زهرا شریعتی | شهرآرانیوز؛ «رویکرد ایران به قدرت نرم، ماهرانه و متنوع است. اگر تاریخ یکی از ستون‌های نفوذ ایران و یکی از نقاط اشتراکی باشد که مقامات این کشور، استراتژی‌های قدرت نرم را حول آن شکل می‌دهند، دین ستون دیگر [قدرت نرم ایران]است.»
این بخشی از روایت بولتن اطلاعاتی ارتش آمریکا به قلم مایکل روبین در سال ۲۰۱۷ درباره راهبرد‌های بنیادین قدرت نرم ایران است که نشان می‌دهد دین و عقاید دینی هم در شکل‌گیری و راهبری انقلاب اسلامی و هم در تداوم و پیشبرد آن نقشی بی‌بدیل داشته و از پایه‌های گسترش عمق نفوذ نرم جمهوری اسلامی در جهان است. درواقع به برکت انقلاب اسلامی و مطابق فرمایش بنیان‌گذار کبیر انقلاب، در عصری ظلمانی که همه ارزش‌ها به باد رفته بود، اسلام حیاتی دوباره یافت و مسلمانان و حتی دیگردین‌داران از انزوای سال‌های پس از رنسانس، رهایی یافتند؛ به‌ویژه شیعیان که همواره در طول تاریخ، میان امت اسلام و دیگرملل زیر ستم و فشار بوده‌اند و گاهی از اینکه نام آنان به‌عنوان شیعه یاد شود، خجالت می‌کشیدند.
زیرا اتهام‌های زیادی به شیعیان نسبت داده شده بود و دفاع در مقابل این هجمه گسترده تبلیغاتی امکان‌پذیر نبود. حتی در اواخر عمر رژیم پهلوی، به‌علت کمک‌هایش به رژیم صهیونیستی، شیعیان متهم به حمایت از یهود و «برادرخوانده یهود» خوانده شدند. اما با پیروزی انقلاب اسلامی، نه‌تن‌ها این عزلت تاریخی برطرف شد، بلکه شاهد هستیم که شیعیان با عزت و افتخار به تبلیغ مکتب خود در میان دیگرملت‌ها و کشور‌ها نیز می‌پردازند که در این میان ایران اسلامی، خود پیشتاز بوده است و چنان‌که اشاره شد، هم به‌عنوان رکنی از ارکان قدرت نرم و هم در راستای رسالت دینی خود، در این زمینه نقش پررنگی دارد. در این راستا گفت‌وگوی ما با چند تن از مبلغان مشهدی عرصه بین‌الملل را در ادامه می‌خوانید.
در آفریقا تا پیش از انقلاب اسلامی ایران، سخن بر سر این بود که تعداد شیعیان بومی سیاه پوست در این قاره شاید از تعداد انگشتان دست تجاوز نکند، اما اکنون سخن از حدود ۵۰میلیون شیعه بومی است که گذشته از تحصیل آفریقایی‌ها در کشور‌های اسلامی و بازگشت و تبلیغشان در این قاره، مرهون حضور مبلغان در این منطقه نیز هست. مبلغانی مانند حجت الاسلام والمسلمین سیدمحسن موسوی زاده جزایری که با دغدغه صدور گفتمان انقلاب اسلامی و نشر فرهنگ اهل بیت (ع)، سال ۱۳۹۹ در آغازین روز‌های چهارمین دهه زندگی اش همراه با خانواده رهسپار کشور زامبیا شده است.
او درباره سفر تبلیغی به خارج از کشور همراه با خانواده، آن هم در زمان شیوع کرونا، می‌گوید: «آن زمان هنوز کرونا یک بیماری مبهم و ناشناخته بود و در چنین وضعیتی سفر به آفریقا که امکانات پزشکی اش از ایران ضعیف‌تر بود، خطرپذیری بزرگی به شمار می‌رفت، اما، چون سال‌ها برنامه ریزی کرده و مبتنی بر نگرش ایمانی و اعتقادی ام منتظر چنین فرصتی بودم، این خطر را به عنوان خطرپذیری معقول پذیرفتم و عازم آفریقا شدیم و به لطف خداوند مشکل خاصی ایجاد نشد. فقط یک بار خانوادگی به کرونای دلتا مبتلا شدیم که با رسیدگی اهالی منطقه رفع شد. حضور و همراهی خانواده با مبلغ در خارج کشور، از یک سو التیامی برای درد غربت و از سوی دیگر چالش زا و زمینه ساز نگرانی‌های خاص خود است. در این میان آنچه می‌تواند مفید واقع شود، این است که خانواده نیز مانند مبلغ، خود را در حال فعالیت تبلیغی و برداشتن باری از دوش اسلام بدانند.»
این مبلغ بین المللی که اکنون به درس خارج حوزه علمیه اشتغال دارد، چرایی حضور در عرصه تبلیغ بین الملل را این گونه شرح می‌دهد: «پس از گذشت سه سال از طلبگی، با دیدن چهره‌های مؤثر تبلیغی در خارج کشور و نیز طلاب غیرایرانی که در کشورشان مؤثر واقع شده بودند و دستاورد‌هایی داشتند، با نیاز‌ها و ظرفیت‌های تبلیغ در دیگرکشور‌ها آشنا شدم و برای پاسخ به آن و اثرگذاری در این عرصه، احساس وظیفه کردم. از این رو به عنوان نخستین گام، از سال چهارم طلبگی قصد یادگیری زبان انگلیسی را داشتم که به علت مشغله درسی تا سال ششم به تأخیر افتاد، اما پس از آن، چون در هدفم مصمم بودم، زبان آموزی را با جدیت دنبال کردم، تا جایی که چندین ماه روزانه دوازده ساعت زمان به این کار اختصاص می‌دادم و پس از دو سال کاملا مسلط شدم و حتی تدریس زبان را در مؤسسات و کلاس‌های مختلف شروع کردم. به مرور وارد فضا‌های تبلیغی در همین زمینه نیز شدم؛ ازجمله دو مرحله حضور در تانزانیا در ایام ماه محرم، ارتباط گیری با زائران اروپایی و انگلیسی زبان در مراسم اربعین و اشتغال به عنوان کارشناس گردشگری در بخش بین الملل حرم مطهر رضوی.»
حجت الاسلام والمسلمین موسوی زاده جزایری علت انتخاب منطقه آفریقا را ظرفیت تبلیغی خاص آن می‌داند و می‌گوید: «از ابتدا قصد خاصی برای آفریقا یا کشور زامبیا نداشتم، اما از لحاظ راهبرد تبلیغی که مدنظر داشتم، می‌دیدم در مناطقی مانند آمریکای لاتین، آفریقا و بخش‌هایی از آسیای شرقی، ظرفیت فعالیت تبلیغی و پذیرش مردم بیشتر و درنتیجه نیاز به حضور مبلغ و احتمال اثرگذاری بیشتر است. به همین دلیل با توجه به تجربه تبلیغ در آفریقا، این منطقه را انتخاب کردم.»
به گفته حجت الاسلام والمسلمین موسوی زاده جزایری، فعالیت‌های دینی فرهنگی مبلغان در خارج کشور از لحاظ رویکرد و مخاطبان به دو دسته تقسیم می‌شود؛ بخشی از فعالیت‌ها متوجه شیعیان منطقه اعم از بومی و مهاجر به دلیل حفظ و ارتقای آموزه هاست و بخش دیگر، برای مخاطب غیرشیعه شامل اهل سنت، مسیحیان و... است.
او آشنایی با فرهنگ بومی را از چالش‌های اساسی پیش روی مبلغ بین المللی معرفی می‌کند و می‌گوید: «یکی از مراحل دشوار کار در عرصه بین الملل این است که مخاطبان ما افرادی هستند که در فرهنگی متفاوت نسبت به ما زندگی می‌کنند. به همین دلیل تفاوت جدی در ایدئولوژی و طرز تفکرمان وجود دارد. ما به زبان انگلیسی مسلط هستیم و می‌توانیم با آن‌ها ارتباط کلامی برقرار کنیم و به مفاهمه برسیم، اما اگر نتوانیم بطن فرهنگ منطقه را درک کنیم، نمی‌توانیم مؤثر واقع شویم. به عنوان مثال، در زامبیا خرده فرهنگی به نام لوبولا وجود دارد که مجموعه‌ای گسترده از آداب و رسوم خواستگاری و ازدواج را دربرمی گیرد و اگر از این‌ها بی اطلاع باشیم، صحبت هایمان با جوانان درباره ازدواج، انتزاعی خواهد بود و به جان و دلشان نمی‌نشیند.»
این مبلغ بین المللی با اشاره به اینکه در کشور‌های آفریقایی نسبت به بسیاری از کشور‌های اروپایی، آسیایی و آمریکایی استقبال از مفاهیم دینی و آموزش و پذیرش کلام حق بیشتر است، تصریح می‌کند: «بسیاری از مردم اینجا حقیقت به گوششان نخورده است و موقعیت یا امکان آشنایی با معارف اهل بیت (ع) و اسلام ناب را نداشته اند، وگرنه معمولا اهل انکار نیستند؛ چنان که امام رضا (ع) می‌فرمایند «اگر مردم زیبایی‌های کلام ما را بدانند، از ما تبعیت می‌کنند.» معتقدم ما طلبه‌ها نتوانسته ایم آن گونه که باید این زیبایی‌ها را به مردم منتقل کنیم تا معارف اهل بیت (ع) را بشناسند و خودشان انتخاب کنند. از این نظر که واسطه‌ای برای رساندن این زیبایی‌ها به مستضعفان عالم و نزدیک کردن قلب‌های بندگان به خداوند هستم، حضورم در این کشور را فرصت و نعمت ویژه میان همه نعمت‌های زندگی ام می‌دانم و باید برای داشتنش پاسخگو و شاکر باشم.»
او اضافه می‌کند: «تفاوت‌ها میان فضای تبلیغی مشهد و زامبیا زیاد است، اما این به معنای نداشتن شباهت نیست. به عنوان نمونه، یکی از شباهت‌های جالب و خاطره انگیز برای خودم به عنوان یک مبلغ مشهدی، این است که اینجا در مرکز اسلامی زامبیا، مسجدی به نام امام رضا (ع) داریم که در این غربت، برایم یادآور حرم مطهر رضوی و حال وهوای مشهد است. در بخش ادیان و گردشگری حرم مطهر با زائران غیرایرانی مرتبط بودم و اکنون اینجا و در این مسجد به نام حضرت رضا (ع) نیز با شیعیان غیرایرانی گرد هم می‌آییم و برای توفیق پابوسی حضرت لحظه شماری می‌کنیم.»
یکی از خاطرات شیرین حجت الاسلام والمسلمین موسوی زاده جزایری در این دو سال تبلیغ خارج از کشور، دیدن نوجوانان تازه مسلمان زامبیا در حال اقامه نماز شب بوده است: «پس از چند ماه از حضورم در اینجا، مدرسه اسلامی ویژه نوجوانان زامبیایی راه اندازی کردیم و در آن نوجوانان به مرور با اسلام و آموزه‌های آن آشنا شدند و آن را انتخاب کردند. بعد هم در اعتکافی که پارسال اولین بار در زامبیا برگزار شد، شاهد حضور گسترده نوجوانان بودیم. یکی از شب‌ها که صحنه اقامه نماز شب آن‌ها را دیدم، پس از بیش از یک سال تلاش با همه فشارها، خستگی‌ها و چالش ها، خستگی از تنم درآمد.»
حجت الاسلام والمسلمین سیدروح ا... حسینی، عضو جامعه ممتاز و نخبگانی حوزه علمیه مشهد، نیز از دیگرمبلغان خارج از کشور است که کارش را از جامعه اهل سنت در سیستان وبلوچستان آغاز کرده و تا جزیره زنگبار در تانزانیا (کشوری در شرق آفریقا) پیش رفته و بر این باور است که ارتباط میان مشهد و ظرفیت تبلیغی بین الملل را می‌توان از طریق افراد نخبه بومی در کشور‌های هدف برقرار کرد: «بهترین گزینه برای تبلیغ بین الملل استفاده از بومی‌ها و اصل تبلیغ بلندمدت است.
زیرا ایرانی‌ها درنهایت چندسال بتوانند در کشور‌های دیگر فعالیت تبلیغی کنند و در این مدت کوتاه، تبلیغ اثرگذار، آن طور که شیخ زکزاکی داشت، پیش نمی‌آید. او ۱۰ سال در ایران درس خواند و یک تنه ۱۵ میلیون نفر را شیعه کرد؛ بنابراین بهتر است گروهی از افراد نخبه دینی در کشور‌های هدف که از نظر خانوادگی سالم هستند، شناسایی و به شهر‌های مذهبی مانند مشهد منتقل شوند تا به عنوان مبلغان بلندمدت پرورش یابند. زیرا تأثیرگذاری این افراد با توجه به آشنایی عمیقشان با فرهنگ بومی و بافت فرهنگی منطقه، بیشتر خواهد بود.»
دیدگاه او تشکیل مدرسه بین الملل علمی و دینی برای افراد نخبه خارجی و تربیت آن هاست؛ آن چنان که نمونه این کار را در سفر جهادی به تانزانیا دیده است: «در تانزانیا به قصد ملاقات با فردی به نام سالم سعید لیانگو وارد روستایی شدیم. راه رسیدن به روستا خاکی بود؛ به گونه‌ای که انتظار داشتیم از آن راه سخت و طولانی به روستایی بدون امکانات برسیم، اما در ورودی روستا با تابلویی روبه رو شدیم که رویش نوشته بود: «ول کام تو قم سیتی»! درواقع وسط یک جنگل با درختان موز و آناناس با طلبه‌ای آشنا شدیم که یک مدرسه علمیه تأسیس کرده بود. او که ۱۰ سال در قم درس خوانده بود، با روحیه جهادی اش نزدیک به صد شاگرد را آموزش می‌داد. همچنین چاه‌های آب حفر کرده بود که حتی اهل سنت و مسیحیانی که در آنجا زندگی می‌کردند، از آن بهره‌مند می‌شدند.»
این مبلغ موفق بین المللی با تکیه بر تجارب تبلیغی اش در مالزی، معتقد است مبلغان باید ظرفیت‌های تبلیغی کشور‌های هدف را بشناسند. به عنوان نمونه، غذای حلال وجه اشتراک مبلغ با فرد بومی است و حتی غیرمسلمان‌ها هم در آنجا غرفه غذای حلال دارند که از این طریق می‌توان وجه اشتراکی بین مبلغ با غیرمسلمانان و زمینه‌ای برای تبادل فرهنگی ایجاد کرد. حجت الاسلام والمسلمین حسینی یادآوری می‌کند: «در کشور‌های آفریقایی نیز مهم‌ترین موضوعی که اثربخشی دارد، اهل بیت (ع) است؛ بنابراین مبلغان هرچه بیشتر با اهل بیت (ع) و معارف و کراماتشان آشنا باشند، تأثیرگذاری شان بیشتر خواهد بود.
داشتن اخلاق نیکو و تسلط به زبان بومی کشور هدف را نیز نباید فراموش کرد. همچنین به صورت خاص، تانزانیا طلبه‌های محروم زیادی دارد که امکان سفر‌های زیارتی برایشان فراهم نیست. براین اساس یکی از فرصت‌های تبلیغی جهادی، می‌تواند جذب حامیان مالی و برنامه ریزی یک سفر تبلیغی کامل همراه با دوره‌های آموزشی برای این افراد باشد تا هم از فیض زیارت بهره ببرند و هم در بازگشت به کشورشان بتوانند مؤثر واقع شوند.»