به گزارش شهرآرانیوز، در چهل و دومین جشنواره بین‌المللی فیلم فجر که دیروز به اتمام رسیده است فیلم «دست ناپیدا» به کارگردانی انسیه شاه حسینی در این دوره به نمایش درآمده است.
فیلمی‌که قرار بود به بازنمایی شخصیت زن از نگاه جدیدی در دوران دفاع مقدس بپردازد؛ اما شخصیت پردازی و نوع بازی ضعیف و حتی فیلمنامه کلیشه‌ای در «دست ناپیدا» تا حدی روشن و مشخص است که هر بیننده‌ای متوجه آن‌ها می‌شود. مخاطب کمی‌که پای این فیلم در سینما نشسته بود و ترک کردن برخی افراد وسط فیلم و گذری بر نقد‌های صورت گرفته از «دست ناپیدا» نشان می‌دهد آنچنان که باید و شاید این فیلم موفق عمل نکرده است.
شخصیت پردازی زن در سینمای دفاع مقدس فراز و فرود‌هایی داشته است و گاهی به دل مخاطب نشسته است و گاهی خیر. به بهانه نمایش فیلم «دست ناپیدا» در چهل و دومین جشنواره بین‌المللی فیلم فجر به سراغ نگاه سینمای دفاع مقدس به زن پرداختیم.
یک کارشناس سینما با نگاه به تاریخ سینمای ایران در حوزه دفاع مقدس به خبرنگار شهرآرانیوز گفت: از سال ۵۹ که اولین فیلم‌های مرتبط با جنگ در ایران تولید شد، تا سال ۶۷ که ابراهیم حاتمی‌کیا با فیلم «دیده بان» خوش درخشید، زن در سینمای جنگ تنها عاملی برای پرداختن به زندگی خانوادگی رزمنده، البته در سطحی‌ترین شکل آن که شامل حضور زن در خانه، نگهداری از بچه‌ها و بدرقه رزمنده تا محل اعزام به جبهه و ... بوده مورد توجه قرار می‌گرفت. پس از این سال‌ها بود که رفته رفته زنان در نقش معشوق، همسر، مادر، پرستار یا کادر پزشکی و رزمنده در جنگ به تصویر کشیده شدند.
به آفرین سادات عزیزی به چند نمونه از آثار شاخص سینمایی اشاره کرد و افزود: مثلا زن به مثابه پرستار در فیلم شیدا به کارگردانی کمال تبریزی رابطه عاشقانه پرستار با مجروح جنگی را به تصویر می‌کشد و درامی‌زیبا خلق می‌کند. در نمونه‌های فیلم‌هایی که بازنمایی زن به مثابه‌ی همسر را دارند می‌توان به آژانس شیشه‌ای به کارگردانی ابراهیم حاتمی‌کیا اشاره کرد که زن به نوعی حامی مرد است.
این کارگردان زن آثار کلیشه‌ای زنان در سینمای دفاع مقدس را پیش افتاده دانست و اظهار کرد: در طول سال‌ها سهم زنان از فیلم‌های مربوط به جنگ و دفاع مقدس، مادر، همسر و زنی ملتمس و نگران که به کار‌های خانه و روزمره می‌پردازد و منتظر است شوهرش یا پسرش از جنگ برگردد یا زنی اغواگر در یک گروه مخالف و ضد انقلابی بود. در اینگونه فیلم‌ها زن‌ها حتی به شخصیت هم نمی‌رسیدند و در حد تیپ زن خانه دار یا مادر باقی می‌ماندند در حالیکه سلاح زنان در این دوران روحیه مقاومت بود که نادیده گرفته شده است.
عزیزی بیان کرد: در بسیاری فیلم‌ها زنان کاملاً کنار گذاشته می‌شوند و تمرکز بر میدان جنگ است و از زنان تنها به عنوان خرده روایتی رمانتیک استفاده می‌شود، اما رفته رفته فیلم‌هایی سنت شکنی می‌کنند و الگو‌های آشنا را می‌زدایند و زنان را محور اصلی قصه‌ای پیرامون جنگ قرار می‌دهند و می‌بینیم بسیار هم مورد استقبال قرار می‌گیرند همچون فیلم شیار ۱۴۳ نرگس آبیار یا فیلم بوسیدن روی ماه رسول ملاقلی پور که نگاه جدیدی را ارائه کردند.
وی با بیان این مطلب که در بسیاری فیلم‌های سینمایی زن‌ها در خدمت قهرمان شدن مرد‌ها هستند تاکید کرد: غالبا در فیلم‌هایی که تا کنون ساخته شده شخصیت مستقل و قهرمان زن نداریم؛ اما در چند سال اخیر تصویر روشن‌تری از زنان قهرمان در آثار سینمایی ارائه می‌شود.
منیر قیدی را می‌توان یکی از پرچم‌داران تثبیت تصویر زنان در بطن تحولات دفاع مقدس قلمداد کرد. فیلمسازی که ابتدا با فیلم «ویلایی‌ها» روایتی تأثیرگذر از حضور مادران و همسران رزمندگان ایرانی در پشت‌جبهه و پشتیبانی آنان از قهرمانان حاضر در خط مقدم ارائه کرد و در گام بعدی فیلم «دسته دختران» را با تصاویری بکر از حضور زنان در میدان جنگ به تصویر درآورد.
سوتلانا آلکسیویچ، نویسنده برنده جایزه نوبل کتاب معروفی دارد به نام «جنگ چهره زنانه ندارد»، کتاب روایتی از حضور زنان شوروی در جنگ جهانی است، اما عنوان کتاب را می‌توان درباره بسیاری از روایت‌های رسمی‌درباره رویداد‌های بزرگ تاریخ به‌کار برد. عزیزی با بیان این مطلب تصریح کرد: روایت‌های بسیاری از تحولات مهم تاریخ در منابع مختلف ثبت شده است که در آن‌ها خبری از «چهره زنانه» نیست. براساس همین روایت‌ها هم معمولا نقش بخش عمده‌ای از بازیگران اصلی میدان تحولات بزرگ ذیل روایت‌های مردانه، نادیده مانده است.
این کارگردان جوان تاکید کرد: در تاریخ معاصر ایران هم تحولات بسیاری رقم خورده که در صدر آن‌ها انقلاب اسلامی‌ایران و هشت سال دفاع مقدس است. واقعا تا به امروز چقدر به «چهره زنانه» این تحولات فکر کرده‌ایم؟ حتی در جریان سینمای دفاع مقدس و سینمای انقلاب هم تا همین چند سال پیش تنها شاهد درخشش مردان قهرمان بودیم و کمتر سراغ زنان قهرمان را می‌گرفتیم که امید است در ادامه فیلم‌های موفق چندساله اخیر از چهره زن در جنگ، فیلم‌هایی خلاقانه‌تر در بستر درام‌هایی که از قصه‌های واقعی سرچشمه می‌گیرد باشیم.
زهرا اردکانی، پژوهشگر مطالعات رسانه و فعال حوزه زنان به گزارش دانشجو نیز گفته است سینمای جنگ در کشور ما از اهمیت و ارزش بالایی برخوردار است. غلبه نگاه‌های مردانه نسبت به مقوله جنگ باعث شده تا نقش زنان در سینمای دفاع مقدس تنها در حد یک زن منفعل و منتظر، زن خانه‌دار، همسر یا مادر رزمندگان باقی بماند.
فیلمسازان، جنگ را یک پدیده مردانه در نظر دارند و قهرمان‌های آثارشان افرادی هستند که اسلحه به دست گرفته و با دلاوری و از خودگذشتگی به مبارزه با دشمن متجاوز پرداخته‌اند. همین امر باعث شده تا تصور قالب درباره پدیده جنگ معطوف به از خودگذشتگی‌ها و دلاوری مردان باشد در حالیکه در جنگ ظرافت‌های دیگری هم وجود داشته، یعنی پشت سر مردانی که در جنگ حضور داشتند و بادلاوری از خاک میهن دفاع کردند زنانی بوده‌اند که بعضا پا به پای آن‌ها در عرصه‌های مختلف به مبارزه پرداخته‌اند، مسئولیت حمایت و حفاظت از فرزندان را به تنهایی برعهده داشته یا پشت صحنه جنگ فعالیت‌هایی را برای کمک به جبهه و رزمندگان انجام می‌دادند.
زهرا اردکانی فیلم سینمایی «ویلایی‌ها» ساخته منیر قیدی را نشان دهنده زنان منفعل و منتظری می‌داند که اصلا کنش‌گر و فعال نیستند، ولی خانم قیدی در «دسته دختران» تصویر زن فعال و کنش‌گر در میدان جنگ را به تصویر می‌کشد که پابه پای مردان با دشمن می‌جنگند که در سینمای جنگ کمتر نمایش داده شده است از این رو «دسته دختران» یک قدم رو به جلو برداشته است.
این فعال حوزه زنان مهم‌ترین ضعف فیلم سینمایی «دسته دختران» را اینگونه بیان کرد: وقتی در این فیلم انگیزه و اهداف زنان را نگاه می‌کنیم، به جز اهداف وانگیزه‌های شخصی با هیچ آرمان و ارزشی روبرو نیستیم و قهرمانان فیلم هیچ آرمان و انگیزه ملی یا دینی برای حضور در این جنگ ندارند در صورتی‌که در آثار دیگر، قهرمان با ارزش‌های مختلف پیوند خورده‌اند. این مهم‌ترین نقطه ضعف «دسته دختران» است.
اردکانی برخی فیلم‌های دفاع مقدس در حوزه زنان را منفعل دانست و افزود: در خرمشهر زمانی‌که جنگ وارد شهر و زندگی مردم شد، زنان از نزدیک با جنگ روبرو شدند و اسلحه به دست گرفتند، ولی غلبه نگاه مردانه‌ای که به جنگ وجود دارد باعث شده تا این اتفاقات کمتر به تصویر کشیده شود، این نگاه مختص سینما نیست و حتی در سطح شهر هم خیابان‌ها و اتوبان‌ها به اسم قهرمان‌های مرد جنگ است و هیچ اثری از زنانی که چه در پشت صحنه یا در صحنه جنگ فعالیت می‌کردند وجود ندارد.
جامعه ما نیاز به یک بازخوانی در نگاه عمومی به مقوله جنگ و دفاع مقدس دارد، در سینما نیز نیاز داریم که روایت زنان به تصویر کشیده شود. نمایش حضور تاثیرگذار زنان در جنگ و دفاع مقدس غایب و خیلی کمرنگ است، خود فیلمسازان زن باید به این عرصه ورود کنند، فیلمسازان مرد نیز زاویه نگاه خود را تغییر دهند تا بتوانند تصویر زن قهرمان را در طول دفاع مقدس درست به تصویر بکشند.