فرزانه شهامت | شهرآرانیوز؛ در یک فیلم کوتاه که در هایلایت صفحه اینستاگرامی ذخیره شده است، خودش را نگار معرفی می‌کند. از دانشگاهی معتبر اسم می‌برد و می‌گوید دانشجوی کارشناسی ارشد یکی از گرایش‌های شیمی این دانشگاه است. با یک جست و جوی ساده می‌شود فهمید که این دانشگاه گرایش یادشده را ندارد. نگار که حالا باید به واقعی بودن اسمش هم شک کرد، خود را ادمین اصلی این صفحه اینستاگرامی با ۱۰.۳ هزار دنبال کننده می‌خواند.
پشت این صفحه مجازی و کارگاه بی نام ونشانش چه می‌گذرد، خدا می‌داند. قسمت پیدای ماجرا این است که این صفحه و دیگر صفحات مجازیِ نظارت گریز، از تمام نشانی شان به «مشهد» اکتفا می‌کنند. آن‌ها با سازو کاری نامعلوم در حال تولید و فروش اسباب بازی‌هایی هستند که با سلامتی کودکان معصوم ارتباط مستقیم دارد و اصلا به همین دلیل است که مشمول استاندارد اجباری شده اند. رد پای فروش این دست اسباب بازی‌های ناسالم را به راحتی می‌شود در فضای حقیقی هم پیدا کرد. گشت و گذار چند ساعته ما در تعدادی از مراکز عرضه اسباب بازی شهر این طور نشان می‌دهد.
کوچک و بزرگ نمی‌شناسد. با آن رنگ‌های فریبنده و قرچ قرچ‌های دل چسبش چند سالی می‌شود که به سرگرمی محبوب کودکان تبدیل شده است، آن قدر که نشدنی است از لوازم تحریری‌ها و اسباب بازی فروشی ها، ژل اسلایم تقاضا کنیم و «نداریم» تحویل بگیریم. از میان تمام اسباب بازی‌های مشمول استاندارد اجباری که فهرست آن در اینفوگرافی انتهای گزارش آمده است، اسلایم را به دلیل محبوبیت و فراوانی اش انتخاب می‌کنیم، همین طور به دلیل حواشی‌ای که از دو سال پیش برایش پیش آمده است.
منظورمان خبر‌هایی است که درباره سرطان زا بودن ترکیبات آن منتشر و پس ازآن خبر‌هایی که از گوشه و کنار کشور درباره جمع آوری آن‌ها مخابره شد. هرچند با رعایت برخی ملاحظات و حساسیت‌ها می‌شود نوع استاندارد و کم خطر آن را تولید کرد، آنچه ما در بازار‌های مختلف شهر اعم از عمده فروشی‌ها و خرده فروشی‌ها مشاهده می‌کنیم وفور ژل‌های اسلایمی است که بدون هرگونه نشان تجاری، شماره ثبت و مواردی از این دست به فروش می‌رسند.
از میان بازار‌هایی که از مراکز تزریق اسباب بازی و سرگرمی به فروشگاه‌های شهر به شمار می‌رود و ما وضعیت آن‌ها را بررسی کرده ایم، می‌توان بازار مولوی، بازار یاقوت، بازار زیتون و مجتمع ایرانمهر را نام برد.
فروشگاه‌های مختلف در این بازارها، انواع و قیمت‌های متفاوتی از ژل‌های سیصدگرمی و هفتصدگرمی اسلایم را ارائه می‌کنند، اما نکته مشترک در محصولات ارائه شده، نداشتن نشان استاندارد برای اسباب بازی‌ای است که به دلیل مرطوب بودن آن، به طور حتم جذب پوستی دارد. در میان این فروشگاه‌ها با موجودی‌های بالا از یک محصول ناسالم، فقط به یک فروشگاه برمی خوریم که اسلایم‌های استاندارد ارائه می‌کند که به گفته فروشنده به دلیل تفاوت چشمگیر قیمت با نوع غیر استاندارد مورد اقبال مشتریان قرار نمی‌گیرد. تفاوت چشمگیر قیمت یعنی اسلایم‌های سیصدگرمی استاندارد ۲۶ هزار تومان فروخته می‌شوند، در حالی که نوع غیراستاندارد آن‌ها قیمتی بین ۷ هزارو ۵۰۰ تا ۱۲ هزار تومان دارد.
بی خبری برخی شهروندان از اهمیت سلامت اسباب بازی‌ها را وقتی متوجه می‌شویم که با یکی از والدین گفتگو می‌کنیم و می‌شنویم: «چه اهمیتی دارد که اسباب بازی استاندارد داشته باشد؟ مگر خوردنی است؟». او که دختری دوازده ساله دارد و مایل به بیان نامش نیست، می‌گوید که تحصیل کرده دانشگاه و دانش آموخته یکی از رشته‌های زیرگروه پزشکی است، با این حال از خطرات اسباب بازی‌های غیر استاندارد، هیچ نشنیده است.
به طور مثال از مقاله‌ای که خبرگزاری ایسنا منتشر کرد و در آن با استناد به یافته‌های محققان دانمارکی از وجود بیش از ۱۰۰ نوع ماده‌ای گفت که در اسباب بازی‌های پلاستیکی وجود دارد و می‌تواند زنگ خطری برای سلامت کودکان باشد، به ویژه برای رده‌های سنی پایین‌تر که بخش عمده کشفشان را با بردن اسباب بازی‌ها به دهان انجام می‌دهند.
این قبیل دیدگاه‌ها در والدین، تنور تقاضا برای اسباب بازی‌های ناسالم را به صرف پایین بودن قیمت آن، همچنان داغ نگه می‌دارد. نتیجه این چرخه معیوب را از کودکی به نام نورا می‌شنویم که اسلایم بازی حرفه‌ای است. او صادقانه می‌گوید: پدرم گفت اسلایم خطرناک است. فیلمش را نشانم داد که داشتند ژل‌های تقلبی را جمع می‌کردند، اما من باز هم خریدم، چون دیدم در مغازه‌ها هست.
بهبود وضعیت یادشده را از کدام دستگاه باید مطالبه کرد؟ آن هم وقتی اسباب بازی، اتحادیه مشخصی ندارد و کار میان چندین اتحادیه و دستگاه توزیع شده است. نتیجه پیشاپیش معلوم است و مصداق ضرب المثلی قدیمی که می‌گوید: آشپز که دو تا بشود، آش یا شور می‌شود یا بی نمک.
از عجایب روزگار است که بر خلاف بسیاری از مدیران، تلفن همراهش را فوری جواب می‌دهد و پاسخگویی را موکول نمی‌کند به «سؤالات را مکتوب بفرستید» و «با روابط عمومی هماهنگ کنید». اما از آنجا که همیشه باید یک جای کار دنیا بلنگد، آنتن می‌رود و تماس ما با ابراهیم زره ساز، مدیرکل کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان خراسان رضوی، چند بار قطع می‌شود تا بالاخره لب کلام دستمان می‌آید.
او چند نکته را تأیید می‌کند؛ یکی اینکه در استان، تولیدکننده اسباب بازی داریم آن هم بسیار زیاد. در کنار آن‌هایی که بین المللی و عالی کار می‌کنند، فعالیت خیلی از واحد‌ها زیرزمینی است و این یعنی بستری حاصل خیز برای انجام تخلفات بهداشتی. نکته دیگری که بر آن صحه می‌گذارد این است که در خراسان رضوی چیزی به اسم شورای نظارت بر اسباب بازی نداریم.
وقتی تعجبمان را از این وضعیت با او در میان می‌گذاریم، هم روی نگرانی هایمان صحه می‌گذارد و هم چیز‌هایی می‌گوید که به نگرانی‌های ما در زمینه حفظ سلامت روحی کودکان حین بازی با سرگرمی ها، اسباب بازی‌ها و دیگر تولیدات فرهنگی کودک اضافه می‌شود. او می‌گوید این نگرانی‌ها را با استانداری خراسان رضوی و برخی مدیران دستگاه‌های اجرایی استان در میان گذاشته است و آن‌ها هم برای رفع این کاستی‌ها همراه اند، اما حل ریشه‌ای ماجرا، اصلاح قوانین بالادستی و ضمانت اجرایی است که باید تعریف شود.
مدیرکل کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان استان از اینکه دستگاه‌هایی مثل معاونت غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی مشهد در زمینه اسباب بازی وظیفه‌ای دارند و کاری انجام می‌دهند، اظهار بی خبری می‌کند و می‌گوید: سلامت اسباب بازی‌ها کلا در اختیار ما نیست. از نظر ما فقط آن‌هایی که برچسب تأییدیه شورای نظارت بر اسباب بازی کشور را دارند، مورد تأیید هستند.
«در حوزه نظارتی دانشگاه علوم پزشکی مشهد و شهرستان‌های تابعه تا الان هیچ واحدی، مجوزتولید اسباب بازی را از این دانشگاه نگرفته است.» مدیر نظارت بر مواد غذایی، آرایشی و بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی مشهد این را می‌گوید و با استناد به آیین نامه اجرایی مواد ۸ و ۹ قانون مواد خوردنی، آشامیدنی، آرایشی و بهداشتی اضافه می‌کند: مراکز تهیه و ساخت اسباب بازی دقیقا مشمول این قانون هستند.
علی اصغر اسماعیل زاده می‌گوید: از نظر ما اسباب بازی‌ها مثل بقیه مواد بهداشتی هستند. اگر تولید داخل باشند باید پروانه بهداشتی ساخت معتبر از وزارت بهداشت را داشته باشند؛ اگر هم وارداتی باشند باید از برچسب اصالت و رهگیری وزارت بهداشت برخوردار باشند.
او ادامه می‌دهد: هر دانشگاه علوم پزشکی‌ای که مجوز تولید یا واردات اسباب بازی را داده است، ارزیابی‌های لازم را هم روی مواد اولیه و محصول نهایی انجام می‌دهد. با این حساب تکلیف واحد‌هایی که مجوز نگرفته اند و اسباب بازی‌های ناسالم تولید می‌کنند چه می‌شود؟ اسماعیل زاده به قانون مواد خوردنی آشامیدنی و تعزیزات استناد می‌کند و از معرفی متخلفان به مراجع قضایی می‌گوید.
از پاسخ منفی اش جا می‌خوریم. با یک منبع آگاه صحبت می‌کنیم که تا همین یکی دو ماه پیش در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان استان سمتی داشت. از او پرسیدیم که شورای استانی نظارت بر اسباب بازی داریم که محکم می‌گوید: نه. می‌پرسیم پس چه کسی برعملکرد بهداشتی تولیدکننده‌های استان نظارت می‌کند؟ پاسخ می‌دهد: هیچ کس.
راستش را بخواهید جواب او را باور نمی‌کنیم. آخر مگر می‌شود در خراسان رضوی با این همه تولیدکننده با اسم و بی اسم، وضعیت این طور باشد؟ سؤالمان را تکرار می‌کنیم این بار برای مدیر یکی از تولیدکننده‌های صاحب برند ثبت شده در خراسان رضوی. قول می‌دهیم اسمش را نزنیم و سر قولمان می‌مانیم. می‌دانیم که سال هاست اسباب بازی پلاستیکی تولید می‌کند و تولیداتش مشمول استاندارد اجباری هستند. از او می‌پرسیم برای ترکیباتی که استفاده می‌کنید، دستورالعمل ابلاغ شده‌ای دارید یا همه چیز ابداع و تجربه خودتان است؟
گزینه دوم را انتخاب می‌کند و می‌گوید: تولیدکننده‌های زیرپله‌ای که هزار و یک جور آت و آشغال را قاتی موادشان می‌کنند به کنار، قریب به اتفاق تولیدکننده‌های اسباب بازیِ دارای برند هم به دلایل مختلف، جنس هایشان را بدون اسم تجاری تولید و روانه بازار می‌کنند.
از او می‌پرسیم تا حالا کسی به شما سر زده و به اصطلاح گیر داده است که چرا از فلان ماده یا فلان فرمولاسیون استفاده می‌کنید؟ جوابی که می‌شنویم این است: نه، تا حالا کسی برای نظارت به ما سر نزده است.
زره ساز در حالی مسئولیت نظارت بر اسباب بازی‌ها را با اتحادیه‌ها و سازمان صمت می‌داند که علی چابکی، بازرس اتحادیه خرازی ها، می‌گوید: اصل کار اتحادیه این طور نظارت‌ها نیست. ما روی پروانه کسب نظارت می‌کنیم و اگر از اداره کل استاندارد یا کانون پرورش فکری موردی اعلام شده باشد، در بازرسی هایمان آن را هم لحاظ می‌کنیم.
او ادامه می‌دهد: اولا عمده نظارت‌ها باید روی تولیدکننده‌ها باشد نه عرضه کننده‌ها و دوم اینکه اصل نظارت در این زمینه با تعزیزات و اماکن است نه اتحادیه.
چابکی می‌گوید که گاهی موارد و تأکید‌هایی درباره بهداشت اسباب بازی‌ها به اتحادیه ابلاغ می‌شود، اما این‌ها بیشتر درباره اقلامی مثل ژل‌های اسلایم است که اتفاقا تخلف در آن‌ها را در گزارش‌های میدانی مان از سطح بازار، به وفور دیده ایم. او این را هم می‌گوید که روی اسباب بازی‌های جامد، با وجود اجباری بودن استاندارد برای بسیاری از آن ها، حساسیت چندانی نیست.
اگر واقعا همه دستگاه‌ها کارشان را درست انجام می‌دهند، پس دلیل فراوانی تخلفات بهداشتی در اسباب بازی‌ها چیست؟ او تنوع اسباب بازی‌ها و فراوانی واحد‌های تولیدکننده، اعم از رسمی و زیرزمینی، را دلیل وضعیت کنونی می‌داند.
بازرس اتحادیه خرازی‌ها تخلفات بهداشتی در اسباب بازی‌ها را از منظر اقتصادی تحلیل می‌کند و می‌گوید: مواد اولیه گران است. گاهی تولیدکننده‌ها مواد کهنه و کم کیفیت را مخلوط می‌کنند، چون استفاده از مواد خوب برایشان صرفه ندارد.
اجباری بودن استاندارد برای برخی اسباب بازی‌ها یعنی پای این اداره کل نیز در وضعیت کنونی بازار اسباب بازی استان وسط است.
وضعیت بازار اسباب بازی را برای چندمین بار و این دفعه برای معاون ارزیابی انطباق اداره کل استاندارد خراسان رضوی شرح می‌دهیم و به استناد بازدید‌های میدانی و رصد فضای مجازی، از وفور تخلفات در این بازار می‌گوییم. سؤالمان ساده است: اداره کل استاندارد در چرخه نظارت بر اسباب بازی‌ها کجای ماجرا قرار دارد؟
حامد محمدی می‌گوید که اتفاقا بازرسان استاندارد همین ماه پیش در دو نوبت از یکی از بازار‌های بزرگ اسباب بازی مشهد بازدید کرده اند. بازاری که او اسم می‌برد یکی از جا‌هایی است که ما نیز در بررسی میدانی مان به آن سر زدیم و تا دلتان بخواهد، تخلف دیدیم. محمدی نتیجه بررسی اخیر همکارانش از این بازار را در پرونده‌هایی خلاصه می‌کند که تشکیل شدند، چون اسباب بازی مورد نظر، مشمول استاندارد اجباری بود، اما چنین نشانی را نداشت. بقیه ماجرا هم که معلوم است.
پرونده‌ها به تعزیرات می‌روند و متخلفان جریمه می‌شوند. جریمه‌هایی که اگر بازدارنده بود، تکرار تخلف در این حد شاهد نبودیم. از معاون اداره کل استاندارد خراسان رضوی از سر منشأ این تخلفات و واحد‌های زیرپله‌ای می‌پرسیم که این اسباب بازی‌ها را تولید و روانه بازار می‌کنند. او می‌گوید: اگر واحدی را کشف کنیم که تولید کننده اسباب بازی باشد و وسیله تولیدی آن مشمول مقررات استاندارد اجباری باشد، بلافاصله خط تولید را پلمب می‌کنیم و پرونده را به مراجع قضایی می‌فرستیم.
در ضمن واحد مربوط به سمت گرفتن استاندارد هدایت می‌شود. با همین ساز و کار، هفته پیش پروانه استاندارد را برای یکی از واحد‌های تولیدی اسباب بازی صادر کردیم. او از مردم می‌خواهد گزارش هایشان را درباره این دست تخلفات با سامانه تلفنی ۱۵۱۷ درمیان بگذارند تا بازرسان استاندارد به سراغ متخلفانی بروند که با تولید و فروش اسباب بازی‌های بدون استاندارد، به همه چیز فکر می‌کنند جز سلامت کودکان. محمدی تأکید می‌کند: تفاوتی ندارد که این گزارش‌های مردمی مربوط به تولید کننده باشد یا فروشنده، همین طور در فضای مجازی باشد یا فضای حقیقی. ما نمونه‌های بررسی شده از همه این موارد را داشته ایم.