شنیدن نام عباس بن علی، اباالفضل و قمر بنی هاشم، یاد مفاهیمی از شجاعت، وفاداری، عشق و ایثار را به ذهن متبادر می‌کند. به قول استاد شهید مرتضی مطهری در کتاب حماسه حسینی، هر شخصیت بزرگ در تاریخ یک کلید شخصیتی دارد که با مطالعه آن می‌توان از جنبه‌های وجودی او اشراف و شناخت پیدا کرد.
در این باره، حماسه به معنای ماهوی خود می‌تواند کلید شخصیت حسین بن علی (ع) باشد؛ چون کلامش، دفاعش و نهضتش همه جلوه‌هایی از حماسه بود و اباالفضل العباس (س) نیز شاخص‌ترین مظهر و نماد این حماسه است؛ چه آن زمان که برخلاف تلاش برخی خواص برای منصرف کردن سیدالشهدا (ع) از قیام، بی، چون وچرا با ایشان همراه شد و چه آن زمان که شرمسار از امان نامه شمر ملعون، ندای هیهات من الذله سر داد.
بهترین منبع برای عباس شناسی، همان زیارت نامه‌ای است که از قول امام صادق (ع) در کامل الزیارات نقل شده است که فراز‌های آن، آیه‌های روشن انسان شناسی و بصیرت هستند؛ آنجا که عباس بن علی (ع) را اهل تسلیم، تصدیق، وفا و خیرخواهی در پیشگاه امام زمان خود می‌داند که اگرچه برای دوستداران اهل بیت (ع)، سلم و صفا بود، با هرآنچه دشمن حق و حقیقت بود، محاربه و جنگ داشت یا ازسوی دیگر، به دلیل اینکه یکی از وظایف ذاتی مأموم در برابر امام این است که خیرخواه او باشد و از هر وسیله برای رفع زیان و آسیب از او تلاش کند، خیرالناصحین امام معصوم بود.
در تاریخ طبری از منابع اهل سنت یا کتاب ارشاد شیخ مفید نقل شده است که وقتی در شب عاشورا برای اهالی خیام مسجل شد که فوج دشمن قصد حمله همه جانبه و یکپارچه دارد، حضرت سیدالشهدا (ع) رو به برادر کرد و از او خواست که به موضوع رسیدگی کند، اما نکته پنهان در این روایت، نحوه خطاب کردن قمر بنی هاشم توسط امام معصوم است، به گونه‌ای که حضرت خطاب به برادر می‌فرماید: «ارکب بنفسی انت» یعنی جان من به فدایت و این راز بصیرت و جانبازی عباس است که حسین بن علی (ع) که عالمی، جان‌های خود را پروانه او می‌کنند، خطاب به برادرش می‌فرماید که جانم به فدایت؛ زیرا عباس آینه‌ای است که سرتاپا نشانگر ابعاد وجودی امام زمان خود است؛ همان طور که در آیه مباهله، نبی مکرم اسلام (ص) وجود نازنین امیرمومنان (ع) را نفس خود می‌داند.
در روایت دیگری آمده است که سال‌ها پس از واقعه عاشورا، وقتی عبیدا... بن عباس، فرزند قمر منیر بنی هاشم، نزد امام صادق (ع) آمد و درباره کیفیت سیره پدر شهیدش از امام سوال کرد، حضرت ابتدا درباره دو شهید بزرگوار و باعظمت تاریخ اسلام، جناب حمزه سیدالشهدا (ع) و جناب جعفر طیار صحبت کردند و در ادامه در حدیثی مشهور فرمودند که جایگاه عموی ما عباس بن علی (ع) در بهشت به گونه‌ای است که همه شهدا به آن غبطه می‌خورند یا در روایت سوم از امام صادق (ع) درباره قمر بنی هاشم، نقل شده است که فرمود عموی ما عباس بن علی (ع)، بصیرتی نافذ و ایمانی مستحکم داشت که با آن درکنار پدرم حسین جهاد کرد، در آزمون الهی سربلند شد و به شهادت رسید.
عباس شناسی اگر جستار ما باشد و الگوگیری از سیره متعالی اش، خواهش روزانه مان باید در این روز گرامی از خداوند متعال این باشد که توفیق کسب فیض از محضر منور عباس بن علی (ع)، باب الحسین، را نصیب و روزی همه ما قرار بدهد تا به درجه‌ای از کمال برسیم که همچون قمر بنی هاشم، یار صدیق امام زمانمان باشیم.