گزارش شهرآرا از بازدید تعزیرات و جهادکشاورزی از نهالستان‌های غیرمجاز اطراف مشهد
فرزانه شهامت - برآورد حداقلی کارشناسان جهاد کشاورزی خراسان رضوی از تولید سالانه نهال در نهالستان‌های غیرمجاز استان ۳ میلیون اصله است، نهال‌هایی که بر فرایند تولیدشان نظارتی نیست و آلودگی آن‌ها به انواع آفت‌ها کاملا محتمل است. خیلی چیز‌های دیگرشان هم معلوم نیست، مثلا اینکه در کجا، کی، با مسئولیت چه کسی، روی چه پایه و با چه پیوندکی تولید شده‌اند. این‌ها یعنی اگر نهال با صرف هزینه‌های هنگفت و گذشت دست‌کم ۵ سال به مرحله ثمردهی برسد و آن چیزی نباشد که هنگام فروش ادعا شده بوده است یا مثلا اگر به دلیل آلودگی تعدادی نهال، تمام باغ آلوده شود، دست باغدار به هیچ‌جا بند نیست. نه می‌تواند و نه حتی می‌داند بابت سرمایه از دست رفته‌اش باید از چه کسی شکایت کند. طرف حساب او به احتمال زیاد یک دلال است، نه تولیدکننده اصلی و دلال هم در این سال‌ها ممکن است چند بار جای خود را عوض کرده باشد. به فرض هم که سرانجام پیدا شود، معلوم است که همه‌چیز را منکر خواهد شد. از میان انبوه نهالستان‌هایی که جهاد کشاورزی خراسان رضوی از تعداد آن‌ها برآوردی ندارد، فقط ۸ نهالستان و ۴ واحد کشت بافت مجوز دارند. فلسفه آغاز طرح ساماندهی نهالستان‌های غیرمجاز و گشت مشترک جهاد کشاورزی و تعزیرات حکومتی استان همین نکات و ایستگاه نخست اخطارها، نهالستان‌های غیرمجاز واقع در خیابان آزادی ۱۴۱ است.
بی‌مجوز، بی‌فاکتور
دلال به هیچ‌یک از سؤال‌های کارشناسان جهاد کشاورزی جواب مقبولی نداده است. در خوش‌بینانه‌ترین حالت، فقط در انتهای تنه ۲۰ درصد از نهال‌هایش، برچسب حاوی اطلاعات نصب شده است. فاکتور خرید ندارد و معلوم نیست نهال‌هایش را دقیقا کی و از کجا خریده است. حتی در مورد نهال‌های شناسنامه‌دار نیز نمی‌شود فهمید که مستقیم از تولیدکننده خریداری شده است یا بعد از دست‌به‌دست شدن بین دلال‌ها. بررسی شناسنامه نهال‌ها نشان می‌دهد که پارسالی هستند و معلوم نیست بعد از جدا شدن از محل پرورش اصلی، در کجا و با چه شرایطی نگهداری شده‌اند. آیا در این جابه‌جایی‌های احتمالی، ریشه‌هایشان آسیب دیده یا مثلا خاکی که در آن نگهداری شده‌اند، آفت‌زدایی شده است یا خیر؟
اخطار‌های امید جلیلی، رئیس شعبه سیار اداره کل تعزیرات حکومتی استان، مبنی بر توقیف نهال‌های بی‌مجوز و بی‌فاکتور خرید در بازدید بعدی، به مذاق دلال خوش نمی‌آید و می‌پرسد: این تذکر‌ها فقط مال من است یا به بقیه هم تذکر می‌دهید؟ بروید چند متر جلوتر و با چشم خودتان ببینید که دیگران همین چند نهال با شناسنامه‌ای را هم که من دارم ندارند.
دلال راست می‌گوید. نهالستان‌های بعدی به معنای واقعی از ۷ دولت و ملت آزادند.
نهال‌های نیمه‌بها
«شن‌ها را از کجا آوردید؟ از کشف‌رود؟» فروشنده به سؤال کارشناس جهاد کشاورزی جواب منفی می‌دهد. بهانه‌اش برای نداشتن فاکتور این است که هنوز بار را کامل نیاورده است و صورت‌حساب بعد از تسویه نهایی صادر می‌شود. کارگران مشغول پنهان کردن ریشه نهال‌ها در شن‌هایی هستند که فروشنده مدعی است از شاندیز آورده است. هیچ‌یک از نهال‌های این نهالستان شناسنامه ندارد. محمد تابعی از محققان مؤسسه ثبت و گواهی بذر و نهال جهاد کشاورزی استان سعی می‌کند کیفیت کار کنونی این نهالستان را با آنچه باید باشد برای فروشنده مقایسه کند. او توضیح می‌دهد: ریشه نهال باید شسته، ضدعفونی و در گونی‌های مخصوصی بسته‌بندی شود. خاکی که شما استفاده می‌کنید و مدعی هستید کیفیت مطلوبی دارد، آزمایش نشده است. به نفع خودتان است که با تشکیل یک شرکت تعاونی ساماندهی شوید. دفعه بعد که بیاییم نهال‌های بی‌مجوز را معدوم می‌کنیم. فروشنده می‌گوید قیمت هر‌یک از نهال‌ها ۶۵۰۰ تا ۷۰۰۰ تومان است. قیمتِ تقریبا نیمه‌بهای این نهال‌ها نسبت به نرخی که نهالستان‌های معتبر و شناخته شده می‌فروشند، دلیل اصلی برای اقبال دلال‌ها به خرید از تولیدکننده‌های غیرمجاز است.
تمدید نمی‌شود
حرف‌های جوان عجیب است، آن‌قدر که بعید است حتی خودش هم آن‌ها را باور کند. می‌گوید که مالک نهالستان نیست و صاحب آن ساعت ۱۰ خواهد آمد. به حساب عقربه‌های ساعت ما یعنی یک ساعت پیش. او اضافه می‌کند هیچ شماره‌ای از مالک نهالستان ندارد. تیم بازرسی به او آرامش می‌دهند و تأکید می‌کنند که هدف از بازدید امروز، صرفا دادن اخطار است و اگر قرار است کار در همین مرحله حل‌وفصل شود که باید بشود، دلیلی برای نگرانی کنونی او وجود ندارد. سؤال‌های تکراری کارشناسان جهاد کشاورزی و پاسخ‌های ناامیدکننده فروشندگانی که اطراف تیم بازرسی جمع شده‌اند، ادامه دارد. یکی ماجرا را سیاسی می‌کند و مدعی می‌شود پیگیری هایش برای گرفتن مجوز به نتیجه نرسیده، چون رانت نداشته است. کارشناس جهاد کشاورزی این طور پاسخش را می‌دهد: شنبه با مدارکتان بیایید به ساختمان جهاد کشاورزی، طبقه دوم تا پرونده‌تان شخصا بررسی شود.
دیگری هنوز برای گرفتن مجوز‌های لازم اقدام نکرده است. از بالا بودن هزینه‌های آن ابراز نگرانی می‌کند و جواب می‌شنود: کل هزینه‌های آزمایشگاه و مجوز‌های دیگر، ۵ درصد قیمت یک نهال هم نمی‌شود. پیرمردی که می‌گوید نهال تولید می‌کند و دلال نیست، ادعا می‌کند که نسبت به غیر مجاز بودن چاپ خودسرانه شناسنامه برای نهال‌ها بی‌خبر بوده است. فرد دیگر به پایین بودن تجربه عملی برخی کارشناسان جهاد کشاورزی انتقاد دارد. در این بین درخواست پرتکرار، تقاضا برای تمدید مهلت فروش نهال‌های بی‌شناسنامه کنونی است. درخواستی که موافقت اعضای گشت بازرسی را به همراه ندارد. قرار بازرسی بعدی ۱۴ روز دیگر است.