حسین بیات | شهرآرانیوز؛ بیش از یک قرن از حضور و استقرارنظامیان در محدوده فعلی پادگان لشکر پیروز ۷۷ خراسان می‌گذرد. از از نگاه مردم بیرون از دیوارها، محوطه پادگان همواره یکی از مکان‌های پر‌رمز‌و‌ر بوده است. آنچه مسلم است، این محل یکی از مکان‌های تأثیرگذار مشهد است که بسیاری از اتفاقات شهرمشهد یادرآن یا به واسطه امرای آن رقم خورده است.
ساختمان‌های به جا مانده در محوطه پادگان می‌تواند معرف خوبی برای نشان دادن ظرفیت‌های فرهنگی و تاریخی مشهد به زائران و مجاوران باشد.
حالا که بخشی از دیوار‌های این پادگان برچیده شده و امکان بازدید برخی از قسمت‌هایش برای عموم مردم فراهم شده است، ما نیز در این محوطه نظامی قدم می‌گذاریم تا گوشه‌ای از جاذبه‌های طبیعی و تاریخی آن را برایتان روایت کنیم.
همه مساحت پادگان لشکر۷۷ ارتش، ۳۸۷ هکتار است که در پروژه آزادسازی زمین‌های پادگان، زمینی ۱۸۸هکتاری در بخش پادگان قدیم لشکر (بخش شمالی بزرگراه شهید‌سلیمانی) و زمینی ۱۹۹هکتاری در بخش اراضی آبشار (بخش جنوبی بزرگراه شهید سلیمانی) تعیین تکلیف شد. از مجموع این دو زمین، ۴۲/۶ درصد به‌صورت انتفاع (سهم ارتش و آستان قدس) و بقیه به‌صورت خدمات برای مجموعه شهری در‌نظر گرفته شده است.
محوطه پادگان اولین‌بار پس از سال۱۲۹۱ خورشیدی برای سامان‌دهی قشون روس در مشهدشکل می‌گیرد، اما پس از خروج روس‌ها ودر سال۱۲۹۹ خورشیدی به قوای ژاندرمری مشهد می‌رسد. از این تاریخ است که اسکان قوای نظامی ایرانی در این محل رقم می‌خورد. لشکر نظامی خراسان که در طول این سال‌ها چندین بار نام عوض کرده است، در بسیاری از بزنگاه‌های تاریخی کشور نقش آفرینی کرده است. از جمله در جنگ تحمیلی که به عنوان یکی از اولین واحد‌های رزمی ارتش توانست خود را به منطقه نبرد برساند. امام‌خمینی (ره) پس از عملیات ثامن‌الائمه (ع) در سال ۱۳۶۰ لقب «پیروز» را به این لشکر می‌دهد و نامش می‌شود «لشکر پیروز ۷۷ خراسان»
بهانه بازداشت آیت‌ا... العظمی خامنه‌ای در ۱۴فروردین۱۳۴۶، اعتراض به تبعید آیت‌ا... سیدحسن قمی (از علمای مبارز مشهد) به خاش است. ایشان پس از تحمل ۵۲ روز بازداشت انفرادی و بدون امکان ملاقات در زندان لشکر مشهد، به سه ماه زندان محکوم می‌شوند و با تبدیل قرار به وجه الکفاله در تاریخ ۲۶ تیر۴۶ آزاد می‌شوند. ایشان البته دو نوبت دیگر نیز در اینجا بازداشت شده بودند؛ یک بار خرداد۱۳۴۲ و دیگر بار پاییز۱۳۵۰. در هر دو نوبت، سرهنگ شکرا... صفاپور، افسر شریف و بازنشسته ارتش، وکالت ایشان را عهده دار بوده است.
شهید هاشمی نژاد از دیگر چهره‌های انقلابی بوده که مدتی در این بازداشتگاه زندانی شده است.
با آزادسازی زمین‌های پادگان ارتش، ۵۱ هکتار به فضای سبز مشهد اضافه می‌شود. از این میزان بیش از ۳۵هکتار آن، پارک جنگلی است که تا پایان سال آماده می‌شود و در‌اختیار شهروندان قرار می‌گیرد. بیش از ۱۵ هکتار نیز در قالب سوله فرهنگی و ورزشی به فضای شهر افزوده می‌شود. طرح مطالعاتی فضای سبز این مجموعه هم‌اکنون آغاز شده است. بر‌اساس صحبت‌های مدیران شهری، امکانات رفاهی لازم بر‌اساس استاندارد‌های فضای سبز در این ۵۱ هکتار در نظر گرفته خواهد شد. یکی از فضا‌های فرهنگی پادگان، میدان مشق ارتش است که شش‌هکتار از مجموع ۱۵ هکتار سوله فرهنگی و ورزشی را به خود اختصاص داده است؛ چیزی در حدود دو‌برابر مساحت میدان شهدا. اکنون مشاور ویژه‌ای برای طراحی فضای سبز میدان مشق تعیین شده است تا طرحی مناسب برای آن ارائه کند.
تابستان۱۳۲۲ علی باغبان باشی، سرباز هنگ۲۱ پیاده لشکر۸ خاور که بدون اجازه به دیدار خانواده خود در طرقبه رفته است، در میدان مشق تنبیه می‌شود؛ تنبیه دو دور دویدن است، اما همین دویدن کافی است که به استعداد او پی ببرند. ساعت۴ عصر همین روز، او را با پوتین و لباس سربازی در خط شروع مسابقه ۵ هزار متر قرار می‌دهند. دور آخر او با ۵۰متر اختلاف نفر اول می‌شود؛ ضمن اینکه رکورد ایران را نیز می‌شکند. باغبان باشی بعد‌ها در سه‌المپیک می‌دود و مدال طلای بازی‌های آسیایی را نیز بر گردن می‌آویزد. زندگی این اسطوره دوومیدانی کشور ۴ آبان ۱۴۰۰ از حرکت ایستاد. این مکان می‌تواند برای شهروندان یادآور یکی از اسطوره‌های ورزشی ایران و مشهد باشد.
در دوران جنگ، مسئولیت نگهداری و اداره اسیران عراقی به یگان دژبان ارتش واگذار می‌شود. نخست اردوگاه‌های حشمتیه و پرندک برای نگهداری اسیران در نظر گرفته می‌شوند، اما بعد به‌دلیل افزایش تعداد اسرای عراقی، مکان‌های دیگری نیز برای نگهداری آن‌ها تعیین می‌شوند از‌جمله در سال۱۳۶۰ پادگان لشکر۷۷ و کاروان‌سرای سنگ‌بست در مشهد. در پادگان لشکر ساختمان‌های تازه‌ساز و دارای امکاناتی که در سال۱۳۵۳ برای گردان‌های تانک لشکر ساخته شده بودند، برای میزبانی اسرا انتخاب می‌شوند.
این ساختمان‌ها به شوفاژ و سیستم سرمایش مرکزی خنک‌کننده مجهزاست. دارای ۲۰ حمام است و رخت‌شوی‌خانه جداگانه‌ای دارد. سرویس بهداشتی، آشپزخانه مستقل، نانوایی، زمین والیبال و سالن ورزشی، از دیگر امکانات اردوگاهی است که برای ۱۵سال از حدود ۲ هزار اسیر عراقی میزبانی می‌کند. در حال حاضر بیشتر آن آسایشگاه تخریب شده و جای خود را به پروژه مسکونی انتهای خیابان نامجوی ۲ داده است.
در واقعه گوهرشاد و به‌دنبال تحصن مردم در حرم و مسجد گوهرشاد، ایرج مطبوعی فرمانده بعد‌از تلگراف عتاب‌آمیز دربار، یک گردان پیاده (۲۵۰ سرباز) را در‌اختیار استاندار قرار می‌دهد. در‌جریان درگیری چندروزه نظامیان و مردم، عده زیادی کشته می‌شوند که تعداد دقیق آن‌ها هرگز مشخص نشده است. در‌جریان این ماجرا، با توطئه برخی افراد، محمدولی خان اسدی، نایب التولیه وقت آستان قدس، به اعدام محکوم می‌شود. او توسط سرتیپ البرز در میدان تیر هنگ ۲۱ پیاده تیرباران می‌شود.
ورود لشکر‌های روس و انگلیس به کشور بی طرف ایران در میانه جنگ جهانی دوم به بهانه دروغینی، چون حضور جاسوسان آلمانی صورت می‌گیرد. پس از آن نیرو‌های لشکر۹ شرق از نیروی پیاده روس شکست می‌خورند. هواپیما‌های مهاجم در روز‌های ۵ تا ۷ شهریور ساختمان‌های اصلی مشهد را بمباران می‌کنند. از‌جمله مکان‌هایی که مورد هدف قرار می‌گیرد، پادگان‌های لشکر و ضدهوایی (فلکه ضد) و فرودگاه هنگ هوایی مشهد است. به احتمال زیاد، پس‌از بمباران روس‌ها ساختمان هنگ شاپور (بیرون محل فعلی پادگان در خیابان امام خمینی (ره)) نیز دیگر مورداستفاده قرار نمی‌گیردو به‌صورت ویرانه‌ای رها می‌شود.