گفتگو با مرضیه سنوئی محصل، تثبیت کننده گران‌قیمت‌ترین عطر‌های دنیا | بانوی گل سرخ

به گزارش شهرآرانیوز - تثبیت‌کننده گران‌قیمت‌ترین عطر‌های دنیا در کارخانه‌ای در خراسان رضوی تهیه می‌شود! از صمغ گیاهی خوش‌بو به نام باریجه که در مراتع خراسان شمالی می‌روید. خودروست. مانند کتیرا، ساقه‌اش را تیغ می‌زنند. از آن شیره‌ای خارج می‌شود و از شیره، صمغی به دست می‌آید که آن را به اسانس تبدیل می‌کنند. این اسانس پایه ثابت عطر‌های نامدار دنیاست که از ایران به کشور‌های سازنده مطرح جهان صادر می‌شود و در هیچ‌کجای دنیا به کیفیت باریجه ایران وجود ندارد.
فراوری این صمغ خوش‌بو و ارزشمند در دستان بانویی است که در دهه ششم زندگی و بدون هیچ سرمایه‌ای، تولید فراورده‌های گیاهان دارویی را شــروع کرد.

مرضیه سنوئی محصل می‌گوید: «سرمایه‌ای نداشتم، اما خودم را قدرتمند احساس می‌کردم. قدرت من تجربه گذشته ام بود.» و حالا در هفتادودوسالگی به تماشای بار دادن تلاشش نشسته است و به دنبال گسترش تولید و معرفی گیاهان دارویی برای کمک به سلامت جامعه. در این راه، همیاری همسر و دخترانش را نیز بسیار ارج می‌نهد. آن‌ها با هدف جلوگیری از خام‌فروشی باریجه و زعفران، ۲ محصول راهبردی ایرانی، به چند طرح فناورانه نیز دست پیدا کرده‌اند که برای اولین بار در جهان و ایران اتفاق افتاده و بسیار بااهمیت است.

مرضیه سنوئی محصل متولد سال ۱۳۲۷ است، مهندس شیمی و مدیرعامل شرکت تولید فراورده‌ها و دارو‌های گیاهان دارویی. عناوین دیگری همچون عضو فعال انجمن گیاهان دارویی، عضو انجمن حمایت از حقوق مصرف‌کنندگان، عضو هیئت مدیره کانون زنان بازرگان خراسان رضوی، عضو اتحادیه صادرکنندگان استان، عضو انجمن تولیدکنندگان دارو‌های گیاهی کشور و ... نیز در کنار افتخاراتی، چون کارآفرین نمونه کشور، بانوی برتر صنعت سال، واحد نمونه جهاد کشاورزی خراسان و ... قرار می‌گیرد. او می‌گوید همه زندگی‌اش در میان گیاهان گذشته و استفاده مداوم از گیاهان دارویی و ارگانیک او را از بیماری‌ها به دور نگه داشته است.

 

او از بین گیاهان و گل‌ها، به گل محمدی علاقه ویژه‌ای دارد، گیاهی که به گفته او از گیاهان قدیمی و خوش‌بوی ایران است و گلابش هم در مراسم شادی و عزای ایرانی‌ها استفاده می‌شود. روح‌نواز و نشاط‌آور است. به همین دلیل، در نام‌گذاری کارخانه‌اش، از نام گل سرخ استفاده کرده است. از نظر او، گل سرخ تداعی‌کننده گل محمدی است. می‌گوید: «می‌خواستم تمام خواص گل محمدی در کارخانه وجود داشته باشد.»

سال ۱۳۸۴ و در پنجاه‌وسه‌سالگی، فراوری گیاهان دارویی را شروع می‌کند. دنیایی از تجربه، توان و انگیزه و عشق به کار در وجودش جوانه می‌زند، آن هم در دهه ششم زندگی. او این شروع را به هیچ وجه دیر نمی‌داند. البته این را تاکید می‌کند که خیلی‌ها تجربه کار دارند، اما انگیزه ندارند. ۱۵ سال معلم شیمی بوده است، اما به دلایلی از معلمی فاصله می‌گیرد و سال‌های بعد، به عنوان مسئول فنی، کنترل کیفی و مدیر تولید در کارخانه‌هایی که به فراورده‌های گیاهی مربوط است، فعالیت می‌کند و تجربه می‌اندوزد. تلنگری از جانب همسرش همان انگیزه او برای شروع‌کردن کاری برای خودش می‌شود.

خانم سنوئی فعالیت خود را با ارائه پژوهشی به پارک علم و فناوری خراسان شروع می‌کند، طرحی که درباره تولید اولئورزین زعفران (فراوری‌زعفران) است و برای اولین بار در جهان ارائه می‌شود. با پذیرفته شدن این پژوهش، جزو شرکت‌های دانش‌بنیان قرار می‌گیرند و فعالیت خود را شروع می‌کنند.

 

او درباره این پژوهش توضیح می‌دهد: «با فراوری زعفران، طعم و رنگ این محصول ماندگار می‌شود و از آن مهم‌تر از خام‌فروشی زعفران ایران جلوگیری و از فروش آن، ارزش افزوده به دست می‌آید.»

 

او هم‌ردیف با زعفران، به گیاه باریجه که به عنوان تثبیت‌کننده بوی عطر‌های نامدار جهان استفاده می‌شود اشاره می‌کند و می‌گوید: «باریجه گیاهی بسیار ارزشمند است که در ایران به‌ویژه در خراسان شمالی به صورت خودرو می‌روید. اسانس حاصل از صمغ این گیاه، پایه ثابت عطر‌های گران‌قیمت جهان است. یعنی عطر‌هایی با بوی ماندگاری طولانی، حتما اسانس باریجه دارند و نکته درخور تامل درباره این گیاه این است که باریجه ایران در تمام دنیا منحصر به فرد است و ترکیبات این اسانس را هیچ کشوری جز ایران ندارد.»

او تاکید می‌کند که حتی باریجه افغانستان که همسایه ماست به اندازه باریجه ایران ماده مؤثر ندارد و قیمتش خیلی ارزان‌تر است.

«در پارک علم و فناوری در ابتدا با ۳ نیرو کار را شروع کردیم: خودم و ۲ دخترم. ما با بهره‌بردن از تجربیات گذشته و با استفاده از دستگاه‌های اسانس‌گیری و عصاره‌گیری، به تولید پرداختیم. آن زمان هر ۲ دخترم شاغل بودند، اما به آن‌ها پیشنهاد کردم در کارخانه با من همراه شوند. آن‌ها نیز پذیرفتند. یکی از دخترانم مدیر بازرگانی بود و دیگری مدیر تولید. ما در کمتر از ۴ سال، به مرحله‌ای رسیدیم که دیگر حضور در پارک برایمان کوچک شد و نیاز بود که از حالت نیمه‌صنعتی خارج شویم؛ بنابراین با اعتباری که در این مدت کسب کرده بودیم، وام گرفتیم و محل کنونی کارخانه را در شهرک صنعتی توس خریداری و بازسازی کردیم.»

او می‌گویدکه حمایت‌های مدیران پارک علم و فناوری خراسان برای گرفتن مجوز‌ها راهگشای آن‌ها بوده است، اما در نهایت تلاش شبانه‌روزی خانوادگی شان به بار می‌نشیند و کارخانه راه می‌افتد: «در سال‌های اول، زندگی خصوصی و کارمان با هم یکی شده بود. یک جا زندگی می‌کردیم و با هم می‌رفتیم و می‌آمدیم و همین پیگیری و تلاش‌ها بود که ما را به موفقیت نزدیک می‌کرد. کار را گسترش دادیم و طرح‌های پژوهشی ارائه کردیم.»

بانوی صنعتگر مشهدی می‌گوید که بعد از افتتاح کارخانه به رشد کافی رسیدند، اما در این فاصله با مشکلات زیادی برخورد کردند: «ادامه راه برای خانم‌ها سخت و سنگین است. اما سختی‌ها را کنار زدیم و خسته نشدیم. من به توانمندی زنان اعتقاد و اعتماد دارم. به همین دلیل، بیشتر نیرو‌های متخصص ما در کارخانه خانم‌ها هستند از جمله ۲ دخترم. دخترانم در این فاصله رشد کردند و حالا یکی مدیر بازرگانی صنایع ماست که عمده گردش مالی از طریق ایشان انجام می‌شود. دیگری هم قائم‌مقام بنده است و تمام کار‌های کارخانه را مدیریت و نظارت می‌کند و مشاور خوبی برای ماست. خیالم از حضورشان آسوده است.»

او به این هم اشاره می‌کند که در شرایط کرونا و در روز‌هایی که از خانه خارج نمی‌شده، چرخ کارخانه را دخترانش می‌چرخاندند و دغدغه‌ای نداشته است. بعد هم می‌گوید: «نیرو‌های ما صادقانه کار می‌کنند و ماندگار هستند. ما هیچ نیرویی را اخراج و تعدیل نمی‌کنیم، چون در ابتدای کار برای گرفتن نیرو‌ها وسواس به خرج می‌دهیم. آموزش‌های مفید و لازم را می‌دهیم. نیرو‌ها حتما بیمه می‌شوند و ما در حفظ آن‌ها کوشا هستیم.»

آن‌ها از هر گیاهی که بو داشته باشد و بتوان آن را استنشاق کرد، اسانس و عصاره می‌گیرند. اسانس‌ها به عنوان طعم‌دهنده‌های مواد لبنی و پروتئینی و از عصاره‌ها برای تهیه لوازم آرایشی و بهداشتی استفاده می‌شود.
اما تولیدعمده آن‌ها همان گرفتن عصاره‌ها و اسانس‌ها از گیاهان دارویی است چنان‌که شرکت‌های تولید لبنیات معروف ایران از مشتری‌های اصلی آن‌ها هستند. دراین‌باره به یکی از شرکت‌های معروف دوغ ایران اشاره می‌کند که در سال ۱۳۸۵ در پی مشکلی برای دوغشان، مشتری پروپاقرصشان می‌شوند. خانم سنوئی دراین‌باره می‌گوید: «دوغ این شرکت خیلی زود دچار آلودگی می‌شد و ماندگاری کمی داشت. آن‌ها به ما مراجعه کردند و با تحقیق، متوجه شدیم به دلیل استفاده از طعم‌دهنده سنتزی شیمایی این اتفاق افتاده است. ما از همان سال با ارائه طعم‌دهنده نعنا، تامین‌کننده قسمتی از طعم‌دهنده دوغ آن‌ها هستیم.»

او می‌گوید هرکدام از اسانس‌ها و عصاره‌های گیاهان، مصرف خاص خودش را دارد، اما چون اسانس‌ها محلول در آب نیستند، باید با فراوری در مواد غذایی کاملا حل شوند تا طعم اسانس به غذا اضافه شود. درباره اسانس‌های خود ادعا می‌کند که صددرصد طبیعی و گیاهی است. گل‌ها و بعضی از میوه‌ها و گیاهانی مانند شوید، رازیانه، آویشن و زیره اسانس دارند، ولی میزان اسانس آن‌ها متفاوت است. درصد اسانس میوه‌جات و گل‌ها هم کم است و باید به روشی خاص اسانس‌گیری کرد، اما از همه گیاهان چه بو داشته باشند چه بو نداشته باشند می‌توان عصاره گرفت.

نکته قابل تاملی که در تولیدات آن‌ها وجود دارد تولید نکردن عرقیجات مختلف است، هرچند یکی از مواد جانبی تولیدشده از گیاهان دارویی عرق‌ها هستند. او در این باره به موضوع مهمی اشاره می‌کند که جزو پژوهش‌های آن‌ها بوده و آن را به اداره نظارت بهداشت هم اعلام کرده‌اند.

 

می‌گوید: «عرق حاصل از گیاهانی که اسانس ندارند (یعنی بدون بو باشند) ماده مؤثره ندارد و استفاده از آن نمی‌تواند بر دستگاه‌های مختلف بدن اثر بگذارد، درست برخلاف دسته گیاهانی که بو دارند مانند آویشن، نعنا، زیره و گل محمدی. از طرفی، طبق تحقیقات، وجود آوند چوبی در گیاهان هنگام اسانس‌گیری، متانول تولید می‌کند. این ماده هم موجب ضعف چشم و کوری و حتی مصرف بالای آن موجب مرگ افراد می‌شود. به همین دلیل، ما عرقیجات تولید نمی‌کنیم.»

 

او در ادامه صحبت‌هایش می‌گوید: «من از سال اول شروع کارم روی این موضوع پافشاری داشتم و به اداره نظارت امور بهداشتی، نامه دادم و خوشبختانه هم‌اکنون مجوز تولید برخی از این عرقیات داده نمی‌شود، به‌ویژه آن‌هایی که درصد متانول زیادی دارند.»

یکی دیگر از تولیدات آن‌ها تهیه دارو از گیاهان دارویی است که به صورت شربت تولید می‌شود و اجازه پخش آن را فقط داروخانه‌ها دارند. اما دیگر محصولاتشان به عنوان مواد اولیه به کارخانه‌ها ارسال می‌شوند. دارو‌ها صادرات هم می‌شوند. کشور مقصد افغانستان است که این روز‌ها صادرات به آن، به علت همه‌گیری کرونا کم‌رنگ شده است و آن‌ها منتظر بازشدن مرز‌ها هستند. او به این اشاره می‌کند که در تولید محصولات دارویی تلاش کرده‌اند بیماری‌های همه‌گیر مانند فشار خون، قند خون، ناراحتی کبدی و ... را شناسایی و بر اساس آن‌ها دارو تولید کنند.

سنوئی از شربت معجون کندر نام می‌برد که برای تقویت حافظه مفید است و از آلزایمر جلوگیری می‌کند. شربت رازیانه برای کاهش درد‌های قاعدگی و یائسگی، شربت اسطوخودوس موجب کاهش اضطراب، و شربت زرشک برای کاهش سموم بدن به‌ویژه سرب حاصل از آلودگی هوا مفید است. تعداد این دارو‌ها تا امروز به ۲۰ نوع می‌رسد که برای گرفتن مجوز آن‌ها تلاش بسیار کرده‌اند. او می‌گوید: «گرفتن مجوز دارو بسیار دشوار و هزینه‌بر است، اما دشواری آن را برای کمک به سلامت عمومی جامعه به جان خریده‌ایم.»

زمینه ذهنی این بانوی کارآفرین برای بهره‌بردن از خواص گیاهان دارویی و فراوری آن مربوط به امروز و دیروز نیست و به سال‌های کودکی و نوجوانی‌اش برمی‌گردد. او در این باره تعریف می‌کند: «پدرم پزشک ارتش بود و آن زمان ساکن گناباد بودیم و در منزل مطب داشت. سال‌های ۱۳۳۴ بود که تازه خواندن و نوشتن را یاد گرفته بودم و به مطبش می‌رفتم و نسخه‌ها و تجویز پدر را می‌دیدم. ایشان پزشک عمومی بود و بیشتر نسخه‌هایش دارو‌های گیاهی بود. ما را هم با همین نسخه‌های گیاهی درمان می‌کرد. آن زمان مانند امروز، بیمار‌های مختلف و خاصی وجود نداشت و بیشتر مردم از سرماخوردگی یا بیماری‌های گوارشی رنج می‌بردند که با تجویز دارو‌های گیاهی درمان می‌شد. پدرم برای اولین بار، بیماری سالک را با گیاه دارویی برطرف کرد. عشق و علاقه من هم به گیاه و دارو‌های گیاهی از همان زمان باقی ماند. بعد شیمی خواندم، اما نتوانستم داروسازی بخوانم و بیشتر تجربیاتم را از فعالیت در کارخانه‌هایی که با فراورده‌های گیاهی سر و کار داشتند به دست آوردم.»

او می‌گوید بیشترین تجربه خود را از کارخانه‌ای به دست آورده که به صورت تخصصی از گیاهان دارویی اسانس‌گیری می‌کرده است. «از سال ۶۹ تا ۷۹ آنجا کار می‌کردم و آن‌قدر اعتماد مدیران را جلب کرده بودم که مدیریت کارخانه را به من می‌سپردند. فقط هفته‌ای یک بار می‌آمدند و گزارش‌ها را می‌گرفتند و می‌رفتند. در کار کوتاهی نمی‌کردم و این‌گونه بود که به همه مسائل کارخانه اشراف پیدا کردم. زمان افتتاح کارخانه خودم، از یکی از مدیران پیشینم اجازه گرفتم که از تجربیات آن‌ها استفاده کنم و او هم رضایت کامل داشت.

اما در زمان افتتاح کارخانه، از نظر مالی بسیار ضعیف بودیم. شروع کار ما در سال ۸۴ با یک تراول ۵۰۰ هزار تومانی بود و دیگر هیچ پولی به‌جز تسهیلات پارک علم و فناوری که وامی سی‌میلیونی بود و به صورت پله‌به‌پله پرداخت می‌شد نداشتیم. می‌خواهم بگویم تلاش زیادی کردیم. من قدرت را در خودم احساس می‌کردم. اینکه با وجود نداشتن سرمایه بتوانیم راهکار‌هایی پیدا کنیم و بر سرمایه‌مان بیفزاییم. مثلا در ابتدای کار فکر کردیم مشتری عصاره بهتر است و دستگاهش را گرفتیم. کمی که فروش بالا رفت، با پول وام و افزایش فروشمان، توانستیم دستگاه اسانس‌گیری بگیریم و همین‌طور پیش رفتیم. می‌خواستم خودم را به اثبات برسانم و ثابت کنم یک زن توانمند بدون سرمایه هم می‌تواند، و همه این‌ها سرمشق خوبی برای دخترانم بود.»

«وقتی از یک همایش کارآفرینی به خانه برگشتم، هنوز همسرم از خواب بیدار نشده بود و برای همیشه او را از دست دادیم.» حضور و همراهی همسرش به مبدا مشخصی در زندگی او تعریف شده است، می‌گوید: «ایشان حامی اصلی من و مشوق فرزندانم بود. همیشه می‌گفت کاری برای خودتان شروع کنید. به یاد دارم آن سال‌ها تلویزیون سریال ژاپنی سال‌های دور از خانه را پخش می‌کرد که شخصیت اصلی آن، اشین، به دنبال شغلی از آن خود بود. همسرم می‌گفت اشین برای خودش کار می‌کند و توانسته است تمام اعضای خانواده‌اش را هم به کار بگیرد. شما هم این‌قدر خودت را درگیر کار اداری نکن. ما در تعامل کامل با همدیگر بودیم و اگر همسرم همراهی نمی‌کرد، کار پیشرفت نمی‌کرد و به اختلاف می‌خوردیم.»

بانو سنوئی بار‌ها به عنوان الگوی کارآفرینی مورد تقدیر قرار گرفته است و سال‌ها تجربه‌اش را به دهه هشتم زندگی‌اش وصل کرده است و حالا می‌گوید: «مهم‌ترین هدف ما این است که در حداقل ۱۰ سال آینده یکی از بزرگ‌ترین کارخانه‌های تولید داروی طبیعی در ایران باشیم و بتوانیم به کشور‌های بسیاری، محصولاتمان را بفروشیم. خودم قطعا و مطمئنا تا ۲۰ سال دیگر در این کارخانه خواهم بود. اگر شنیدید زودتر از این تاریخ دیگر نبودم، از من یاد کنید.»