الهام ظریفیان | شهرآرانیوز؛ هر سال با شروع سال تحصیلی، قفسه‌های لوازم‌تحریر پر از رنگ و طرح‌های وسوسه‌برانگیز می‌شوند. بچه‌ها با ذوق و هیجان مداد و خودکار و دفتر انتخاب می‌کنند، اما چند هفته بعد، مدادها گم می‌شوند، پاک‌کن‌ها نصفه‌نیمه یا گم می‌شوند و دفتر‌های پاره‌پوره را باید از زیر کمد، تخت یا هر گوشه پرت دیگری پیدا کرد. این داستان تکراری هر سال است، اما شاید وقتش رسیده باشد به بچه‌هایمان یک درس بزرگ از مسئولیت‌پذیری را یاد بدهیم آن هم از طریق نگهداری از وسایل خودشان. مطلب امروز درهمین باره است.
از نوشت‌افزار تا منش زندگی
همین ابتدا بگوییم که ما نمی‌توانیم بچه‌ها را از اشتباه‌کردن بازداریم، اما می‌توانیم به آنها یاد بدهیم از اشتباه، درس بگیرند، اگر نگاهمان این باشد که نوشت‌افزاری که آنها هر روز استفاده می‌کنند نمی‌تواند فقط ابزاری برای درس خواندن باشد بلکه هر مداد یا هر دفتر، فرصتی است برای آموزش نظم، صرفه‌جویی، قدرشناسی و مسئولیت، این مفاهیم از همان سال‌های ابتدایی در ذهن کودک می‌نشیند ودیگر لازم نیست در بزرگ‌سالی دنبال «آموزش مسئولیت اجتماعی» بگردند.
مدادها، تمرینی برای مسئولیت
برای کودک، نگهداری از مداد یا پاک‌کن شاید چیز کوچکی به نظر برسد، اما در واقع یک تمرین زندگی واقعی است. وقتی بچه می‌فهمد اگر مدادش را جا بگذارد، والدینش یکی دیگر برایش نمی‌خرند، کم‌کم مفهوم «مسئولیت» را درک می‌کند.
«مسئولیت یعنی من مراقب وسایلم باشم، چون انتخاب خودم بوده است، چون ارزش دارند، چون باید یاد بگیرم نظم داشته باشم.»
فرصتی برای یاد دادن
بسیاری از والدین در خرید لوازم تحریر تمام تلاششان را می‌کنند تا فرزندشان خوشحال شود، اما همین خرید می‌تواند به یک کارگاه تربیتی کوچک تبدیل شود. به جای اینکه فقط خودمان انتخاب کنیم، می‌توانیم از کودک بخواهیم در انتخابش دقت کند، قیمت‌ها را مقایسه کند و از خودش بپرسد: «واقعا بهش نیاز دارم یا فقط قشنگه؟» وقتی کودک در تصمیم‌گیری شریک می‌شود، یاد می‌گیرد هر وسیله‌ای ارزش دارد، چون برایش وقت، پول و انتخاب صرف شده است.
گفت‌و‌گو، نه دستور
اگر کودکی مدادش را گم کرد یا دفترش را پاره کرد، بهتر است به جای گفتن «چرا مراقب نیستی؟» از او بپرسیم: «فکر می‌کنی چطور می‌تونستی جلوی این اتفاق رو بگیری؟»
وقتی خودش راه‌حل ارائه می‌دهد، احساس می‌کند کنترل دارد و می‌خواهد بهتر عمل کند. این همان پرورش احساس مسئولیت از درون است، نه از ترس توبیخ بیرونی.
از افراط در خرید تا تربیت مصرف‌گرا
یکی از چالش‌های امروز خانواده‌ها، خرید‌های بیش از اندازه است. گاهی والدین برای نشان دادن علاقه‌شان یا از ترس اینکه کودک ناراحت نشود، چندین بسته مداد رنگی، کیف، ماژیک و دفتر می‌خرند، اما این افراط، نه‌تنها باعث شادی بیشتر نمی‌شود، بلکه کودک را از درک مفهوم «قدرشناسی» دور می‌کند. وقتی همه‌چیز زیاد باشد، دیگر هیچ‌چیز ارزش ندارد. کودک باید یاد بگیرد که هر وسیله‌ای با زحمت به دست آمده است.
بازی‌های ساده برای آموزش مراقبت
آموزش مسئولیت‌پذیری و نگهداری از وسایل، اگر در قالب بازی باشد، نه تنها مؤثرتر بلکه لذت‌بخش‌تر هم می‌شود. چند ایده ساده و امتحان‌شده:
بازی فروشگاه خانگی
نقش فروشنده و خریدار را بازی کنید. کودک وسایلش را از شما می‌خرد و باید مراقب باشد تا دوباره لازمش نشود. این بازی کمک می‌کند ارزش وسایل و پول را بهتر درک کند.
بازی کارآگاه گم‌شده‌ها
یک بازی خلاقانه که بچه‌ها عاشقش می‌شوند! اگر یکی از وسایل مدرسه‌اش گم شد، نقش «کارآگاه» را بازی می‌کند و باید مسیر گم شدن وسیله را بازسازی کند؛ کجا از آن استفاده کرده، کی آخرین بار دیده، چه کسی نزدیکش بوده و .... در پایان، با هم راه‌هایی پیدا کنید تا دیگر چنین چیزی تکرار نشود. این بازی هم حس کنجکاوی و تمرکز را تقویت می‌کند، هم مسئولیت‌پذیری را.
مسابقه نظم
در پایان هفته ببینید کدام‌یک از اعضای خانواده وسایلش را بهتر نگهداری کرده است. به برنده یک جایزه کوچک بدهید؛ مثلا انتخاب فیلم آخر هفته یا برچسب‌های رنگی برای دفترش یا هرچیز کوچک دیگری که او را خوشحال می‌کند.
پاداش‌های کوچک اثر‌های بزرگ
پاداش لزوما مادی نیست. اگر کودکی چند هفته وسایلش را خوب نگه داشت، می‌توان با او به سینما رفت یا اجازه انتخاب یک وسیله دلخواه را به عنوان پاداش به او داد. احساس دیده‌شدن، بزرگ‌ترین انگیزه برای تکرار رفتار درست است.
از خانه تا مدرسه
کودکان در خانه آنچه را می‌بینند تکرار می‌کنند. اگر والدین خودشان وسایل را با بی‌احتیاطی مصرف کنند، نمی‌توانند انتظار داشته باشند کودکشان صرفه‌جو باشد. صرفه‌جویی یعنی عقلانی مصرف کردن، نه محروم بودن. یاد دادن اینکه می‌شود ته‌مانده دفتر سال قبل را برای تمرین و چرک‌نویس استفاده کرد یا از یک دفتر مشترک برای چند درس استفاده کرد، کودک را به فکر کردن و برنامه‌ریزی عادت می‌دهد.
نقش مدرسه و معلم
مدرسه می‌تواند در کنار آموزش درسی، فرهنگ مصرف و نگهداری را هم آموزش دهد. یک معلم آگاه می‌تواند از کلاس درسش یک نمونه کوچک از جامعه بسازد؛ مثلا تعیین کند که هر روز یکی از دانش‌آموز‌ها مسئول نگهداری از وسایل گروه باشد یا گاهی بچه‌ها درباره «چطور وسایلمان را تمیز نگه داریم» با هم گفت‌و‌گو کنند. همین تمرین‌های ساده، روحیه مسئولیت جمعی را تقویت می‌کند.
وسایل شخصی حریم شخصی
آموزش نگهداری از لوازم‌تحریر، در واقع آموزش احترام به مالکیت و حریم شخصی هم هست. وقتی کودک یاد می‌گیرد وسایلش را مراقبت کند، یاد می‌گیرد به وسایل دیگران هم دست نزند. یعنی از دل مراقبت، احترام و همزیستی به‌وجود می‌آید.
والدینی که همراه‌اند نه مأمور
گاهی والدین ناخودآگاه نقش «بازرس وسایل» را بازی می‌کنند؛ مدادها را می‌شمارند، دفتر‌ها را بررسی می‌کنند و ...؛ اما بهتر است نقش «همراه» را داشته باشند. مثلا بگویند: «بیا امشب با هم وسایلت رو مرتب کنیم تا فردا صبح راحت‌تر پیداشون کنی.» در این روش، کودک احساس نمی‌کند در حال بازخواست شدن است، بلکه حس مشارکت دارد.
{$sepehr_key_167287}
فراتر از اقتصاد
مقرون‌به‌صرفگی فقط برای صرفه‌جویی مالی نیست. در دنیایی که منابع محدودند، هر مصرف بی‌دلیل، آسیبی به محیط‌زیست است. وقتی کودک یاد می‌گیرد مدادش را تا ته بتراشد یا از دفتر نیمه‌تمام سال قبل استفاده کند، در واقع دارد احترام به طبیعت را هم یاد می‌گیرد. هر پاک‌کن یا خودکار، نتیجه منابع زمینی و تلاش انسانی است. اگر این نگاه در ذهنش بنشیند، در آینده شهروند مسئولیت‌پذیرتری خواهد شد.
رفتار مناسب برای هر رده سنی
کودکان خردسال: آموزش از طریق بازی و تشویق مؤثرتر است. می‌توان با برچسب یا ستاره به آنها انگیزه داد.
کودکان پرجنب‌وجوش: باید برایشان وسایلی مقاوم‌تر انتخاب کرد تا شکستنی نباشند.
نوجوانان: گفت‌و‌گو درباره هزینه واقعی وسایل و تأثیر انتخاب‌هایشان در بودجه خانواده، مؤثر است.
مصرف آگاهانه، درسی که تا بزرگ‌سالی می‌ماند
کودکی که یاد می‌گیرد از دفتر و مدادش مراقبت کند، در بزرگ‌سالی از ماشین، خانه، وقت و حتی روابطش هم بهتر مراقبت می‌کند. این تمرین کوچک، پایه‌ای است برای زندگی منظم، مسئولانه و آگاهانه.