به گزارش شهرآرانیوز، اگرچه سابقه تولید فرش در استان مرکزی و شهر اراک به قدمت شهر‌های نامدار کشور در تولید فرش نیست، اما کیفیت تولیدات این استان موجب شده تا فرش دستبافت اراک و برخی شهر‌های استان مرکزی در کنار شهر‌های دیگر، حرفی برای گفتن داشته باشد و در موزه فرش آستان قدس در زمره نفایس ملی، در معرض دید علاقمندان به این هنر دشوار، زیبا و ظریف قرار گیرد.
اراک شهر جدیدی از حیث قالی‌بافی در مرکز کشور است که بیشترین فعالیت‌های فرش‌بافی این شهر در اواخر دوره قاجاریه صورت می‌گرفته و دلیل عمده آن را می‌توان تلاش تجار خارجی و تبریزی در پیشبرد این صنعت دانست.
فرش به عنوان نمادی از هنر ایرانیان، سالیان درازی است که راه خود را به بازار‌های جهانی پیدا کرده و مشتریان فراوانی را به خود جذب کرده است، این محصول ذوق و هنر ایرانی، مایه مباهات و تفاخر بسیاری از موزه‌های دنیاست و در ایران نیز که به عنوان مهد این هنر شناخته می‌شود، برای حفظ تاریخ سرشار این هنر، موزه‌هایی برای به نمایش درآمدن و معرفی قالی‌های نفیس ایجاد شده است و یکی از غنی‌ترین موزه‌های فرش کشور، موزه آستان قدس رضوی است که بیش از نیم قرن از نمایش فرش در آن می‌گذرد.
گنجینه فرش آستان قدس به منظور تحقق سند چشم‌انداز بیست ساله آستان قدس رضوی در راستای توسعه مراکز فرهنگی، حفظ و صیانت از موقوفات و میراث گذشتگان و غنای فکری زائران و مجاوران حرم مطهر رضوی در فضایی به مساحت ۲۳۴۰ مترمربع و زیربنای ۶۶۴۷ مترمربع در ۴ طبقه احداث شده و در سال ۱۳۹۰ به بهره‌برداری رسید.
کارشناس مسئول فرش موزه آستان قدس گفت: نمایش فرش در موزه آستان قدس به افتتاح رسمی اولین موزه آستان قدس در سال ۱۳۲۴ برمی‌گردد. با افتتاح رسمی موزه آستان قدس در یکی از تالار‌های موزه، ۳ تخته فرش از نفیس‌ترین فرش‌های این موزه به نمایش درآمد.
عبدالحسین ملک‌جعفریان اظهار کرد: نمایش فرش‌ها در موزه عمومی آستان قدس تا سال ۱۳۷۷ که یک ساختمان دو طبقه به عنوان اولین گنجینه فرش آستان قدس به نمایش فرش‌ها اختصاص داده می‌شود، ادامه داشته است.
وی ادامه داد: اهدای روزافزون فرش به موزه آستان قدس باعث شد که مسئولان آستان قدس به منظور توسعه فضای موزه، در سال ۱۳۹۰ ساختمان جدید و مجهز موزه را در مکان فعلی در ۳ طبقه فضای نمایشی و یک نیم‌طبقه فضای مخزن و کارگاه، افتتاح کنند.
وی افزود: در حال حاضر ۶۳۲ تخته فرش در موزه آستان قدس وجود دارد که ۱۰۲ تخته در معرض نمایش قرار گرفته و ۵۳۰ تخته هم در مخزن که فضایی ایده‌آل و کنترل‌شده از حیث رطوبت، دما و شرایط نگهداری دارد، قرار گرفته است.
ملک‌جعفریان تصریح کرد: از آنجا که ایران مهد قالی‌بافی جهان بوده و هر منطقه از کشور، سبک خاصی از قالی‌بافی را دارد، این تفاوت در چیدمان نیز رعایت شده و هر قسمت از موزه به یک منطقه از ایران اختصاص داده شده است.
وی خاطرنشان کرد: در طبقه همکف، نمایش فرش‌ها با فرش‌های پرده‌ای آغاز می‌شود و فرش‌های مناطق خراسان، کرمان، کاشان و اراک در آنجا نمایش داده شده است.
وی گفت: سابقه فرش‌بافی در اراک و استان مرکزی به دوران قاجار بازمی‌گردد و اراک شهر جدیدی در این زمینه به شمار می‌آید، اما یکی از نقاط مهم فرش‌بافی کشور محسوب می‌شود. به همین دلیل یک گالری را در موزه به اراک اختصاص داده‌ایم.
وی اظهار کرد: در طبقه منفی یک، قالی‌های بزرگ بافت مشهد مقدس و قالی‌های دوره صفویه به عنوان قدیمی‌ترین قالی‌های موزه فرش قرار دارند که سه تخته فرش متعلق به دوران صفویه و چهار تخته فرش بزرگ پارچه بافت مشهد در آن در معرض دید عموم قرار گرفته است.
وی ادامه داد: در طبقه اول فرش‌های بافت ایلات و عشایر، منطقه اصفهان، یزد، آذربایجان، چهارمحال و بختیاری، قم و همدان به همراه فرش‌های اهدایی مقام معظم رهبری قرار دارد.
کارشناس مسئول فرش موزه آستان قدس گفت: در مخزن ۵۳۰ تخته فرش نگهداری می‌شود که به تناوب، بسته به شرایط، برحسب ضرورت و تشخیص کارشناسان، با فرش‌های نمایشی جایگزین می‌شود.
وی تصریح کرد: روشنایی موزه به شکل استاندارد و فاقد اشعه فرابنفش، مجهز به سیستم اعلام و اطفای خودکار حریق بوده و از حیث دما و رطوبت، پایش محیطی انجام شده و دما و رطوبت هرروز در چند نوبت چک شده و از طریق ارتباط با تاسیسات، دما و رطوبت کنترل‌شده در فضا حاکم است.
وی ادامه داد: سالیانه دو نوبت سمپاشی محیطی انجام می‌شود و تاکنون هیچ مورد بیدزدگی و آفت‌خوردگی در فرش‌ها وجود نداشته است. روش نمایش به مدرن‌ترین شکل انجام می‌شود و سازه‌های نمایش از جنس استیل مرغوب بوده که در صنعت کشتی‌سازی از آن‌ها استفاده می‌شود.
وی افزود: سازه‌ها برای جریان داشتن هوا به شکل متخلخل طراحی شده است و تمام فرش‌ها با پارچه متقال بدون رنگ و چاپ، ساپورت شده و پشت پارچه‌های متقال، نوار‌های "وِلک‌رو" دوخته شده است این نوار‌ها به سازه چسبیده است که موجب می‌شود وزن فرش تقسیم شود تا فرش‌هایی که به صورت عمودی و ایستاده نمایش داده شده است، در درازمدت دچار کشش و از هم‌پاشیدگی تار و پود نشود.
ملک‌جعفریان با اشاره به اینکه این شیوه، ابتکار موزه فرش است، اظهار کرد: بسیاری کارشناسان داخلی و خارجی موزه که از این مکان بازدید می‌کنند، از این شیوه الگو می‌گیرند و تلاش در پیاده کردن آن دارند.
وی گفت: تمامی آثار دارای شناسنامه تخصصی بوده و کمتر موزه‌ای این اقدام را انجام داده است. محل بافت، رج‌شمار، ابعاد فرش، آسیب‌دیدگی، سابقه مرمت و عکس‌های باکیفیت در قالب شناسنامه به شکل فایل نگهداری می‌شود و این اطلاعات در اداره پژوهش موجود است.
وی بیان کرد: علاوه بر ۶ تخته فرش استان مرکزی که در تالار‌های موزه فرش به نمایش درآمده، بیش از ۱۵ تخته فرش مربوط به استان مرکزی در مخزن موزه موجود است.
وی خاطرنشان کرد: موزه مرکزی دارای ۱۷ گنجینه تخصصی است. گنجینه تاریخ حرم شامل اشیاء و لوازمی که قبلا در حرم استفاده می‌شده، گنجینه تمبر و سکه، نقاشی، سلاح، نجوم، آبزیان، هنر، ظروف، ساعت، مدال، قرآن، نهج‌البلاغه، صحیفه سجادیه، گنجینه هدایای مقام معظم رهبری و تالار آثار استاد فرشچیان و موزه مردم‌شناسی که در سردرب غربی صحن پیامبر اعظم (ص) یا باب‌الهادی (ع) قرار دارد، از جمله این ۱۷ گنجینه تخصصی است.
قالی پرده‌ای محرابی قندیلی که محل بافت آن مشک‌آباد اراک بوده و به نیمه اول قرن ۱۴ شمسی تعلق دارد، با جنس تار و پود پنبه و پرز پشم در ابعاد ۳۲۵ در ۲۱۰ سانتی‌متر با رج‌شمار ۲۸ گره نامتقارن که در ۶ونیم سانتی‌متر بافته شده، یکی از فرش‌های این موزه است که توسط حاج علی علیخانی اهدا شده است.
ذکر این نکته ضروری است که قالی پرده‌ای نوعی از قالی است که به عنوان پرده در ورودی اماکن مذهبی، کاخ‌ها، منازل و مکان‌های مشابه، آویز می‌شده و علاوه بر حفاظت، زینت‌بخش مکان مورد استفاده خود نیز بوده‌اند. این قالی‌ها به صورت ساده یا شکاف‌دار، یک رو یا دو رو بوده و از نظر طرح و اندازه به شکل‌های مختلف مطابق محل استفاده، تولید می‌شدند.
قالیچه لچک ترنج بافته شده در روستای مَزلقان (از توابع نوبران) متعلق به اواسط قرن ۱۴ هجری شمسی، دیگر قالی متعلق به استان مرکزی در این موزه است. تار و پود این فرش از جنس پنبه و پرز آن از جنس پشم است که در ابعاد ۲۰۰ در ۱۲۵ سانتی‌متر با رج‌شمار ۲۰ گره متقارن در ۷ سانتی‌متر بافته شده است.
قالی نفیس دیگر این موزه لچک و ترنج بوده که در فراهان بافته شده است و به نیمه دوم قرن ۱۳ شمسی و دوره قاجار تعلق دارد. جنس تار و پود آن پنبه و جنس پرز آن از پشم است. ابعاد قالی ۱۹۳ در ۱۳۳ سانتی‌متر است و رج‌شمار آن ۳۳ گره نامتقارن در ۶ونیم سانتی‌متر است.
قالیچه دیگر متعلق به استان مرکزی با طرح ماهی درهم است که در اراک بافته شده است. این قالی متعلق به نیمه اول قرن ۱۴ هجری است که تار آن از جنس پنبه و پود و پرز از جنس پشم است. ابعاد این قالی ۲۰۵ در ۱۲۵ سانتی‌متر است و رج‌شمار آن ۲۷ گره متقارن در ۷ سانتی‌متر است.
بر اساس این گزارش، موزه حرم مطهر امام رضا (ع) در صحن کوثر این آستان مقدس واقع شده است و در حال حاضر موزه فرش از ساعت ۸ الی ۱۲ و ۳۰ دقیقه پذیرای بازدیدکنندگان است.
تعداد فرش‌های متعلق به استان مرکزی که در موزه به نمایش درآمده، علاوه بر تاکید بر علاقه و عشق مردم این خطه به امام رئوف نشانگر این نکته است که این منطقه تازه‌وارد به این هنر، مسیر خود را به درستی طی کرده و در صورت توجه درست، می‌تواند تبدیل به یکی از قطب‌های تولید فرش کشور شده و به دوران اوج خودش در زمانی برگردد که فرش ساروق بازار‌های جهانی را از آن خود کرده بود.
متاسفانه فرش استان مرکزی علیرغم کیفیت بی نظیر و طرح و نقش خاص و زیبا جایگاه گذشته خود را از دست داده و در آسمان هنر و اقتصاد این استان کمرنگ شده است در حالی که می‌تواند یکی از نقاط قوت اقتصاد این استان بوده و با درخشش دوباره در دنیای فرش ایران و کشور به عنوان نماد هویت استان مرکزی، مایه مباهات و افتخار مردم این خطه و نقطه اتصال این مردم با گذشتگان هنرمندشان باشد.
علاوه بر موزه فرش، در موزه عمومی آستان قدس نیز آثاری وجود دارد که یادآور استان مفاخر است. در تالار تمبر این موزه، نام امیرکبیر به عنوان بانی پست عمومی در ایران، خودنمایی می‌کند. راه‌اندازی دوباره چاپارخانه و عمومی‌کردن خدمات پستی از اقدامات نخستین صدراعظم ناصرالدین‌شاه برشمرده شده است.
در همین بخش، تمبر‌های یادبود با محوریت امام خمینی (ره) و نهضت بزرگ ایشان که از ۱۴ خرداد ۱۳۶۸ تا ۱۴ خرداد ۱۳۷۸ منتشر شده، به نمایش درآمده است. تصویر امضا و مهردستی امام خمینی (ره) به عنوان بنیانگذار یکی از بزرگترین انقلاب‌های تاریخ که در استان مرکزی متولد شده و در این استان پرورش یافته است و سایر تمبر‌های منقش به تصویر ایشان از دیگر تمبر‌های این مجموعه است.
منبع: ایسنا