایران به مرز دوغارون و شهر هرات، قطب صنعت افغانستان، است. رابطه تجاری میان این دو شهر مهم از دیرباز تاکنون همواره برقرار بوده و هیچ‌کس منکر اهمیت مشهد برای هرات و هرات برای مشهد نیست. از سوی دیگر، مشهد در طول چهار دهه گذشته، میزبان جمعیتی قابل‌توجه از مهاجران افغانستانی بوده که توانسته‌اند در یک هم‌زیستی مثبت با جامعه میزبان، در بخش‌های مختلف زندگی اجتماعی‌شان رشد کنند.
گذرگاه رسمی دوغارون در شرق کشور، نخستین دروازه تجاری افغانستان با ایران است که براساس جدیدترین آمار‌های ارائه‌شده از سوی مقامات مسئول، ۶۰ درصد کالا‌های صادراتی ایران از این معبر رسمی به بازار هدف افغانستان صادر می‌شود.
اهمیت مرز دوغارون تنها در حجم مبادلات تجاری خلاصه نمی‌شود، بلکه این گذرگاه نقشی کلیدی در پیوند‌های انسانی و فرهنگی میان دو ملت دارد. سالانه هزاران راننده، تاجر و کارگر از این مسیر عبور می‌کنند و این رفت‌و‌آمدها، نوعی جریان زنده ارتباطی میان دو کشور ایجاد کرده است. از سوی دیگر، بخش عمده‌ای از نیاز‌های بازار افغانستان از طریق استان خراسان رضوی و به‌ویژه شهر مشهد تأمین می‌شود؛ کالا‌هایی از مواد غذایی و مصالح ساختمانی گرفته تا فرآورده‌های صنعتی و خدمات فنی.
در سال‌های اخیر، با توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل در دو سوی مرز و ایجاد نواحی ویژه اقتصادی در تایباد و هرات، چشم‌انداز تازه‌ای برای گسترش همکاری‌های دوجانبه شکل گرفته است. تکمیل خط ریلی خواف–هرات نیز می‌تواند موقعیت مشهد و شرق ایران را در شبکه ترانزیتی منطقه تقویت کند و مسیر ارتباطی ایران با آسیای مرکزی و حتی چین را کوتاه‌تر سازد.
کارشناسان معتقدند اگر دولت‌ها بتوانند با مدیریت دقیق چالش‌های مرزی، تسهیل روادید تجاری و تقویت همکاری‌های گمرکی، از ظرفیت‌های دوغارون به‌صورت پایدار بهره بگیرند، این گذرگاه می‌تواند به یکی از پویاترین کریدور‌های اقتصادی در شرق ایران تبدیل شود؛ گذرگاهی که هم به‌سود اقتصاد ملی ایران است و هم به توسعه و ثبات اقتصادی افغانستان کمک می‌کند.