امامزادگان، فرزندان و نوادگان ائمه همچون اجداد خود نگین انگشتری هستند که تلألؤ آن‌ها روشنی‌بخش جامعه شیعه است؛ به‌ویژه امامانی که فرزندان آن‌ها بدون واسطه در حریم ولایت و امامت گام نهادند و برای پاسداری از نظام دینی تشیع هیچ‌گاه کوتاهی نکردند. به‌علاوه اینکه در عرصه دینی و اخلاقی در بین آن‌ها تفاوت بین زن و مرد کمتر دیده می‌شود و همه آن‌ها به‌عنوان پاسداران دین و شریعت تلاش می‌کردند. حضرت فاطمه معصومه (س) نیز یکی از این امامزادگان است که نمی‌شود از نقش بی‌بدیل ایشان چشم پوشید؛ به‌ویژه اینکه حضور این سلاله پاک امامت از نسل رسول خدا (ص) در ایران و مرگ شهادت‌گونه‌شان موجب شد که همچون اجداد پاکشان مرکز تجمع شیعیان را فراهم سازند و مرکز اصلی دیانت در ایران را در قربانگاه خود، یعنی قم، حفظ کنند.
فاطمه مشهور به معصومه، دختر امام کاظم (ع) و خواهر امام رضا (ع)، از شجاعت و صلابت برخوردار بودند. ایشان که برای دیدار با امام رضا (ع) به ایران مسافرت کردند، در راه بیمار گردیدند و در قم درگذشتند و در همان جا دفن شدند (البته بنا به روایتی در ساوه مسموم شده بودند و بعد از ۱۷روز بیماری در قم به شهادت رسیدند و همان‌جا دفن شدند). گفته می‌شود ایشان خواهر تنی امام رضا (ع) بوده‌اند. در منابع تاریخی شیعه تاریخ ولادت و وفات حضرت فاطمه معصومه (س) بیان نشده است. نخستین اثری که تاریخ تولد ایشان را ذکر کرده است، «نورالآفاق» نوشته جواد شاه‌عبدالعظیمی است که در سال ۱۳۴۴قمری، تاریخ ولادت حضرت معصومه (س) را اول ذی‌القعده سال۱۷۳ قمری نوشته و تاریخ وفات ایشان را دهم ربیع‌الثانی سال۲۰۱ قمری ذکر کرده است؛ هرچند که در این باب اختلاف شدید وجود دارد و بسیاری از بزرگان با این نظر موافق نیستند و تاریخ ذکرشده را ساختگی دانسته‌اند.
با توجه به اینکه حضرت فاطمه معصومه (س) اولین بانو از نسل رسول خدا (ص) بودند که وارد خاک ایران شدند، نزد ایرانیان از احترام وافری برخوردارند. این موضوع نشان‌دهنده آن است که ایرانیان برای زنان، همپای مردان ارزش والایی قائل بوده‌اند و در پیروی از حضرت زهرا (س) و حضرت زینب (س)، حضرت معصومه (س) را همپای این زنان بزرگ قرار داده‌اند، از ایشان به نیکی یاد می‌کنند و زیارت‌نامه‌ای برای کریمه اهل بیت (س) در حد امامان معصوم (ع) نوشته‌اند. همچنین زیارت مرقد ایشان را مستحق پاداش دانسته و در رثای ایشان کتاب‌های فراوانی را به تحریر درآورده‌اند. مورخان در باب نامه‌نگاری امام رضا (ع) با حضرت معصومه (س) و انگیزه سفر ایشان به ایران، نکته‌هایی ذکر کرده‌اند؛ در این راستا برخی هدف از سفر این حضرت به ایران را صرفا دیدار برادرشان یاد کرده‌اند که نشان‌دهنده علاقه این بانوی محترم به امام رضا (ع) و تحولات سیاسی آن زمان است، اما از آنجاکه ایشان از ده‌سالگی بیش از همه فرزندان امام موسی‌بن‌جعفر (ع) در کنار امام رضا (ع) بوده‌اند، طبیعی به نظر می‌رسید که با آمدن امام رضا (ع) به ایران، ایشان هم راهی این دیار شوند. مورخان حضرت معصومه (س) را اهل علم، دانش و فضیلت دانسته‌اند. مسلمانان و شیعیان هم گاهی مشورت دینی خود را با ایشان در میان می‌گذاشتند. گویا ایشان از جانب امام کاظم (ع) و امام رضا (ع) مجوز پاسخ دادن داشته‌اند. آنچه بیش از همه در زندگی این بانو روشن است، اینکه فشار و اختناق در عهد هارون و همچنین مشکلات سیاسی موجود در ارتباط با حاکمیت سیاسی عصر مأمون عباسی موجب گردید تا امکان زندگی و تشکیل آن برای ایشان فراهم نشود.
حضرت معصومه (س) با توقف هفده‌روزه در قم به دلیل بیماری، سرانجام جان به جان‌آفرین تسلیم کردند و در همین سرزمین به خاک سپرده شدند. سن ایشان در زمان فوت را ۲۸سال دانسته‌اند.