به گزارش شهرآرانیوز، بهزاد نعمتی، پژوهشگر گروه فرهنگ و هنر اسلامی بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی در جلسه‌ای که در محل نمایشگاه دائمی بنیاد برگزار شد، با بیان اینکه گنبد حرم امام رضا(ع) مهم‌ترین و معروف‌ترین نماد این مجموعه است، گفت: گنبد طلا درخشنده‌ترین و مشهورترین جلوه حرم مطهر است که از دوردست پیداست و همواره محل توجه زائران و بازدیدکنندگان بوده است، در واقع نمای آن از بیرون با ورقه‌های مسی آب‌طلاکاری پوشیده و از داخل با قطار‌های مقرنس گچی آینه‌کاری آراسته شده است.
بهزاد نعمتی ادامه داد: نمای طلای این گنبد را شاه تهماسب اول صفوی ساخت و دو تن از جانشینان وی، شاه‌عباس اول و شاه سلیمان آن را تعمیر و کتیبه‌هایی به آن اضافه شد. علاوه بر آن در سال‌های۱۳۹۰ و۱۳۵۹هجری شمسی این نما تعمیر و مرمت شد.
وی تصریح کرد: این گنبد نماد شکوه و عظمت بارگاه رضوی محسوب می‌شده و چون تصور اغلب مردم این بوده که نمای گنبد از خشت‌های طلا پوشیده شده در نظر‌ها شکوهی دوچندان داشته است.
نعمتی افزود: طلاکاری و تعمیر و نگهداری این گنبد از کار‌های مهمی است که همواره از سوی دست‌اندرکاران هر دوره، به آن توجه خاصی شده و دو مورد آن نیز در کتیبه‌های بیرون گنبد منعکس شده است. در حال حاضر بقعه مطهر حضرت هسته اصلی حرم مطهر است و یک گنبدخانه رفیع و بنایی چهارطاقی که بر فراز آن یک گنبد دو پوسته گسسته با ساقه بلند قراردارد.
این پژوهشگر در ادامه با بیان اینکه شاه تهماسب اول دومین پادشاه صفوی برای نخستین‌بار گنبد مطهر رضوی را طلا کرد، گفت: پیش از آن نمای گنبد مطهر با کاشی سبز رنگی پوشیده بود.
به گفته وی شاه عباس اول مشهورترین و مقتدرترین سلطان صفوی رسما در قزوین بر تخت سلطنت نشست. بازپس‌گیری مشهد که به دست ازبکان به رهبری عبیدالله خان هرات افتاده بود از دغدغه‌های شاه عباس اول بود، از همین رو نذر کرده بود اگر مشهد را بازپس گیرد پیاده به پابوس حضرت بشتابد، سه سال پس از بازپس گرفتن مشهد و با مساعد شدن اوضاع او این نذر را ادا کرد و پس از ورود به مشهد دستور بازسازی و تعمیرات مهم در مشهد و حرم مطهر را صادر کرد.
نعمتی یکی از کار‌های تعمیراتی حرم را بازسازی نمای گنبد مطهر ذکر کرد و گفت: تاریخ این تعمیرات و برخی افراد مهم دخیل در آن در کتیبه دور گنبد ذکر شده است.
وی افزود: شش دهه پس از تعمیرات دوره شاه عباس در سال ۱۰۸۴قمری، زلزله مهیبی مشهد را لرزاند و خسارات زیادی به شهر و حرم مطهر وارد کرد، از جمله گنبد مطهر شکاف برداشت، اما دو سال بعد خرابی گنبد که اهمیت بیشتری داشت رفع شد، کتیبه‌های چهارگانه پایین ساقه گنبد نیز از جمله این تعمیرات است.
این پژوهشگر خاطرنشان کرد: شاه سلیمان صفوی تصمیم گرفت به شیوه جدش کار تعمیرات زمان خودش را در کتیبه جدید بر نمای گنبد مطهر ثبت کند، به این ترتیب در زیر کتیبه دور گنبد چهارکتیبه در چهارقاب ترنج بازوبندی بزرگ اضافه شد. این کتیبه‌ها را که به شیوه کتیبه قبلی بر ورقه‌های مسی روکش شده با طلا قطاعی و نصب کردند محمدرضا امامی اصفهانی خوشنویس بزرگ آن دوره به خط ثلث جلی نگاشت.
نعمتی با بیان اینکه در سال ۱۳۳۰قمری قزاق‌های روسی وارد شمال ایران و مشهد شدند و در پی درگیری با دسته‌های مختلف مردم که در حرم مطهر جمعیتی تشکیل داده بودند آنجا را بمباران کردند، گفت: این حمله باعث خسارت‌های فراوانی به مجموعه حرم مطهر به‌ویژه گنبد، رواق‌های اطراف آن و مسجد گوهرشاد شد.
وی ادامه داد: روس‌ها روی بام حرم رفته و با شکستن پنجره‌های گنبد طلا از بالا به مردم تیراندازی کردند، از همین رو بسیاری از خشت‌های طلاکاری شده خراب شد که مرتضی قلی خان طباطبایی نایب التولیه وقت به حمایت مالی حسین میرزا نیرالدوله والی خراسان و قائم مقام تولیه سرسلسله سادات رضوی و مردم کار تعمیر را انجام دادند.
این پژوهشگر تصریح کرد: در اوایل دهه۵۰ شمسی تصمیم گرفته شد نمای ایوان طلای صحن انقلاب (صحن عتیق) گنبد و گلدسته طلای کنار آن به کلی نوسازی شود. سندی مربوط به خرداد سال۱۳۵۵ شمسی در این‌باره از مکاتبه میان دربار پهلوی دوم و نایب‌التولیه وقت آستان قدس رضوی، عبدالعظیم ولیان حکایت دارد.