دوستان خوب کوله‌پشتی! امروز همزمان با روز بزرگداشت شاعر پرآوازه‌ی ایرانی، حکیم ابومحمد الیاس بن یوسف بن زکی ابن موید، معروف به «نظامی گنجوی» است.
از آنجا که شناختن بزرگان ادبیات فارسی برای ما ایرانیان اهمیت بسیاری دارد کمی درباره این حکیم گرانقدر برایتان می‌گوییم.
حکیم نظامی گنجوی را می‌توان در شمار شاعران بزرگ پارسی‌گوی ایرانی همچون سعدی و فردوسی و یکی از استادان مسلم ادبیات فارسی که توانست سبک جدیدی از سرودن شعر را ایجاد کند و آن را به کمال برساند، دانست.
قصاید و غزلیات او نشان می‌دهند که نظامی توانایی فراوانی در داستان‌سرایی و ایجاد صحنه‌های خلاقانه داشته است.
نظامی گنجوی در قرن ششم هجری به‌دنیا آمده و در دوره سلجوقیان می‌زیسته و هم‌دوره خاقانی، دیگر شاعر نام‌آور ایرانی بوده است.
متاسفانه زندگی‌نامه دقیق و مدونی از نظامی باقی نمانده است؛ برخی اعتقاد دارند که او در شهر گنجه* -که در آن روزگار از شهرهای ایران بوده- متولد شده است اما عده دیگری می‌گویند که محل تولد او در عراق عجم یا ناحیه غربی فلات ایران قرار دارد.
اما آنچه همه مورخان بر آن هم‌نظر هستند سکونت طولانی‌مدت نظامی در شهر گنجه و فوت او در همان شهر است.
نظامی به سبب آگاهی زیاد از دانش‌های زمان خود مانند نجوم، فلسفه، فقه، کلام و زبان عربی به‌عنوان حکیمی توانا شناخته می‌شود.
مجموعه اشعار «خمسه» یا «پنج گنج» مهم‌ترین اثر نظامی گنجوی است که از ۵ منظومه شعری تشکیل شده است.
خمسه را می‌توان به‌عنوان یکی از مهم‌ترین آثار ادبیات غنایی ایران درنظر گرفت که در سه دسته: قالب کوتاه (شامل رباعی و دوبیتی)، قالب متوسط (قطعه و غزل) و بلند (مثنوی و قصیده) سروده شده است.
«پنج گنج» در ۲۹ هزار بیت شامل مخزن‌الاسرار، خسرو و شیرین، لیلی و مجنون، هفت‌پیکر و اسکندرنامه است که نظامی، سرودن آن را از سال ۵۷۰ هجری تا اواخر عمرش ادامه داده است.
نظامی گنجوی علاوه بر خمسه، غزل‌ها و قصیده‌ها و رباعی‌های پراکنده‌ای نیز داشته است که در کتابی به‌نام دیوان قصاید و غزلیات نظامی گنجوی جمع‌آوری شده‌اند.
بخش درخورتوجهی از ادبیات منظوم ایرانی، تقلیدی از سبک نظامی به‌شمار می‌آید.
امیرخسرو دهلوی، خاقانی، عبدالرحمن جامی و هلالی جغتایی مهم‌ترین تاثیرپذیرفتگان از نظامی گنجوی به‌شمار می‌آیند، اما تاثیر اشعار او فراتر از تاثیر بر فرهنگ و ادبیات فارسی، کردی و زبان پشتون است و امروز از اشعار او ترجمه‌هایی به زبان‌های آذری، روسی، انگلیسی، ارمنی، آلمانی و فرانسوی وجود دارد و اندیشمندان و نویسندگان بزرگ ایرانی بسیاری نیز بر تصحیح و انتشار آثار او همت داشته‌اند.
***
آنچه می‌خوانید قطعه‌ای از اشعار حکیم نظامی گنجوی درباره کشور عزیزمان، ایران است:
همه عالم تنست و ایران دل
نیست گوینده زین قیاس خجل
چونکه ایران دل زمین باشد
دل ز تن به بود یقین باشد
زان ولایت که مهتران دارند
بهترین جای بهتران دارند
گردآوری: شبنم کرمی
منبع: مجله الکترونیک فیدیبو
*گنجه و تعداد دیگری از شهرهای ایران در قفقاز جنوبی، طی دو پیمان‌نامه گلستان و ترکمانچای در دوره قاجار از ایران جدا شده و اکنون جزو شهرهای جمهوری آذربایجان است.