خانواده اولین نهاد اجتماعی است که هر فردی در آن رشد می‌کند. در قدیم یعنی پیش از ظهور رسانه‌ها، خانواده در کنار مدرسه، نهاد اصلی‌ای بودند که در تربیت فرزندان نقش ایفا می‌کردند. اکثر آموزه‌های دینی، اخلاقی و فرهنگی از طریق خانواده به کودکان منتقل می‌شد. اما امروزه عضو سومی بین خانواده و کودکان (یا نوجوانان و جوانان) قرار گرفته است که آثار فراوانی بر نگرش جوانان به موضوعات مختلف دارد و آن رسانه‌هاست.

 

رسانه‌ها همان‌طور که نگرش‌ها را شکل می‌دهند، محملی نیز هستند که الگو‌هایی برای خانواده و خانواده ایده‌آل به افراد ارائه می‌دهند. در بین رسانه‌های مختلف، شبکه‌های اجتماعی نیز تصویرسازی خود را از خانواده دارند. در این یادداشت به این موضوع می‌پردازیم که در شبکه اجتماعی اینستاگرام چه تصویری از خانواده و همچنین خانواده ایده‌آل به نمایش گذاشته می‌شود. افراد با چه جنس خانواده‌ای در این شبکه روبه‌رو می‌شوند؟ اولین نکته‌ای که در شبکه اینستاگرام توجه را به خود جلب می‌کند، حضور کم‌رنگ خانواده در این شبکه است.

 

افراد در این شبکه ترجیح می‌دهند بیشتر روابط دوستانه خود را به نمایش بگذارند تا روابط خانوادگی. آن‌ها گردش‌ها و تفریح‌هایی که با دوستان در کافه‌ها، رستوران‌ها، طبیعت و ... داشته‌اند به اشتراک می‌گذارند؛ بنابراین جوانان بیشتر سبک زندگی مجردی مبتنی بر خوش‌گذرانی، سفر و تفریحات متنوع را نشان می‌دهند. متأهل‌ها هم کمتر از خانواده خود به‌خصوص پدر و مادر یا حتی پدربزرگ و مادربزرگ تصاویری را نشان می‌دهند. به همین دلیل، خانواده در اینستاگرام، از خانواده‌های گسترده و فامیل‌های بزرگ نهایتا به خانواده‎‌ای کوچک متشکل از همسر و فرزندان تبدیل می‌شود. اینستاگرام خانه خانواده‌های کوچک است و ما در آن، دورهمی‌های بزرگ خانوادگی که بخشی از فرهنگی ایرانی را کمتر می‌بینیم، دورهمی‌هایی که در منزل بزرگان فامیل برگزار می‌شود و همه را گرد هم جمع می‌کند.

 

اینستاگرام شبکه‌ای از افراد است که با یکدیگر دوست می‌شوند و مجموعه‌ای از دوستان را می‌سازند. این شبکه بیشتر شبکه‌ای فردی است و قائم بر فرد؛ لذا ماهیت نهادی مثل خانواده را که یک نهاد جمعی است در خود راه نمی‌دهد. شبکه‌های اجتماعی شکل تازه‌ای از روابط انسانی را می‌سازند که بر پایه خانواده نیست بلکه بر پایه افراد و شبکه‌ای از افراد ناشناس (یا آشنا) در گرد یکدیگر است. این شکل تازه از روابط انسانی زمان زیادی از اوقات شبانه‌روز جوانان را به خود اختصاص می‌دهد و آن‌ها به جای گذراندن وقت در خانواده، در بستر این شکل جدید از روابط فردی و شبکه‌ای زندگی و اوقات را سپری می‌کنند؛ بنابراین می‌توان گفت که این شبکه بیشتر به سمت شکل‌هایی از زندگی ترغیب می‌کند که خارج از بستر خانواده و گاه در قالب روابط آزاد است.

 

اما در گوشه‌ای دیگر از این شبکه نیز صفحات خانواده‌محوری وجود دارد که توسط مادران اینستاگرامی اداره می‌شود. این صفحات خانواده را در مرکز توجه خود قرار می‌دهند و تنها به خانواده، کودکان و مسائل مربوط به خانه‌داری می‌پردازند. البته برخی مادران اینستاگرامی نیز هستند که تصویری لوکس و فوق‌العاده تجملاتی از خانه و خانواده ارائه می‌دهند و صفحات آن‌ها نیز تصویری اصیل و بومی از خانواده ایرانی را به همراه ندارد بلکه نمایشی از یک خانواده تصنعی است که همیشه خوش‌پوش هستند و لباس‌های فرزندان با لباس‌های پدر و مادر هم‌خوانی دارد.

 

در یک جمع‌بندی می‌توان گفت که خانواده در اینستاگرام کمتر دیده می‌شود و در مواردی هم که خانواده نشان داده می‌شود، معمولا شکل مدرنی از خانواده همراه با تجملات و ظاهرسازی‌های فراوان است که بیشتر جنبه نمایشی دارد. چنین کاستی‌ای در این شبکه وجود دارد و الگوی قابل قبولی از خانواده را ارائه نمی‌دهد؛ بنابراین نیاز است که خانواده‌ها با هرچه پررنگ کردن نقش خود در زندگی واقعی فرزندان، این کاستی را جبران کنند.

 

بهتر است اعضای خانواده مانند پدر و مادر در این شبکه‌ها عضویت داشته باشند تا به عنوان اعضای اصلی خانواده در این فضا نیز همراه فرزندان باشند و خانواده را در این شبکه هم تجلی بخشند. احیای جمع‌های خانوادگی در زندگی واقعی نیز می‌تواند بر الگوی فردی‌سازی که شبکه‌های اجتماعی ارائه می‌کنند غلبه کند و حس خوب همدلی و پشتیبانی خانواده را در وجود افراد فعال نگه دارد.