مریم ملی | شهرآرانیوز - چرا پیدا شدن یک گاز سمی که اسمش را بیشتر در سریال Breaking Bad شنیده‎ایم، در سیاره‎ای که حسابی به خورشید نزدیک است، این‌قدر سروصدا کرده است؟ اصلا مگر این همه سال دنبال پیدا کردن حیات در سیاره مریخ نبودند؟ چطور شد حالا سیاره زهره بر سر زبان‎ها افتاد؟ بگذارید اول با گاز فسفین بیشتر آشنا شویم تا ببینیم قضیه از چه قرار است.

 

فسفین شامل یک اتم فسفر و ۳ اتم هیدروژن است و گاز بی‎رنگ و بسیار سمی به حساب می‎آید که در زمین توسط ارگانیسم‌هایی تولید می‌شود که برای زنده ماندن به اکسیژن نیازی ندارند یا می‌توان آن‌ها را در آزمایشگاه به وجود آورد. این ارگانسیم‎ها چه هستند؟ مثلا باکتری‎های بی‎هوازی که اصلا نیازی به هوا و اکسیژن ندارند. از آنجا که فسفین محصول برخی واکنش‎های شیمیایی است که در زمین به ارگانیسم‎های زنده ربط پیدا می‎کند، اخترشناس‎ها این گاز را یکی از نشانه‎های شیمیایی وجود فرایند‌های زیستی می‎دانند. پس اگر در سیارات فراخورشیدی یا سیارات منظومه‎شمسی خودمان یا حتی قمرهایشان چنین گازی را پیدا کنند، حساس می‎شوند که نکند این یک ردپا از تشکیل یک حیات اولیه باشد. نکند تا به حال همین بیخ گوشمان بوده و در سیاره همسایه‎ یعنی زهره که همیشه دمای بسیار بالایش باعث شده است جزو گزینه‎های اصلی برای وجود حیات نباشد، حالا خودی نشان داده و سؤال‎های زیادی در ذهنمان ایجاد کرده‎است.

جالب است بدانید تا قبل از این کشف، پژوهشگران اخترفیزیک همیشه به ابر‌های سیاره زهره مشکوک بودند. از آنجا که این سیاره جو غلیظی دارد و ابر‌های لایه‌لایه و بزرگ همیشه در آسمان سیاره حضور دارند، محققان حدس می‎زدند که این ابر‌ها ممکن است محلی برای تشکیل حیات میکروبی باشند. زیرا هم از سطح داغ و جهنمی سیاره فاصله دارند و هم محیطی اسیدی در جو ایجاد کرده‎اند.

جین گریوز (Jane Greaves)، سرپرست تیم پژوهشی از دانشگاه کاردیف انگلستان، کسی است که برای اولین‌بار در سال ۲۰۱۷ و در مشاهدات «تلسکوپ کلارک ماکسول» که توسط رصدخانه آسیای شرقی هاوایی اداره می‌شود، نشانه‌های فسفین را مشاهده کرده است. او در مصاحبه‎ها گفته است: «هنگامی که اولین علائم فسفین را در طیف سیاره زهره گرفتیم، حسابی شوکه شدیم.»

 

 

از آنجا که ماجرای اعلام رسمی چنین خبری اصلا ساده نیست و نمی‎شود سریع یک مقاله نوشت و در اینترنت منتشرش کرد که فلان مولکول که نشانه‎ای از حیات است در یک سیاره پیدا شده، آن‎ها دست نگه‎ داشتند، نه یک ماه، نه یک سال، بلکه ۳ سال صبر کردند تا دوباره آنچه را پیدا کردند، بررسی کنند و مطمئن شوند نتیجه‎ای که به دست آمده، محصول اشتباه ابزار‌ها یا تحلیل غلط آن‌ها نبوده است. آن‎ها این‌بار از مجموعه تلسکوپ‌های دیگری برای کارشان استفاده کردند. مجموعه تلسکوپ رادیویی «آلما» که در شیلی اطلاعات دقیق دیگری به‎دست آورد و آن‎ها ۳ سال وقت گذاشتند تا دوباره همه‎چیز را بررسی کنند و همین چند روز پیش اعلام کردند آنچه دیده بودند، یک اشتباه نبوده، بلکه واقعا سروکله مولکول فسفین در جو سیاره سوزان زهره پیدا شده‎است. احتمالا تا الان این سؤال برایتان پیش آمده است که این دانشمند‌ها دقیقا روی چه چیزی آزمایش و تحقیق می‎کنند و اصلا چطور با تلسکوپ می‎توانند بفهمند در جو یک سیاره دیگر چه مولکول‎ها و عناصری وجود دارد. برای اینکه این قضیه روشن شود، بیایید اول یادی کنیم از علوم و فیزیک دوره راهنمایی و دبیرستان.

یادتان هست که اتم‎ها از یک هسته و تعدادی الکترون که به دور هسته در گردش‎اند تشکیل شده‌اند؟ این الکترون‎ها روی تراز‌های مشخصی به دور هسته قرار دارند و بنابه میزان انرژی‌ای که از دست می‎دهند یا به دست می‎آورند، می‎توانند در تراز‌ها جابه‌جا شوند و همین جابه‎جایی باعث می‎شود مقداری تابش داشته باشند.

تابش در یکی از بخش‎های طیف الکترومغناطیسی است، مثلا رادیویی، فروسرخ، فرابنفش و. درواقع بخش بزرگی از اطلاعــــــــات نجومی که از سیارات و ستاره‎ها داریم، به کمک طیف‎سنجی و بررسی امواج مختلفی   که از آن‎ها به ما می‎رسد، به دست می‏‌آید. اتم‎های هر عنصری برای خودش یک طیف مشخص دارد. درست مثل آدم‎ها که هرکسی اثر انگشت منحصربه‌فرد خود را دارد. تمام طیف عنصر‌ها و حتی ترکیب‎های معروف که مولکول‌های مشخصی را می‎سازند، توسط فیزیک‎دان‎ها به‌دست آمده‌اند و در نرم‌افزار‌ها و کتاب‎های مشخصی ثبت  شده‌اند و بعد از آن هرجایی یک طیف به دست بیاید، سریع می‎توانند با نمونه‎های به‌دست‌آمده مقایسه‎اش کنند و ببینند این مربوط به چه عنصری بوده است. حالا کافی است ما روی زمین ابزاری داشته باشیم تا بتوانیم این تابش‎ها را که به شکل یک طیف به دست می‎آیند، دریافت کنیم و از واکنش‎های شیمیایی درون سیارات و ستاره‎ها باخبر شویم.

حالا با دانستن اینکه چه راه طولانی و دقیقی برای پیدا کردن این مولکول مشکوک در جو زهره طی شده است، شاید برایتان جالب باشد که بدانید واقعا چنین چیزی می‎تواند نشانه‎ای از حیات باشد یا نه. این روز‌ها احتمالا کلی مطلب در شبکه‎های اجتماعی دیده‎اید که خبر از کشف حیات یا موجودات فضایی در سیاره زهره می‎دهند، درحالی‌که دانشمند‌ها حتی برای اعلام اینکه واقعا این مولکول را درست شناسایی کرده‎اند یا نه، ۳ سا ل صبر کردند. پس به نظر می‎رسد نباید به این زودی‎ها قضاوت کنیم.

 

وقتی خبر‌ها را می‎خوانیم، این را هم گوشه ذهنمان داشته باشیم که فرایند‌های شیمیایی پیچیده‎ای که از آن‎ها خبر نداریم، ممکن است گاز فسفین را در زهره تولید کرده باشند و باز هم باید منتظر باشیم تا کاوشگر‌های جدید روباتیک ساخته شوند و به زهره فرستاده شوند تا بالأخره اسرار این سیاره جهنمی برملا شود.