به گزارش شهرآرانیوز؛ «عجب هوای افتضاحی!» تقریبا همه ما به گفتن این عبارت عادت کرده‌ایم؛ هر صبح که از خواب بیدار می‌شویم و خودمان را برای رفتن به محل کار و خیابان و بچه‌ها را برای رسیدن به مدرسه آماده می‌کنیم و ناغافل، نگاهمان از پنجره به افق بیرون می‌افتد.
هر روز که می‌گذرد، دیدن آسمان صاف و روشن، بیشتر برایمان تبدیل به رؤیا می‌شود. انگار به آسمان خاکستری بدون ابر، به هوای ناسالم عادت کرده‌ایم؛ به آسمانی که نه ابری به خود می‌بیند و نه بارانی و تسلیم اندوهی بی پایان شده است. سال هاست حال وهوای شهر خوب نیست. این آلودگی مجنون وار در آسمان شهر می‌رقصد و می‌چرخد و تن شهروندان را به ناز طبیبان محتاج می‌کند.
گرچه مراکز درمان تخصصی کودکان در مشهد، آماری از بیماران و قربانیان آلودگی هوا اعلام نمی‌کنند و سروته ماجرا را به همین عبارت ختم می‌کنند که: «داده‌ای تفکیک شده و رسمی در این زمینه نیست»، اما ناگفته هم پیداست که تعدادی از کودکان بستری شده در بخش ویژه بیماری‌های تنفسی و عفونی، مرتبط با آلودگی هوا هستند. فعالان حوزه درمان هم منکرش نمی‌شوند.
علت مرگ؛ هوای آلوده
آلودگی هوا چهارمین علت مرگ زودرس شناخته می‌شود و کودکان در مقایسه با بزرگ سالان، بسیار آسیب پذیرترند. طبق آمار‌های جهانی، از هر ۱۰مرگ کودکان، یک مرگ به دلایل مرتبط با آلودگی هوا رخ می‌دهد. برپایه گزارشی که اخیرا علیرضا رئیسی، معاون بهداشت وزارت بهداشت، اعلام کرده است، در سال۱۴۰۳ حدود ۵۸هزارو۹۷۵مورد مرگ در کشور مربوط به آلودگی هوا ثبت شده که معادل ۱۶۱مرگ در روز و حدود هفت مرگ در هر ساعت است.
به این‌ها اضافه کنید گفته‌های وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی را که در پیامی که به مناسبت روز جهانی بهداشت محیط داد، بیان کرد: «آلودگی هوا، یکی از مهم‌ترین چالش‌های جهانی حوزه سلامت است و آلاینده‌های هوا، عوارض متعددی ازجمله بیماری‌های قلبی عروقی، تنفسی، انواع سرطان و حتی مرگ را دربر می‌گیرد و هزینه‌های سنگینی در حوزه‌های سلامت، اقتصاد و رفاه اجتماعی بر کشور تحمیل می‌کند.»
دکتر محمدرضا ظفرقندی صحبت هایش را با استناد به مطالعات و آماری که در زمینه مرگ ومیر کودکان است، ادامه داد و گوشزد کرد: این موضوع هرسال باعث مرگ بیش از ۷۰۰هزار کودک زیر پنج سال در جهان می‌شود.
او اعلام کرد: در سال۲۰۲۴، بیش از ۱۵درصد از کل مرگ ومیر کودکان زیر پنج سال به آلودگی هوا نسبت داده شده است و در ایران نیز از ۱۰۰هزار کودک زیر پنج سال حدود هشت مرگ، ناشی از عفونت‌های دستگاه تنفسی تحتانی منتسب به آلودگی هوا گزارش شده است.
رئیس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت هم این آمار را تکرار کرده و گفته است: در ایران به طور میانگین، تا هشت مرگ به ازای هر ۱۰۰هزار کودک زیر پنج سال، ناشی از عفونت‌های دستگاه تنفسی تحتانی و منتسب به آلودگی هوا گزارش شده است. گویا او می‌خواسته نگرانی خانواده‌ها را کمتر کند که این نکته را هم پشت بند آن اضافه و تأکید کرده است: آمار به مراتب کمتر از میانگین جهانی (۱۰۸مرگ در برابر هر ۱۰۰هزار کودک) است.
اما این آلودگی روزافزون، حتی اگر آمار کودکان قربانی آن کمتر از میانگین جهانی باشد، از هراس خانواده‌ها نمی‌کاهد.
*روند صعودی آلودگی هوا
رضا اسماعیلی، مسئول مرکز پایش آلاینده‌های زیست محیطی شهرداری مشهد، درباره کیفیت هوای شهر به ایرنا گفته است: هوای کلان شهر مشهد در ۱۷۰روز گذشته از ابتدای سال نسبت به مدت مشابه پارسال، آلوده‌تر و تعداد روز‌های «ناسالم برای گروه‌های حساس»، سه برابر سال گذشته بوده است.
شمار روز‌های «ناسالم برای گروه‌های حساس» در ۱۷۰روز ابتدایی سال، ۶۲روز و شمار این روز‌ها در مدت مشابه سال گذشته، ۲۱روز بوده است، بنابراین حدود سه برابر افزایش روز‌های آلوده در مشهد را برای گروه‌های حساس تجربه کرده‌ایم. آمارها، نشان دهنده روند صعودی آلودگی و کاهش روز‌های هوای سالم است. این درحالی است که کارشناسان هشدار می‌دهند آلودگی هوا می‌تواند رشد، درک و یادگیری کودکان را نیز دچار اختلال کند و بزرگ سالی خطرناکی در انتظار این کودکان است.
{$sepehr_key_168803}
از آسم تا حساسیت‌های پوستی
مهدیه ذاکری، ساکن جاده سیمان است و صاحب سه فرزند. بیماری چشمی دختر کوچکش، بدجور نگرانش کرده است. اوایل فکر می‌کرد مربوط به ضعف بینایی است. اما پزشک‌ها تشخیص دیگری دادند و پیشنهاد دادند محل زندگی شان را به خاطر آلودگی هوا عوض کنند. او می‌گوید: گردوغبار و خاک در محله‌ای که ما زندگی می‌کنیم، حساسیت‌های پوستی را هم زیاد کرده است. التهاب خارش پوست، از بیماری‌های شایع بین بچه‌های ماست و مجبوریم آن‌ها را در خانه زندانی کنیم. اما خب بچه‌اند، دلشان بازی می‌خواهد و نمی‌توانیم تمام مدت در منزل نگهشان داریم.
مدیر یکی از مدارس حاشیه شهر هم از شایع بودن آسم بین بچه‌ها می‌گوید که بلای جان برخی دانش آموزان دوره ابتدایی شده است و روزبه روز تعدادشان بیشتر می‌شود.
البته وقتی آژیر قرمز آلودگی هوا به صدا دربیاید، یعنی اینکه همه شهر به این معضل مبتلاست و حاشیه و مرکز ندارد.
خانواده دشتی به خاطر حساسیت ریه‌های امیرعلی، فرزند هفت ساله شان، مجبور به مهاجرت از تهران شدند. پدرش می‌گوید: ریه‌های امیرعلی از سه چهار سالگی حساس شده است، به گونه‌ای که هرچندوقت یک بار مجبور به بستری کردنش در بیمارستان بودیم. هوای تهران آلوده بود و تصمیم گرفتیم محل زندگی مان را تغییر دهیم، بلکه حال پسرم بهتر شود.
الان دو سال است مشهد هستیم. هیچ فرقی نکرده است و هرچندوقت یک بار در بیمارستان تخصصی اکبر بستری می‌شود. به نظرم هوای مشهد حتی آلوده‌تر از پایتخت است. متأسفانه تعداد کودکانی که مبتلا به آسم و بیماری‌های تنفسی هستند، روزبه روز بیشتر می‌شود.
تصمیم گیری دیرهنگام کارگروه اضطرار
البته برنامه‌های مختلفی برای حمایت از گروه‌های حساس دربرابر آلودگی هوا اجرا شده است. اواخر دهه ۷۰ که برای اولین بار مدارس به خاطر آلودگی هوا تعطیل می‌شدند، خیلی‌ها متعجب بودند. تا آن موقع فقط شرایط اضطراری زمستان و آمدن برف و سرما عامل تعطیلی بود.
اما از آن به بعد، پای یک غول خاکستری به میان آمد که روزبه روز قوی‌تر می‌شد. از همان زمان، هشدار‌ها درباره این پدیده و افزایش تأثیرش بر سلامت شروع شد، اما هیچ وقت راه حل عملی داده نشد و هروقت وضعیت هوای شهر‌ها به سمت قرمز شدن پیش می‌رفت، فقط مدارس تعطیل می‌شدند.
محمد سروری، آموزگار مقطع متوسطه، به این موضوع هم نقد دارد و می‌گوید: تعطیلی مراکز آموزشی، یک روند است و متأسفانه آن هم به موقع انجام نمی‌شود. او با انتقاد از تصمیم گیری‌های دیرهنگام کارگروه شرایط اضطراری برای تعطیلی مدارس، ادامه می‌دهد: تعطیلی نباید منوط به برگزاری جلسه یک کارگروه باشد و باید دستورالعمل‌هایی تعریف شود تا به محض عبور شاخص‌های آلودگی هوا از سالم به ناسالم، مدارس تعطیل شوند؛ گرچه تعطیلی، چاره کار نیست.
برخی والدین هم به رویه تعطیلی‌های دیرهنگام انتقاد دارند و از نگرانی شان برای سلامتی فرزندانشان می‌گویند. این نگرانی در مادرانی که فرزند دختر دارند، بیشتر است؛ چون شنیده‌اند آلودگی بر ناباروری هم تأثیر می‌گذارد.
علاوه بر این، در مناطقی که شاخص آلودگی هوا به محدوده ناسالم می‌رسد، به گروه‌های حساس مانند افراد مبتلا به بیماری‌های قلبی و ریوی و سالمندان، توصیه می‌شود که رفت وآمدشان را در شهر کاهش دهند.
تهدید دوبرابری آلودگی برای زیر سه ساله‌ها
برای داشتن اطلاعات بیشتر با دکتر سارا قهرمانی، فوق تخصص بیماری‌های ریوی بیمارستان تخصصی کودکان اکبر، هم کلام می‌شویم. او می‌گوید: کودکان به خاطر تعداد تنفس‌های بیشتر و سریع‌تر و داشتن فعالیت بدنی و جنب وجوش بیشتر در فضای باز، میزان تماسشان با آلاینده‌های محیطی بیشتر است؛ به همین دلیل، بیشتر از بزرگ سالان در معرض آسیب‌ها و عوارض ناشی از آلودگی هوا هستند.
آلودگی هوا یک عامل خطر جدی برای تنفس پذیری کودکان، شناخته شده است؛ در سنین کمتر میزان مشکلات تنفسی و عفونت‌های ریوی به ویژه برای کودکانی که زیر سه سال هستند، خیلی بیشتر است و می‌تواند عواقب طولانی مدت برای سلامتی آن‌ها به دنبال داشته باشد.
قهرمانی به صورت کلی عوامل مؤثر بر ابتلای کودکان به بیماری‌های تنفسی را این طور تقسیم بندی می‌کند: «آلودگی‌های محیطی، بخش مهم آن هستند که ناشی از وسایل نقلیه و دود کارخانه‌ها و... است. همچنین آلودگی‌هایی نظیر دود سیگار و قلیان می‌تواند به شدت بر روی سیستم تنفسی کودکان تأثیر بگذارد و خطر ابتلا به آسم را در آن‌ها افزایش دهد و سبب افت عملکرد ریه شود.
البته کودکانی که سابقه خانوادگی بیماری‌های ریوی دارند، به طور طبیعی دربرابر آلودگی هوا حساس‌تر هستند. درکنار آن، عوامل دیگری مانند گردوغبار به مشکلات تنفسی دامن می‌زند.»
به گفته او، مژک‌ها به عنوان یک جزء حیاتی از سیستم دفاعی تنفسی، عمل می‌کنند و اجازه نمی‌دهند میکروب‌ها و آلودگی به ریه وارد شوند، اما عوارض ناشی از آلودگی هوا، موجب اختلال در عملکرد این مژک‌ها می‌شود و درنتیجه خطر ابتلا به بیماری‌های تنفسی را افزایش می‌دهد. البته واکنش سیستم دفاعی بدن کودکان دربرابر عوارض آلودگی هوا متفاوت است؛ کودکانی که بنیه بدنی ضعیف تری دارند، دربرابر این عوامل آسیب پذیرترند و نیاز به مراقبت بیشتری دارند و نباید در معرض آلودگی هوا قرار گیرند.
آلودگی هوا؛ از رحم مادر تا بزرگ سالی
قهرمانی تأکید می‌کند: این نکته هم حائز اهمیت است که برخی آلودگی‌ها می‌توانند از جفت، عبور و سلامتی جنین را تهدید کنند. به عبارتی حساسیت برخی کودکان به آلودگی هوا قبل از تولد آغاز می‌شود. اما درمجموع اگر کودکان در مواجهه با آلودگی هوا علائمی، چون گرفتگی بینی، خارش و سوزش گلو، تنگی نفس و احساس درد در قفسه سینه را تجربه کنند، به نوبه خود می‌تواند نگران کننده باشد.
کودکان در دوره‌های بحرانی از رشد و به ویژه در اوایل شیرخوارگی و کودکی به شدت تحت تأثیر آلودگی هوا هستند و این تأثیرات ممکن است تا بزرگ سالی ادامه پیدا کند و منجر به بیماری‌های ریوی مزمن شود. توصیه می‌کنم والدین در روز‌های آلوده، کمتر کودکان خود را به بیرون از منزل ببرند.
{$sepehr_key_168802}
آلودگی هوا و فقر محیطی
مهدی کلاهی، دانشیار دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست و عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی، از جلسه‌های متعددی حرف می‌زند که با حضور فرماندار و مدیران شهری مشهد درباره آلودگی هوا برگزار شده و ساعت‌های متوالی حرف زده و وعده شنیده است و حالا از این موضوع گلایه دارد که آن جلسات، چرا خروجی و نتیجه‌ای نداشته است.
او خیلی خلاصه تعریف می‌کند: مهم‌ترین مسئله، این است که قبول کنیم کار، تخصصی است و باید آن را به متخصصان حوزه‌های مختلف اقلیم شناسی و فعالان محیط زیست و متخصصان جامعه شناسی و روان شناسی بسپاریم.
او با تأکید بر اینکه گرچه آلودگی برای همه مضر است، اما برای کودکان ضرر بیشتری دارد، برای تکمیل شدن گفته هایش بیان می‌کند: اگر شرایط به گونه‌ای باشد که هوای مجاور سطح زمین سردتر از سطوح بالایی باشد، آلودگی‌هایی که به صورت ذرات استنشاقی در هوا وجود دارند، نمی‌توانند متصاعد شوند و به سمت بالا بروند، بنابراین در سطح زمین باقی می‌مانند و کودکان، چون قد کوتاه تری دارند، این آلودگی‌ها را بیشتر دریافت می‌کنند.
کلاهی می‌گوید: تحقیقات نشان می‌دهد که آلودگی هوا به ویژه بر روی کودکان مناطق پرتراکم، تأثیر بیشتری می‌گذارد و به عبارت دیگر فقر محیطی هم در ابتلای کودکان مؤثر است.
او براساس نتایج پژوهش‌ها بیان می‌کند: ذرات آلاینده از طریق جریان خون و مسیر بویایی، وارد مغز می‌شوند و به التهاب عصبی می‌انجامد. این التهاب می‌تواند بر روی نواحی مغزی که مرتبط با تمرکز، یادگیری و تصمیم گیری هستند، تأثیر بگذارد و اساسا کاهش ضخامت قشر خاکستری مغز در سنین دو تا هفت سالگی می‌تواند منجر به ضعف در مهارت‌های زبانی و یادگیری خواندن شود.
کلاهی تأکید می‌کند: رسانه‌ها باید به دنبال تعهداتی بروند که مسئولان اعلام کرده، اما به آن عمل نکرده‌اند.
چه باید کرد؟
با اینکه انتظار بیشتری از پاسخ گویی اداره کل آموزش وپرورش استان درباره موضوع مورد بحث می‌رود، اما رئیس اداره اطلاع رسانی و روابط عمومی این مجموعه، خیلی کوتاه به ما می‌گوید: در راستای مصوبات کارگروه اضطرار آلودگی هوا، برگزاری فعالیت‌های ورزشی و برنامه‌های آموزشی در فضای باز مدرسه، ممنوع است و همچنین دوره‌های آموزشی و خودمراقبتی شامل آموزش صحیح استفاده از ماسک و راهکار مراقبت از سلامت در شرایط آلوده هوا، برگزار می‌شود.
روایت ما تقریبا به آخر رسید. قضاوت دیگر با شماست؛ وقتی حال هوا خوش نیست و آمار مبتلایان به عارضه‌های قلبی و تنفسی را روزبه روز بیشتر می‌کند، آیا این قبیل مراقبت‌ها و برنامه‌ها کارساز است؟ اگر نیست، چه باید کرد؟