ساحل کریمی | شهرآرانیوز؛ بررسی پاسخ‌های هوشمندانه و بنا بر موقعیت مکانی و زمانی و برگرفته از ادله‌های اسلامی و قرآنی امام رضا (ع) در مواجهه با مغرضان، مخالفان و منکران اسلام و معاد نه تنها از موضوع‌های مهم است که به نظر می‌رسد هرازچندگاهی رجوع به آن‌ها برای بازبینی و بازآفرینی حقانیت اسلام واجب است. حقایقی که برخی با دلایل و برهان‌های مختلف قصد زیر سؤال بردن یا انکار آن را دارند در پاسخ‌های ظریف، اما دقیق امام رضا علیه السلام آشکارا دیده می‌شود. در گفتگو با حجت الاسلام و المسلمین قاسم ابراهیمی پور، عضو هیئت علمی مؤسسه امام خمینی (ره)، درباره پاسخ‌ها و مواجهه امام هشتم (ع) به موضوع منکران زندگی بعد از مرگ و معاد پرداخته ایم.
درباره پاسخ‌های خیره کننده و بدون ابهام امام رضا (ع) به منکران معاد باید گفت مأمون با قصد و غرض تضعیف امام رضا علیه السلام ایشان را دعوت کردند تا امام را زیر سؤال برده و پایه‌های حکومت خود را قوی کنند، در حالی که نه تنها به نفع وی تمام نشد، بلکه صحنه به طرز شگفت انگیزی به نفع اسلام و امام تغییر کرد. در مناظره‌هایی که مأمون صحنه آرای آن بود نه تنها به زیان اسلام تمام نشد، بلکه بسیاری از شرکت کنندگانی که یا مسلمان، کافر و زندیق‌ها بودند حیران استدلال‌ها و پاسخ‌های امام می‌شدند.
با توجه به اینکه بسیاری از کسانی که برای مناظره رو در روی امام رضا علیه السلام قرار می‌گرفتند یا اهل کتاب بودند یا کفار و زنادیق؛ امام نمی‌توانستند از آیات قرآن و روایات اسلامی برای پاسخ گویی به آن‌ها و اثبات مسئله معاد استفاده کنند، بنابراین به سراغ ادله عقلی می‌رفتند. برخی از افراد حاضر در جلسه که به دنبال کشف حقیقت بودند امام برای آن‌ها از برهان استفاده می‌کردند.
در مواردی که طرف مناظره، خواهان محکوم سازی امام رضا (ع) بود امام بیشتر از جدل استفاده می‌کردند، یعنی با پذیرفتن مسلمات طرف مقابل، براساس آن استدلالی می‌چیدند که پاسخ درخور تحسینی که جوابی برای گفتن و قانع شدن داشته باشد به طرف مقابل بدهند. به عنوان مثال یکی از معروف‌ترین این مناظره‌ها این است که امام به یکی از منکران معاد فرمودند: منکر معاد هستید و معتقدید بعد از مرگ حساب و کتابی نیست و زندگی آخرت در میان نیست. امام در اینجای بحث از مسلمات طرف مقابل بهره بردند که اگر شما راست بگویید که البته راست نمی‌گویید و این چنین نیست شما از بین می‌روید و ما هم از بین رفته ایم، بنابراین کسی که در این دنیا خوش بوده، نماز نخوانده، روزه نگرفته با کسی که نماز خوانده و روزه گرفته است، وقتی نابود می‌شوند و بعد از مرگ از بین می‌روند، تفاوتی ندارد.
اما اگر ما راست بگوییم که می‌گوییم، آن زمان شما ضرر کرده اید. امام در این جلسه آن چنان پاسخ قوی به این فرد دادند که وی پس از این استدلال طرف مقابل مسلمان شد و پذیرفت که امام حقیقت را بیان می‌کنند، بنابراین امام با هر کسی مطابق نحوه ورود به مسئله و سطح عقل و شعور و مبانی اش سخن می‌گفت. مثلا با یهودیان مطابق تورات سخن می‌گفتند و از تورات برای آن‌ها می‌گفتند تا قبول کنند. با مسیحیان از انجیل و با مسلمانانی که با امام اختلاف مذهبی داشتند از قرآن و روایات نبوی استفاده می‌کردند. امام رضا علیه السلام برای اثبات معاد به شیوه جالبی مترصد شدند که حتی کسانی که منکر همه چیز بودند با استدلال عقلی و برهان آن‌ها را مغلوب می‌کردند.
با توجه به اینکه روح انسان دارای جوهری غیرمادی است و ظرفیت باقی ماندن دارد و بعد از حیات می‌تواند باقی بماند بحث امام این گونه پیش می‌رفت که بدن انسان بعد از مرگ از بین می‌رود، اما روح انسان باقی می‌ماند، بنابراین با توضیحاتی این موضوع را برای طرف مقابل روشن می‌کردند تا طرف مقابل را مغلوب کنند. جالب این است که به طور کلی هیچ کس در مناظره نتوانست امام را مغلوب کند و نکته مهم این است که مناظره‌ها شخصی نبود بلکه حضار بسیار زیادی در سالن‌های بسیار بزرگی جمع می‌شدند. وقتی یک نفر در مناظره پیروز می‌شد گویی جمع کثیری را قانع کرده است نه اینکه فقط طرف مقابل را. وقتی شخصی در مناظره با امام رضا علیه السلام مغلوب می‌شد گویی فرقه‌ای مغلوب شده است، چون به نمایندگی از آن‌ها صحبت کرده است.