به گزارش شهرآرانیوز، کتاب، روزنه‌ای از فهم و روشنایی، این‌روز‌ها زیر غبار گرانی و هیاهوی فضای مجازی رنگ‌وجلای خود را از دست داده و حال‌وروز کتاب‌فروشی‌ها روایتگر مردمانی است که فرهنگ را نه از سر بی‌میلی، بلکه به‌دلیل تنگنای معیشت، از سبد زندگی‌شان کنار گذاشته‌اند. کتاب که روزگاری پناهگاه آرام ذهن‌ها بود، امروز با قیمت‌های سرسام‌آور و تیراژ‌های کاهش‌یافته، دربرابر موج محتوا‌های دیجیتال، نفس کم می‌آورد و کتاب‌فروشان، این نگهبانان خاموش فرهنگ، هر روز شاهد دوری مخاطبانی هستند که دلشان با کتاب است، اما جیبشان یاری نمی‌کند.
همزمان با هفته کتاب و کتاب‌خوانی، راهی پاساژ قدیمی مهتاب مشهد شدیم؛ جایی که دهه‌هاست چراغ کتاب‌فروشی‌هایش روشن مانده و نسل‌های مختلف کتاب‌دوستان از پله‌های آن بالا رفته‌اند. در این گذرگاه خاطره‌انگیز، پای صحبت کتاب‌فروشان باسابقه نشستیم تا از روایت‌هایشان درباره گرانی کاغذ، کاهش سرانه مطالعه، آشفتگی بازار نشر و دگرگونی‌های فرهنگی این روز‌ها بشنویم؛ روایت‌هایی که تصویری روشن و گاه تلخ از وضعیت امروز بازار کتاب در مشهد و ایران ترسیم می‌کند.
افت مطالعه و سقوط حرمت کتاب، نتیجه فقر اقتصادی و هجوم فضای مجازی
محمود کافی، از قدیمی‌ترین کتاب‌فروشان پاساژ مهتاب مشهد، از سال ۱۳۵۸ به‌عنوان دومین کتابفروشی این پاساژ فعالیتش را آغاز کرده است. او در طول این سال‌ها فروش کتاب در حوزه‌های مختلفی از ادبیات و تاریخ گرفته تا فلسفه و علوم انسانی را تجربه کرده و اکنون عمدتاً در زمینه کتاب‌های دانشگاهی، روان‌شناسی، علوم تربیتی و جامعه‌شناسی فعالیت دارد.
کافی درباره تغییرمسیر فروش کتاب‌فروشی‌ها در این پاساژ توضیح داد: در سال‌های ابتدایی پس از انقلاب، بخش بزرگی از فروش به کتاب‌های سیاسی و موسوم به «جلد سفید» اختصاص داشت. با گذشت زمان و تغییر نیاز مخاطبان، فروش کتاب‌های درسی و دانشگاهی افزایش یافته و او نیز طی ده سال اخیر در این حوزه تمرکز بیشتری داشته است.
او در تحلیل مهم‌ترین مشکلات حوزه کتاب تأکید کرد: کاهش سرانه مطالعه قبل از هر چیز ناشی از گسترش فضای مجازی است و افراد بخش زیادی از وقت خود را در شبکه‌های دیجیتال سپری می‌کنند.
کافی افزود: فقر اقتصادی نیز در کنار این مسئله، قدرت خرید کتاب را به‌شدت کاهش داده و موجب شده است بسیاری از مردم از خرید کتاب‌های غیردرسی منصرف شوند.
به گفته این کتابفروش شرایط اقتصادی باعث شده حتی فروش کتاب دست‌دوم هم به امری رایج تبدیل شود؛ امری که به گفته او برای حرمت کتاب مناسب نیست.
کافی همچنین انتقاد کرد که بسیاری از فعالان این پاساژ بدون مطالعه، اقدام به چاپ و فروش کتاب می‌کنند و این موضوع آسیب جدی به کیفیت نشر وارد کرده است.
او بیان کرد: بدون اصلاح وضعیت اقتصادی، نه سرانه مطالعه افزایش می‌یابد و نه بازار کتاب احیا می‌شود؛ زیرا همه‌چیز به ریشه اقتصاد وابسته است.
افت فروش کتاب و تغییر سبک زندگی
محسن آریاکیان، مدیر انتشارات ترانه در پاساژ مهتاب مشهد، با اشاره به سابقه فعالیت خود از سال ۱۳۶۱ در پاساژ مهتاب با بیان اینکه فروش کتاب در سال‌های اخیر افت قابل‌توجهی داشته، مهم‌ترین عامل این کاهش را گسترش فضای مجازی و تغییر الگوی مصرف فرهنگی مردم دانست.
وی اظهار کرد: طی هفت تا هشت سال گذشته میزان خرید کتاب به‌طور محسوس کاهش یافته، زیرا اولویت مردم در شرایط اقتصادی کنونی تأمین نیاز‌های اولیه است و خرید کتاب دیگر در سبد اصلی خانواده‌ها قرار ندارد.
کتاب‌ساز‌ها و کتاب‌باز‌ها و آشفتگی بازار نشر
حسین واحدی، کتابفروش دیگر مشهدی اشاره داشت: فروش کتاب‌های غیردرسی در سال‌های اخیر به‌طور محسوسی کاهش یافته و سبد خرید کتابخوانان کوچک‌تر شده است.
او که عمدتاً در حوزه ادبیات، علوم انسانی، تاریخ، سیاست، شعر و رمان فعالیت دارد اشاره داشت: کتاب‌های غیردرسی همچنان مشتریان جدی خود را دارند، اما توان خرید آنها به‌دلیل شرایط اقتصادی کاهش یافته است.
او که خود سابقه نشر دارد، گفت: به‌دلیل همین مشکلات سه سال پیش فعالیت نشر را کنار گذاشته است.
به گفته وی، فعالیت کتاب‌ساز‌ها و کتاب‌باز‌ها و آشفتگی بازار نشر از جمله عوامل مهم آسیب‌زننده به این صنف است.
کاهش تیراژ و گرایش مردم به کتاب‌های دست‌دوم
گودرزی، مدیر انتشارات پویا که از دهه ۶۰ در حوزه کتاب فعالیت می‌کند، با اشاره به وضعیت بازار کتاب گفت: مهم‌ترین دغدغه امروز کتاب‌فروشان گرانی کتاب و مشکلات چاپ است.
وی اظهار کرد: بخش قابل‌توجهی از کتاب‌هایی که چاپ می‌شوندحدود ۸۰ درصدبه‌دلیل هزینه‌های سنگین تولید، امکان تجدید چاپ پیدا نمی‌کنند و همین موضوع موجب کمبود نسخه‌های مورد نیاز مخاطبان شده است.
به گفته او، ضعیف بودن توان اقتصادی مردم باعث شده بسیاری از خریداران به جای تهیه نسخه نو، به‌دنبال کتاب‌های دست‌دوم بروند.
گودرزی توضیح داد: بیشتر فروش آنها مربوط به کتاب‌های دانشگاهی و فنی است؛ کتاب‌هایی که دانشجویان ناچار به تهیه آن هستند، اما حتی در این حوزه نیز گرانی کاغذ خرید را با مشکل مواجه کرده است.
او با اشاره به افزایش شدید قیمت کتاب‌های عمومی و کمک‌درسی اظهار کرد: بالا بودن قیمت‌ها به کاهش تیراژ منجر شده و اکنون برخی ناشران برای صرفه‌جویی مجبور به چاپ تیراژ‌های بسیار پایین مانند ۳۰، ۵۰ یا ۱۰۰ جلد شده‌اند؛ در حالی که در گذشته تیراژ سه‌هزارجلدی معمول بود.
گودرزی همچنین یکی از مشکلات بازار کتاب را ارائه تخفیف‌های غیرمتعارف توسط برخی کتاب‌فروشی‌ها عنوان کرد و گفت: این روند تعادل بازار را بر هم می‌زند.
تخفیف‌های مخرب در بازار نشر
مسعود محمدپور، مدیر انتشارات ترانه مشهد، با اشاره به وضعیت بازار کتاب گفت: یکی از مهم‌ترین چالش فعلی کتاب‌فروشان، تخفیف‌های گسترده و گاه غیرمتعارفی است که برخی همکاران ارائه می‌دهند و همین موضوع به برهم خوردن تعادل بازار منجر شده است.
به گفته او، افزایش قابل‌توجه قیمت کتاب نیز سبب کاهش محسوس فروش شده و بسیاری از خریداران را به سمت نسخه‌های ارزان‌قیمت دیجیتال و دانلودی سوق داده است.
محمدپور ادامه داد: اختلاف قیمتی میان نسخه اصلی کتاب‌ها و فایل‌های پی‌دی‌اف بسیار زیاد است؛ برای نمونه کتابی که ۵۰۰ هزار تومان قیمت دارد، نسخه دیجیتال آن با ۵۰ هزار تومان قابل دریافت است و طبیعی است که خریداران به سمت بازار مجازی بروند.
وی افزود: تا زمانی که گرانی کاغذ و هزینه‌های تولید کتاب کنترل نشود، امکان بهبود جدی در فروش کتاب‌فروشان وجود ندارد.
محمدپور توصیه کرد: در صورت کاهش قیمت کتاب، علاقه مردم به خرید نسخه‌های چاپی دوباره افزایش خواهد یافت.
{$sepehr_key_168438}
لزوم مدیریت یکپارچه میان ناشر، پخش و کتابفروش
علی صادقیان، مدیرمسئول انتشارات نور دانش نوین و عضو هیئت‌مدیره مجتمع کتابفروشی مهتاب مشهد، با اشاره به سابقه این مجموعه گفت: پاساژ مهتاب از ابتدای انقلاب به‌عنوان نخستین و بزرگ‌ترین مرکز فروش کتاب‌های درسی در مشهد فعالیت داشته و با وجود افتتاح فروشگاه‌های مشابه در دیگر نقاط شهر، هیچ‌یک نتوانسته‌اند جایگاه آن را تضعیف کنند.
صادقیان با تأکید بر اینکه کاهش توان اقتصادی مردم و گرانی کاغذ بر میزان خرید کتاب اثر گذاشته است، افزود: کتاب‌خوان واقعی خرید کتاب را ترک نمی‌کند، هرچند حجم خریدش کاهش یابد.
به گفته او، نسخه‌های پی‌دی‌اف نمی‌توانند جایگزین کتاب کاغذی شوند و بسیاری از دانشجویان که برای مطالعه مؤثر نیازمند منابع چاپی هستند، دوباره به خرید نسخه‌های فیزیکی بازگشته‌اند؛ هرچند به‌دلیل قیمت بالا، بیشتر به‌دنبال کتاب‌های دست‌دوم می‌روند.
وی با انتقاد از طرح‌های فصلی مانند «فروش پاییزه کتاب» اظهار کرد: چنین طرح‌هایی نه‌تنها به کتاب‌فروشان کمکی نمی‌کند، بلکه با ارائه مستقیم تخفیف از سوی ناشران به مشتریان، بازار فروشگاه‌های کوچک را تضعیف می‌کند.
صادقیان معتقد است نبود مدیریت یکپارچه میان ناشر، پخش و کتابفروش، بخش عمده‌ای از مشکلات صنف را رقم زده است.
وی درباره توسعه مراکز فروش کتاب در مشهد نیز گفت: تا زمانی که توان مالی مردم پایین باشد، افزایش تعداد فروشگاه‌ها مشکلی را حل نمی‌کند. پاساژ مهتاب به‌تنهایی می‌تواند نیاز‌های کتاب درسی، غیردرسی و مذهبی شهر را پوشش دهد، به شرط آنکه بازار به حرکت بیفتد و قدرت خرید مردم تقویت شود.
چاپ زیرزمینی کتاب و ایجاد چالش در بازار کتاب
رامین درخشانپور، رئیس اتحادیه کتاب و نوشت‌افزار خراسان رضوی با اشاره به اینکه چرخه تولید، پخش و عرضه کتاب با چالش‌های جدی مواجه است، مهم‌ترین معضل را افزایش شدید قیمت کاغذ دانست؛ عاملی که به گفته او قیمت تمام‌شده کتاب را به‌گونه‌ای بالا برده که دانشجویان و محصلان توان خرید نسخه‌های جدید را ندارند و همین مسئله موجب افزایش گرایش به کتاب‌های دست‌دوم شده است.
درخشانپور یکی دیگر از عوامل کاهش خرید کتاب را گسترش کتاب‌های صوتی و تصویری در فضای مجازی عنوان و تأکید کرد: هیچ‌یک از این قالب‌ها جای کتاب فیزیکی را نمی‌گیرد.
او گفت: بسیاری از دانشجویان پس از مطالعه مجازی، هنگام امتحان متوجه می‌شوند که مطالب در ذهنشان ماندگار نشده است.
به گفته وی فروش برخی کتاب‌ها با اختلاف قیمت زیاد نیز ناشی از چاپ‌های زیرزمینی و آسیب‌های مرتبط با آن است.
رئیس اتحادیه کتاب و نوشت‌افزار خراسان رضوی با بیان اینکه کاهش قدرت خرید مردم باعث شده کتاب‌خوانانی که پیش‌تر ماهانه ۱۰ عنوان کتاب می‌خریدند اکنون تنها سه کتاب تهیه کنند، خواستار حمایت جدی دولت شد.
وی تأکید کرد: تخصیص یارانه کاغذ به ناشران و ارائه بن‌های خرید کتاب از سوی شهرداری، اداره ارشاد و سایر نهاد‌ها می‌تواند به اقشار فرهنگی، دانشجویان و دانش‌آموزان کمک کند.
درخشانپور در پایان از خانواده‌ها خواست دانش‌آموزان را بیشتر به کتاب‌فروشی‌ها ببرند تا با مشاهده و لمس کتاب‌های فیزیکی، پیوند آنان با فرهنگ مطالعه تقویت شود.متن شما را به صورت خبری، منسجم و دقیق بازنویسی کردم تا بتواند به عنوان ادامه مصاحبه با رامین درخشانپور منتشر شود:
رئیس اتحادیه کتاب و نوشت‌افزار خراسان رضوی اشاره داشت: در شهر مشهد حدود ۳۳۰ تا ۳۵۰ عضو کتابفروش داریم که از این میان نزدیک به ۸۰ نفر همزمان ناشر و کتابفروش هستند. این افراد با مجوز نشر مکتوب فعالیت می‌کنند و هر ساله امکان دریافت جواز برای آنها فراهم می‌شود.
وی در ادامه به سرانه مطالعه در مشهد اشاره کرد و گفت: سرانه مطالعه در کل کشور نسبت به جمعیت محاسبه می‌شود. در مشهد که شهری مذهبی است و زائران امام رضا (ع) برای زیارت به آن مراجعه می‌کنند، سرانه مطالعه بالاتر است، چرا که بسیاری از افراد کتاب‌های مذهبی و دینی خریداری می‌کنند.
آنچه از دل سخنان کتاب‌فروشان مشهد برمی‌آید، تنها روایت یک صنف نیست؛ بازتاب وضعیتی است که فرهنگ مکتوب در ایران با آن دست‌وپنجه نرم می‌کند. گرانی کاغذ، آشفتگی بازار نشر، کاهش توان خرید خانواده‌ها، موج بی‌مهار فضای مجازی، گسترش نسخه‌های بی‌کیفیت و زیرزمینی و خلأ مدیریت یکپارچه، همگی حلقه‌هایی از زنجیر سنگینی هستند که بر پای کتاب و کتاب‌فروشی‌ها بسته شده است.
بازار کتاب امروز، بازاری است که در آن ناشر برای بقا تیراژ چندده‌جلدی چاپ می‌کند، کتابفروش به ناچار قفسه دست‌دوم می‌چیند، مخاطب میان خواستن و توانستن گرفتار می‌ماند و کتاب، این رفیق دیرین، آهسته‌آهسته از سبد فرهنگی خانواده‌ها فاصله می‌گیرد.