نگاهی به دلایل و زمینه‌های افزایش اعتیاد در میان جوانان | وقتی اکستازی از آسپرین راحت‌تر به دست می‌آید

مدتی پیش بود که معاون امور زنان و خانواده ریاست جمهوری از اینکه زنان در جامعه در مسیر اعتیاد ابزار شوند، ابراز نگرانی کرد و گفت: «بسیاری از آسیب‌هایی که از مسئله اعتیاد در جامعه رواج پیدا می‌کند، متوجه زنان و خانواده‌های آنان است.»

انسیه خزعلی این مسئله را مطرح کرد که «خانواده هم‌پای معتاد است و از آنجا که بخشی از اعتیاد در حال زنانه‌شدن است و گستردگی این مسئله در بخش‌ زنان نمود پیدا کرده، ممکن است سن اعتیاد را پایین بیاورد». وی در این باره به‌صورت ویژه هشدار داد و آن را زنگ خطری جدی مطرح کرد. به همین دلیل، با امان‌الله قرایی مقدم، جامعه‌شناس و استاد دانشگاه درباره دلایل و زمینه‌های افزایش اعتیاد در میان زنان گفت‌وگو کردیم.

دلایل عمده گرایش به دخانیات و اعتیاد را چه می‌دانید؟

محل زندگی؛ زندگی در شهرهای بزرگ که ترس از شناخته‌شدن کم‌رنگ است و خودکنترلی ضعیف می‌شود، اعتیاد را افزایش می‌دهد. اما سرخوردگی‌ها، ناامیدی از آینده، شرکت در برخی مهمانی‌ها، نقش گروه دوستان و طلاق از برخی عوامل تأثیرگذار در افزایش گرایش به دخانیات است. بیکاری نیز یکی دیگر از دلایل مهم است. البته تجردگرایی و تمایل به مجردماندن نیز از دیگر دلایل است. مواد مخدر به‌راحتی در دسترس است. انواع مواد مخدر، قرص و... به‌راحتی در اختیار است. قرص اکستازی از آسپرین راحت‌تر به دست می‌آید! این موارد همه در افزایش گرایش به سیگار و اعتیاد تأثیرگذار است.

نقش خانواده و گروه هم‌سالان تا چه اندازه است؟

نوع خانواده و اعتقادات خانوادگی در اعتیاد تأثیرگذار است. این مسئله را کرت لوین با عنوان تئوری فضای حیاتی یا میدان زندگی در دهه چهل مطرح کرده است. جایی که ما قرار داریم، دو دسته نیرو وجود دارد؛ نیروهای درونی که تحریک می‌کنند کاری را انجام بدهید و نیروهای دوم که بازدارنده هستند. نیروهای تحریک‌کننده عواملی مانند بی‌دینی، اقتصاد، دوستان، محل زندگی، سرخوردگی‌ها، شکست‌ها و... نیروهای برانگیزاننده هستند و نیروهای بازدارنده زندان، تنبیه، اعدام و... . اکنون در ایران نیروهای برانگیزاننده ده‌ها بار از نیروهای بازدارنده قوی‌ترند.

 به نظر شما رسانه در سال‌های گذشته چه اندازه در افزایش گرایش به دخانیات و اعتیاد تأثیرگذار بوده است؟

تأثیر رسانه بسیار زیاد است. آن‌هم در فضایی که متأسفانه به‌دلیل واگرایی تلویزیون که برنامه‌های آن جالب و جذاب نیست، جامعه به ماهواره روی آورده است. در نتیجه فرد به فیلم‌های سینمایی که مخاطب می‌بیند یک دختر جوان در حال سیگارکشیدن است، جذب می‌شود. همچنین، سلبریتی‌ها یا شخصیت محبوب فرد هم در مواقعی سیگاری است. محتوای فضای مجازی و تبلیغات در تلفن همراه بسیار مهم است.

به سریال‌های شبکه‌های ماهواره‌ای اشاره کردید، این تأثیر چگونه است؟

در سریال‌های ترکیه چه می‌بینید؟ روابط نامناسب، سیگارکشیدن، روابط ولنگارانه و... خب جوان تحت‌تأثیر قرار می‌گیرد. این به‌نوعی همان تأثیر گروه هم‌سالان است که تالکونت پارسونز، جامعه‌شناس هاروارد، روی آن کار کرده است. روی بیش از سیصد جوان کار کرده است. تأثیر گروه هم‌سالان بر فرد به‌مراتب از تأثیر والدین بر فرد بیشتر است. مثلا با دخترخانمی دوست هستید که سیگار می‌کشد، بالاخره ممکن است تأثیر بگذارد و شما هم سیگار بکشید.

به نظر شما مسئولان، نهادهای فرهنگی و سیاست‌گذاران در این زمینه چگونه باید برنامه‌ریزی کنند؟

  باید ما را با اصالت فرهنگی خودمان آشنا می‌کردند. بیگانگی با فرهنگ ملی از کودکستان آغاز می‌شود. تلویزیون، آموزش و پرورش و... در این باره چه کار کرده‌اند؟ وقتی مردم دیگر تلویزیون نگاه نمی‌کنند و به سمت ماهواره و شبکه‌های آن طرف گرایش پیدا می‌کنند، مشخص می‌شود که ما نتوانستیم. ما به‌جای آشناکردن جوانان با فرهنگ خودمان آنان را با فرهنگ خودمان بیگانه کرده‌ایم. تلویزیون ما واگرا شده است به‌جای هم‌گراشدن.

برخی معتقدند سیگارکشیدن به نوعی ژست اجتماعی تبدیل شده است. این مطلب را قبول دارید؟

بله. سیگارکشیدن امروز به نوعی پزدادن و ژست اجتماعی یا امروزی‌بودن تبدیل شده است. البته در فرهنگ ما یکی از دلایلی که جوانان به ازدواج تمایل ندارند، همین سیگار است. چون برخی پسرها این برداشت را دارند که دختری که سیگار می‌کشد، چرا من به خواستگاری‌اش بروم! هنوز اصالت فرهنگی در جامعه ما هست. هنوز مادران و پدران ما وقتی یک دختر یا پسر سیگاری می‌بینند، به او نهیب می‌زنند. هنوز این مسئله پذیرفته نشده است.