محمدمعین وطن‌خواه / کارشناس رشته حقوق
از جرائمی که در قانون مجازات اسلامی تحت عنوان جرم تلقی می‌شود و پیگرد قانونی دارد، 2 جرم توهین و افتراست. توهین و افترا در قانون به این معناست که اگر فردی شخص دیگری را به عملی که در قوانین مجازات اسلامی جرم محسوب می‌شود متهم کند، در حالی که آن شخص مرتکب آن عمل نشده باشد، توهین یا افترا صورت گرفته است. بر این اساس، این جرائم به حیثیت و آبروی افراد لطمه وارد می‌کند. لذا مجازات آنان به عنوان جرائمی که با هتک حرمت اشخاص در ارتباط هستند، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در این شماره سعی داریم شما را با مفهوم و ارکان اصلی این جرائم آشنا کنیم.
+ توهین و افترا چیست و چه مجازاتی در پی دارد؟
افترا به این معناست که نسبتی را به شخص دیگری بدهیم که ضمن توهین‌آمیز بودن، واقعیت نداشته باشد. برای نمونه، به شخصی نسبت کلاهبرداری بدهیم در حالی که خلاف آن ثابت شود.
اما توهین زمانی اتفاق می‌افتد که فردی مورد هتک حرمت واقع شود و این هتک حرمت لزوما در پی فعل مجرمانه نیست. مثلا اگر به شخصی با الفاظ رکیک توهین کنند، این عمل هتک حرمت به شمار می‌رود و شخص خاطی مجازات خواهد شد.
طبق ماده ۶۰۸ قانون مجازات اسلامی، مجازات افترا پس از اثبات آن می‌تواند از یک ماه تا یک سال حبس تعزیری باشد. تا 74 ضربه شلاق نیز با تشخیص قاضی امکان‌پذیر خواهد بود.
هم‌چنین مجازات توهین در صورت اثبات از طرف شاکی، می‌تواند طبق نظر قاضی و با توجه به میزان آن، از پرداخت جزای نقدی تا ضربات شلاق باشد.
+ ارکان و شرایط اثبات افترا
عناصر تشکیل‌دهنده جرم افترا و شرایط تحقق آن به این صورت است که شخص عملی را که عنوان مجرمانه دارد به صورت صریح و از هر طریقی به دیگری نسبت دهد و نتواند صحت آن را اثبات کند.
فراموش نکنید اساسی‌ترین شرط اثبات افترا آن است که ویژگی یا عملی که به شخصی نسبت می‌دهند در قانون رسمی کشور جرم تلقی شده باشد.
زمانی که افترا به صورت شفاهی انجام شود، فرد شاکی باید بتواند آن را ثابت کند و برای آسیب‌‌‌های ناشی از آن، مدارکی را ارائه دهد، اما در صورتی که افترا نوشتاری باشد (مثلا در روزنامه آورده شود)، اثبات آن آسان‌تر خواهد بود.
+ چه زمانی توهین جرم محسوب می‌شود؟
توهین به معنای هرگونه سخن یا عملی است که در نتیجه آن شخصیت یک فرد در اجتماع مخدوش و به خفت او شود.
البته برای تحقق جرم توهین حتما نباید لفظ توهین‌آمیز باشد بلکه ملاک توهین‌آمیز بودن رفتار، عرف جامعه (از لحاظ زمان، مکان و طبقه اجتماعی مخاطب) است.
توهین چه به صورت شفاهی یا بدنی و چه به صورت کتبی و حتی ارسال پیامک قابل پیگرد قانونی است و در صورت اثبات، مشمول مجازات می‌شود.
+ بخشش از سوی شاکی در جرائم توهین و افترا
در هر 2 جرم توهین و افترا، در صورت گذشت شاکی خصوصی و اعلام رضایت از جانب وی، مجازات بخشودنی خواهد بود.
در صورتی که شاکی پیش از مطرح کردن شکایت خود فوت کند، وراث نمی‌توانند به نیابت از شاکی شکایت توهین یا افترا را مطرح کنند.
اما در صورتی که شاکی شکایت خود را مطرح کرده باشد و پیش از اعلام حکم از سوی دادگاه فوت کند، ورثه قادر به پیگیری اجرای حکم خواهند بود.
در پایان باید گفت آنچه توهین و افترا را به هم پیوند می‌دهد، هتک حیثیت طرف جرم است. با وجود این، توهین و افترا از جهاتی با هم تفاوت دارند.