شرایط اجرای تفاضل دیه در قانون چیست؟

فرزانه عمادی | شهرآرانیوز؛ «تفاضل» به معنای فزونی است. در اجرای قصاص قاتل، چون دیه زن نصف دیه مرد است بنابراین چنانچه مردی، زنی را به قتل برساند و اولیای دم خواهان قصاص قاتل باشند باید مابه التفاوت دیه را که «تفاضل دیه» نامیده می‌شود به قاتل پرداخت کنند تا حکم قصاص اجرا شود. اما آنچه مسلم است اجرای قصاص، حق اولیای دم مقتول به شمار می‌رود که نمی‌توان به راحتی از آن گذشت.

چنانچه برخی اولیای دم خواهان قصاص و بعضی دیگر خواهان بخشش یا دریافت دیه باشند، اولیای دم که خواهان قصاص هستند باید ابتدا سهم دیه دیگران را در صورت گذشت آنان به مرتکب و در صورتی که تقاضای تفاضل دیه کرده باشند به خود آنان بپردازند. صفیه صلصالی وکیل و کارشناس ارشد جزا و جرم شناسی درباره دریافت تفاضل دیه و قصاص قاتل توضیح می‌دهد که شرح این گفتگو را در ادامه می‌خوانید.

آیا تفاضل دیه در جنایات شبه عمد و خطای محض که باعث صدمات به فرد می‌شود هم قابل دریافت است؟

از ضروریات دریافت تفاضل دیه برای جنایت، عمدی بودن آن است، باید توجه داشت که در جنایت به صورت خطای محض، جانی نه قصد جنایت به شخص را داشته است و نه قصد فعل واقع شده بر او را، مانند آنکه تیری به قصد شکاری رها کند و به شخص برخورد نماید. در این صورت دیه دریافت می‌شود و بحث گرفتن تفاضل دیه برای اجرای قصاص منتفی است از طرفی در جرم شبه عمد، مرتکب درباره شخصی که جنایت علیه او صورت گرفته است، قصد رفتاری را داشته، اما قصد جنایت واقع شده یا نظیر آن را نداشته است در این صورت جنایت واقع شده شبه عمد است و برای گرفتن تفاضل دیه ضروری است که جنایت علیه تمامیت جسمانی، عمدی باشد.

آیا در جرائم رانندگی دریافت تفاضل دیه صورت می‌گیرد؟

جرائم رانندگی جزو جرائم غیرعمدی است بنابراین تفاضل دیه در مورد آن منتفی است. قانون بیمه اجباری خسارات واردشده به شخص ثالث را در اثر حوادث ناشی از وسایل نقلیه مقرر داشته است که بیمه گر مکلف است، خسارت وارده به زیان دیدگان را بدون لحاظ جنسیت تا سقف تعهدات بیمه نامه پرداخت کند. مراجع قضایی موظف هستند در دستور حکم پرداخت دیه، مبلغ مازاد بر دیه را به عنوان بیمه حوادث درج کنند.

در صورتی که اولیای دم استطاعت مالی برای پرداخت و اجرای قصاص نداشته باشند تکلیف مجرم در زندان چیست؟

در اجرای قصاص بسیار اتفاق می‌افتد که اولیای دم استطاعت و توان پرداخت مابه التفاوت مبلغ دیه را ندارند و مجرم بلاتکلیف در زندان به سر می‌برد از طرفی اولیای دم راضی به گذشت از خون مقتول نمی‌شوند در این صورت با شکایت محکوم، قاضی، مدت مناسبی را مشخص و به صاحب حق قصاص اعلام می‌کند تا ظرف مهلت مقرر نسبت به گذشت، مصالحه یا اجرای قصاص اقدام کند.

چنانچه اولیای دم تصمیمی بابت اجرای حکم نگرفتند بعد از گذشتن مدت زمان آن، با اخذ وثیقه مناسب و تأیید رئیس حوزه قضایی و رئیس کل دادگستری استان تا تعیین تکلیف از سوی صاحب حق قصاص، مرتکب آزاد می‌شود.

در مورد تغلیظ دیه که بیان می‌شود چنانچه در ماه‌های حرام اتفاق بیفتد دیه اضافه می‌شود آیا تفاضل دیه هم در ماه‌های حرام و مکه مکرمه اضافه خواهد شد؟

خیر، مطابق قانون مجازات اسلامی چنانچه قتل در یکی از ماه‌های حرام (رجب، ذی القعده، ذی الحجه محرم) یا در حرم مکه مکرمه واقع شده باشد یا قاتل در زمان یا مکان مذکور، مرتکب جنایت شود قصاص می‌شود و چنانچه قصاص مستلزم پرداخت تفاضل دیه از سوی، ولی دم به قاتل باشد، تفاضل دیه تغلیظ نمی‌شود.

آیا صاحب حق قصاص این اجازه را دارد که اضافه از حق قصاص از مرتکب جنایت درخواست کند؟

هرگاه دیه جنایت، بیش از دیه مقابل آن جنایت در مرتکب باشد، مانند اینکه زنی، مردی را عمداً به قتل برساند، اگر مرتکب یک نفر باشد، صاحب حق قصاص افزون بر قصاص، حق گرفتن تفاضل دیه را ندارد یعنی نمی‌توان هم زن را قصاص کرد و هم نصف دیه را از او گرفت.

چه کسی حق دریافت تفاضل دیه را دارد؟ آیا دریافت کننده این اجازه را دارد که ما به التفاوت دیه را ببخشد؟

تفاضل دیه متعلق به قصاص شونده است و او می‌تواند آن را به صاحب حق قصاص ببخشد یا هر نوع اقدام دیگری که صلاح بداند در آن انجام دهد، اما اگر آن را دریافت کرده باشد و قصاص صورت نگیرد، باید مبلغ دریافتی را به صاحب حق قصاص برگرداند.

چنانچه قتل عمدی از جانب دو نفر و یا بیش از دو نفر صورت بگیرد و اثبات نشود قتل از سوی چه کسی انجام شده است تکلیف چیست؟

چنانچه قاتل و مقتول بیش از دو نفر باشند و مشخص نشود هر کدام به دست کدام قاتل کشته شده است، چنانچه اولیای دم هر دو مقتول، خواهان قصاص باشند، هر دو قاتل قصاص می‌شوند.

اگر قتل از سوی دو نفر انجام شود و مقتولان نیز دونفر باشند در صورتی که دیه مقتولین با هم برابر نباشد در چنین شرایطی دیه چگونه دریافت می‌شود؟

اگر اولیای دم هر دو مجنی علیه، یعنی اشخاصی که جنایت بر آن‌ها صورت گرفته است، خواستار قصاص باشند و دو مجنی علیه از نظر دیه، برابر نباشند و دیه مرتکبان بیش از دیه مجنی علیه باشد، مانند اینکه هر دو قاتل، مرد باشند و یکی از دو مقتول، زن باشد، خواهان قصاص از طرف زن باید نصف دیه کامل را بپردازد. در این صورت، به دلیل مشخص نبودن مرتکب قتل زن، تفاضل دیه مذکور میان مرتکبان به نسبت مساوی تقسیم می‌شود.

در چه صورت دیه از سوی بیت المال دریافت می‌شود؟

با درخواست دادستان و تأیید رئیس قوه قضاییه چنانچه جنایت، نظم و امنیت عمومی را برهم زند و مصلحت اجتماعی ایجاب کند که قصاص اجرا شود، اما درخواست کننده قصاص توان پرداخت تفاضل دیه یا سهم دیگر صاحبان حق قصاص را نداشته باشد، مبلغ تفاضل دیه از بیت المال پرداخت می‌شود.