حمیده ذاکری | شهرآرانیوز؛ این ماه آمیخته با خاطره غم انگیزی، چون شهادت امام حسن عسکری (ع) و مطابق روایت معروف، ماه میلاد مبارک پیامبر گرامی اسلام (ص) و امام صادق (ع)، هجرت پیامبر اکرم (ص) از مکه به مدینه و همچنین آغاز امامت پربرکت حضرت بقیه ا... (عج) است. ربیع‌الاول به عنوان سومین ماه از سال قمری، دارای اعمال و آدابی است که در ادامه با هم مرور می‌کنیم.
ربیع در لغت به معنی بهار است و در زبان عرب به معنی فصل بهار. در فرهنگ لغت، درباره معنی این ماه چنین آمده است: «ربیع از ماده «ربع» [است]و معنای اصلی این ماده به عدد چهار بازمی گردد و عرب به فصل بهار که یک چهارم سال است، ربیع گفته است». ازآنجاکه ماه‌های ربیع الاول و ربیع الاخر در آغاز این فصل جای گرفته اند، به نام این فصل موسوم شده اند. در تاریخ‌نگار مسعودی آمده‌است: سالی که این نام گذاری انجام شده، مقارن با فصل بهار بوده است. فصل بهار، فصل شادی برای آغاز سال نو و جشن طبیعت است و ماه ربیع نیز این گونه است. ماه بهار سرشار از معنویت و شادی دربین شیعیان است.
میرزاجوادآقا ملکی تبریزی در کتاب «المراقبات» می‌نویسد: «این ماه همان گونه که از اسم آن پیداست، بهار ماه هاست؛ به جهت اینکه آثار رحمت خداوند در آن هویداست. در این ماه، ذخایر برکات خداوند و نور‌های زیبایی او بر زمین فرود آمده است؛ زیرا میلاد رسول خدا (ص) در این ماه است و می‌توان ادعا کرد از اول آفرینش زمین، رحمتی مانند آن بر زمین فرود نیامده است؛ زیرا برتری این رحمت بر سایر رحمت‌های الهی، مانند برتری رسول خدا بر سایر مخلوقات است».
لَیلَه المَبیت، شبی است که امام علی (ع) برای حفظ جان پیامبر (ص) در بستر ایشان خوابیدند. مشرکان قصد داشتند در این شب، دسته جمعی به خانه پیامبر (ص) حمله کنند و ایشان را به قتل برسانند. به امر الهی و به درخواست پیامبر (ص)، امام علی (ع) در بستر ایشان خوابیدند و درنتیجه مشرکان متوجه نبود پیامبر نشدند و رسول خدا (ص) توانستند در آن شب به سمت یثرب، هجرت کنند.
بسیاری از مفسران، شأن نزول آیه شراء یا اشتراء (لیله المبیت) در سوره بقره را این فداکاری امام علی (ع) در لیله المبیت دانسته اند. در این آیه چنین آمده است: «و ازمیان مردم، کسی است که جان خود را برای طلب خشنودی خدا می‌فروشد و خدا نسبت به [این]بندگان مهربان است». تاریخ این واقعه، شب اول ربیع الاول سال سیزدهم یا چهاردهم بعثت، بیان شده است.
سیدبن طاووس در کتاب «الاقبال» درباره فضیلت این ماه نوشته است و از اتفاقات مبارک آن همچون هجرت پیامبر (ص) از مکه به مدینه و سلامت ایشان از نیرنگ دشمنان برای قتلشان در شب لیله المبیت، سخن گفته است و به جا آوردن نماز شکر را به نشانه شکرگزاری از خدا در روز اول ربیع‌الاول، توصیه کرده و از قول شیخ مفید نقل کرده است که روزه این روز به دلیل موفقیت پیامبر (ص) و نجات ایشان از دست دشمنان، مستحب است و درنهایت دعایی برای این روز نقل کرده است.
شیخ عباس قمی نیز در مفاتیح، درباره اعمال ماه ربیع الاول آورده است: «روز اول، علما گفته اند مستحب است که براى تشکر نعمت سلامتى رسول خدا (ص) و امیرالمؤمنین (ع) روزه بدارند و زیارت آن دو بزرگوار در این روز مناسب است». از اعمال توصیه شده برای این روز، می‌توان به غسل کردن و پوشیدن لباس نو نیز اشاره کرد.
طبق روایتی در روز هشتم ربیع الاول، سال ۲۰۶، شهادت امام حسن عسکری (ع)، واقع شده است و از همان روز، امامت حضرت صاحب الزمان، حجت بن الحسن -عجل ا... تعالی فرجه الشریف- آغاز شده است. عموم شیعیان در روز‌های آغازین این ماه به احترام شهادت امام حسن عسکری (ع) از برگزاری مجالس شادی اجتناب می‌کنند و با گذشت ایام سوگواری ایشان، به جشن امامت امام زمان (عج) اهتمام می‌ورزند که توصیه شده است این مناسبت را عید بدانیم و به آن توجه کنیم. در این روز، خواندن زیارت امام حسن عسکری (ع) و امام زمان (عج) مستحب است.
این روز، روز عید و جشن و شادی بزرگ برای مؤمنان به مناسبت به امامت و به خلافت رسیدن صاحب الزمان (عج) است. در مفاتیح الجنان آمده است هرکه در این روز چیزی انفاق کند، گناهانش آمرزیده می‌شود و گفته شده است در این روز می‌توان به شکرانه، انجام اعمالی را که در اعیاد پسندیده است، مدنظر قرار داد؛ مانند اطعام و ولیمه دادن، پوشیدن لباس نو، گشاده دستی و فراوانی برای خانواده و همچنین، شکر و عبادت خداوند متعال.
روزه به نیت شکرگزاری، از اعمال مشترک روز دهم و دوازدهم ربیع الاول است. روز دهم این ماه، مصادف با سالروز ازدواج حضرت محمد (ص) و حضرت خدیجه (س) است و روز دوازدهم، پیامبر پس از دوازده روز به مدینه وارد شدند. همچنین سقوط حکومت آل مروان در این روز بوده است. برای این روز، نمازی نیز سفارش شده که شرح آن در مفاتیح الجنان آمده است. روز چهاردهم ربیع الاول، مصادف با سالروز مرگ یزیدبن معاویه است.
همان طور که می‌دانید، روز دوازدهم این ماه مطابق نظر مرحوم شیخ کلینی و مسعودی و همچنین دیدگاه مشهور میان اهل سنت، روز ولادت باسعادت نبی مکرم اسلام (ص) است (زادالمعاد، ص ۴۱۲). از این روز، هفته وحدت آغاز می‌شود و مسلمانان، شروع به برگزاری جشن و شادی برای ولادت پیامبر (ص) می‌کنند.
طبق روایات مشهور شیعه، شب هفدهم ربیع الاول، شب ولادت حضرت خاتم الانبیا، رسول معظم اسلام (ص) است و شب بسیار مبارکی است (مصباح المتهجد، صفحه ۷۹۱ و اقبال، ص ۶۰۳). همچنین یک سال قبل از هجرت رسول خدا (ص)، در چنین شبی، ایشان به معراج رفتند. (اقبال، ص ۶۰۱).
علاوه بر این در روز هفدهم ربیع الاول سال ۸۳ هجری قمری، ولادت باسعادت امام صادق (ع) واقع شده است که اهمیت این روز را بیشتر می‌کند (بحارالانوار، جلد ۴۷، ص یک، حدیث ۲). خوب است بدانید که بر تکریم، تعظیم و بزرگداشت این روز بسیار تأکید شده است.