طی سال‌های اخیر، با خشک‌سالی فراگیر و گسترده‌ای در کشور و به‌ویژه در منطقه شمال شرق کشور مواجه بوده‌ایم که می‌تواند اثرات ناشی از تغییر اقلیم جهانی باشد. به‌طور‌مشخص خشک‌سالی‌ها باعث از‌بین‌رفتن نم و رطوبت خاک می‌شود و پوشش گیاهی را تحث‌تأثیر قرار می‌دهد و درنهایت زمینه را برای فرسایش بادی و خیزش گردوغبار فراهم می‌کند؛ پدیده‌ای که به تناوب در سال‌های اخیر، مشهد با آن مواجه بوده و موجب افزایش ذرات گردوغبار و آلودگی هوای این کلان‌شهر شده است.
در گذشته انتقال ذرات گردوغبار به‌سمت مشهد، غالبا از کانون‌های گردوغبار مانند بیابان قره‌قوم (ترکمنستان) یا نواحی بیابانی سرخس و سبزوار صورت می‌گرفت. اما اخیرا، از هر سمتی که باد می‌وزد و شرایط مهیا می‌شود، گردوغبار حرکت می‌کند؛ به‌این‌معنا که در کل منطقه، بستر خیزش گرد و‌غبار فراهم است.
در موضوع گردوغبار اخیر (۲۳ مهرماه) همین اتفاق افتاد و وزش شدید باد از سمت قوچان و شیروان به سمت دشت مشهد، موجب خیزش گردوغبار به صورت محلی شده و موجب افزایش ناگهانی غلظت ذرات معلق در هوای مشهد شد. متأسفانه به‌دلیل فراهم‌بودن بستر (سطح زمین)، پتانسیل خیزش گردوغبار در مقیاس محلی نیز فراهم است.
اما در پاسخ به موضوع چه باید کرد؟
ابتدا باید گفت مقابله با سامانه‌ها و توده‌های هوا به‌دلیل وسعت و مقیاس بزرگ و همچنین نیرومندی (انرژی) که دارا هستند، بسیار دشوار است یا بهتر است بگوییم امکان‌پذیر نیست؛ بنابراین کاری که می‌توان کرد، شامل پذیرش وضعیت جدید و تطبیق با این شرایط تغییر اقلیم در گام نخست است؛ به‌عبارتی باید بپذیریم که آب‌وهوای مشهد همانند پنجاه سال گذشته نیست و با وضعیتی جدید مواجه هستیم!
گام دوم می‌تواند در بازنگری و حساسیت بیشتر نسبت به حفظ محیط زیست و به‌طور‌مشخص حفاظت از اراضی و خاک باشد تا به‌عبارتی شرایط را برای فرسایش و خیزش گردوغبار فراهم نکنیم. ما نیازمند بازنگری جدی در قوانین و دستورالعمل‌های مرتبط با حفاظت از اراضی، الگوی کشت، چرای دام، آبخیزداری، مرتع‌داری و... هستیم.
متأسفانه به نظر می‌رسد هنوز به درک روشنی از موقعیت و واقعیت موجود (بحران تغییر اقلیم) نرسیده‌ایم. ما به‌صورت جدی با گرمایش جهانی و تغییر اقلیم مواجه هستیم. علاوه بر اثبات علمی این موضوع، خودمان نیز به‌طور‌شهودی و لمسی می‌توانیم کم‌شدن بارش برف، گرمی هوا به‌ویژه در نیمه سرد سال، داغی تابستان و... را در مشهد حس کنیم و یکی از تبعات آن را که گردوغبار است، به‌عینه مشاهده کنیم.
{$sepehr_key_162315}
آمار‌و‌ارقام برداشتی ما نیز این موضوع را تأیید می‌کند؛ به‌طوری‌که از ابتدای سال، حداقل ۲۸ روز شاهد این گردوغبار در سطح مشهد بوده‌ایم که نسبت به مقدار معمول، بسیار افزایش یافته است. باید واقعا به این درک برسیم که شرایط اقلیمی در حال تغییر است.
پس از پذیرش اینکه تهدید و خطر جدی است، باید به‌سمت کاهش تأثیرات آن برویم. مدیریت آلودگی هوا، فرایندی تیمی است و بروز هرگونه ناهماهنگی، تأثیراتی دارد که متوجه سلامت عمومی جامعه می‌شود. به نظر می‌رسد ایجاد هماهنگی بین نزدیک به بیست نهاد و دستگاه متولی در‌این‌زمینه نیز کار دشواری است و از‌این‌رو شاید مدیریت واحد در‌این‌خصوص کارگشا باشد.
درنهایت موضوع سوم که می‌توانم به آن اشاره کنم، بحث کاهش مواجهه با ذرات گردوغبار است؛ به‌عبارتی در زمان ورود گردوغبار به شهر، تنهاکاری که می‌توان انجام داد، حفاظت‌های شخصی و خودمراقبتی است تا از مواجهه مستقیم با گردوغبار دور بمانیم و تأثیرات آن را به حداقل برسانیم.