محبوبه عظیم زاده| خانه گفت وگوی مشهد که از ابتدای امسال چندین جلسه تخصصی درباره چیستی، چرایی و چگونگی گفتگو برگزار کرده است، هفتمین جلسه خود را با همکاری پژوهشکده گردشگری و مرکز علمی و کاربردی جهاددانشگاهی مشهد، به موضوع «هویت مشهد و نسبت گردشگری با زیارت» اختصاص داد. محمدرضا حیدری، رئیس شورای اسلامی شهر.
حمیدرضا موحدی زاده، عضو شورا. دکتر مهدی معینی، مشاور شهردار در امور شهر انسان محور، دکتر غلامرضا صدیق اورعی و دکتر حامد بخشی از صاحب نظران حوزه گردشگری و جمعی از کارشناسان و دغدغه‌مندان از حاضران در این جلسه بودند.
غلامرضا صدیق اورعی به عنوان آغازگر این گفتگو گفت: شهر‌ها کارکرد‌های متفاوتی دارند. هویت یک شهر از کارکرد آن جداست. هویت از چیستی شهر حرف می‌زند، اما منظور از کارکرد رویکرد‌های مختلف شهر و تمام اتفاقاتی است که در آن رخ می‌دهد. برای شهر مشهد نیز می‌توان کارکرد‌های مختلف زیارتی، سیاحتی، تجاری و... را ذکر کرد. در این میان، فردی که قصد رفتن به شهری را می‌کند لزوما یک کارکرد مد نظرش نیست.
در ادامه بحث، حامد بخشی به بیان نظر خود درباره مفهوم هویت شهری پرداخت: وقتی از هویت شهر صحبت می‌کنیم منظور آن چیزی است که شهر به آن شناخته می‌شود. هویت یک امر اجتماعی است و نه ذاتی. علاوه بر این، هویت شهر یک امر برساختی است. به این معنا که پویاست و ثابت نیست. با توجه به این نکات حالا این سؤال پیش می‌آید که گفتمان حاکم بر هویت شهری مشهد چیست؟ زیارتی یا گردشگری؟
اورعی نیز در پاسخ به بخشی گفت: طبیعتا دغدغه اصولگرایان حفظ شأن امام رضا (ع) و شأن زیارتی شهر مشهد است. به این معنا که این پدیده، اولویت داشته باشد. اما برخی معتقدند بحث‌های درمانی و تفریحی هم وجود دارد. در نتیجه، بحث فقط این نیست که این ذهنیت‌ها خود به خود ساخته می‌شوند. برنامه ریزان و جهت دهندگان با سرمایه گذاری‌هایی که انجام می‌دهند در شکل گیری این ذهنیت‌ها و آنچه قرار است به یاد بیاید، بسیار تأثیرگذارند.
اورعی در حالی نظرش را در خصوص تاثیر سرمایه گذاری‌های اقتصادی بر هویت شهر مطرح کرد که در مقابل بخشی معتقد بود: در تعیین هویت یک شهر، برنامه ریزی حاکمان تعیین کننده اصلی نیست، بلکه رویکرد اجتماع و آنچه در دل آن می‌گذرد تأثیرگذار است و نهایتا نخبگان و حاکمان می‌توانند در این مسیر اندکی تغییر ایجاد کنند.
اورعی در ادامه از تأثیر تصمیم گیری‌ها و برنامه ریزی‌های کلان سخن به میان آورد و گفت: حکومت در لایه‌های مورفولوژی شهری به شدت توانایی تأثیرگذاری دارد. اتفاقات زیادی است که با تصمیم‌های حکومت پیش می‌رود. ممکن است در لایه ارزش‌ها خیلی توانایی تأثیرگذاری نداشته باشد، اما در لایه‌های مورفولوژی که شامل فاکتور‌هایی مثل مکان و فضا و جمعیت است بسیار موثر است. اتفاقاتی مثل توسعه شهر، طریقه این توسعه شهری و حتی رشد جمعیت می‌تواند نمونه‌هایی از این قضیه باشد.
بخشی در این باره گفت: حاکمیت در کوتاه مدت می‌تواند جلوی برخی اتفاقات را بگیرد، اما در بلندمدت نه. حرکت نکردن در مسیر جریانات اجتماعی شاید به طور موقت اثرگذار باشد، اما میل جمعی قطعا در نهایت مسیر خودش را پیدا خواهد کرد.
مهدی معینی در ادامه این بحث و گفتگو به بیان نظر خویش پرداخت و گفت: بحث زائر و گردشگر در مشهد همیشه بحث عمیقی است. در جلسه‌ای که مدتی پیش در همین باره با مشاوران شهردار داشتیم، یکی از نکاتی که مطرح شد این بود که نسبت بحث زائر و گردشگر با بحث‌های توسعه شهری چیست. به هر حال اداره شهر هزینه دارد. این هزینه‌ها باید از طریق گردشگران تأمین شود یا از طریق زائران؟ او همچنین گفت: آن قدر که ما به بحث زائر می‌پردازیم به خود بحث زیارت نمی‌پردازیم. خوب است که زیارت را به جای زائر اصل قرار دهیم تا درباره آن بحث و تبادل نظر بیشتری صورت بگیرد.
حمیدرضا موحدی زاده نیز درباره مباحث مطرح شده گریزی به تعریف هویت شهری زد و به بیان نگاه شورای پنجم در این زمینه پرداخت. او گفت: منظور از هویت چیستی و کیستی هر فرد، شهر و جامعه، و مجموع نگرش‌ها و ویژگی‌هایی است که آن شهر و جامعه را از سایرین جدا می‌کند. بدیهی است که حکومت به تنهایی نمی‌تواند این هویت را بسازد، اما در جهت دهی به این هویت مؤثر است. حضور افراد مختلف در مشهد، رفت وآمد افراد زیادی به آن و ماندگاری آن‌ها در این شهر قطعا مرهون وجود امام رضا (ع) است. اما همین مردم نیاز دارند تا در اوقات فراغت خود، از جاذبه‌های دیگری که در شهر وجود دارد استفاده کنند. ما می‌توانیم برای این مردم جاذبه‌های مختلفی در زمینه‌های متفاوتی ایجاد کنیم تا ماندگاری شان در شهر بیشتر شود و در نتیجه به جای اینکه صرفا هزینه تولید کنند، از راه‌های مختلفی مثل خرید، تفریح و ... برای شهر درآمدزایی کنند. این، اتفاقی است که در تمام دنیا رخ می‌دهد. سرمایه گذاری برای رونق شهری یکی از راهبرد‌ها و سیاست‌هایی است که شورای پنجم نیز به آن توجه دارد. ما معتقدیم که این هویت باید چندوجهی باشد نه تک بعدی، چون در این صورت است که می‌توانیم به پیشرفت شهرمان کمک کنیم.
نظرات مخالف و موافق دیگری درباره این و مسائلی چون، اجتماع می‌تواند قوی‌تر عمل کند یا حکومت و اینکه نسبت هزینه و درآمد شهر با زائر و گردشگر می‌تواند به چه صورت باشد، از جمله پرسش‌های دیگری بود که در این جلسه مطرح شد و بحث درباره آن به سلسله نشست‌ها و گفتگو‌های آتی موکول شد.