کاوه سنابادی | شهرآرانیوز آبان پیوندی ویژه با کتاب و مطالعه دارد. در تقویم رسمی کشور، ۲۴ آبان ماه «روز کتاب، کتاب خوانی و کتابدار» نام گذاری شده و روز‌های پایانی این ماه پاییزی که از همین روز آغاز می‌شود، هفته کتاب و کتاب خوانی در نظر گرفته شده است. این اتفاق سه دهه پیش کلید خورد، یعنی سال ۱۳۷۲. البته پیشینه آن به قبل از انقلاب می‌رسد و اسنادی، چون تمبر‌های دهه چهل خورشیدی از نام گذاری هفته کتاب در آن سال‌ها خبر می‌دهد.
سند دیگر «نخستین کارنامه هفته کتاب؛ از ۲۴ آبان ماه تا آخر آبان ماه ۱۳۴۴» است که انتشارات اداره کل نگارش وزارت آموزش و پرورش به چاپ رساند. بااین حال، حدود پانزده سال باید از ۲۲ بهمن ۱۳۵۷ می‌گذشت تا نخستین هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران به طوررسمی شکل بگیرد. این اتفاق چهارم تا دهم دی ماه سال ۱۳۷۲ محقق شد که یکی از روز‌های آن با میلاد امیرمؤمنان حضرت امام علی (ع) هم زمان بود، ولی بعدها، تاریخ این مناسبت به همان زمان تقویمی پیشین یعنی هفته پایانی آبان برگشت.
اگرچه در بسیاری از مواقع نام گذاری‌های تقویمی، به علت هایی، چون کم کاری مسئولان امر، تأثیر بایسته‌ای نمی‌گذارد، نفس این اقدام می‌تواند پایه گذار حرکت‌هایی اثربخش در ادامه این موضوع باشد. درباره عنوان روز یا هفته کتاب خوانی – و اسامی از این دست – نیز همین باور صادق است؛ چرا که بالاخره شاید دست اندرکاری پیدا شود که نه تنها موقعیت شغلی و حرفه‌ای که ترویج همگانی فرهنگ مطالعه برایش مهم باشد.
در این صورت، اقداماتی که مناسبتش تاریخ مدنظر است انجام می‌دهد یا زمینه انجام آن را فراهم می‌کند که در آینده – و خوش بین اگر باشیم، در همین زمانه – شهروندان میوه مطلوب آن را خواهند چید. برای نمونه، برگزاری نمایشگاه‌های کتاب، ارائه طرح‌های تخفیفی و تشویقی برای کتاب خوانی، فراهم آوردن امکان رویارویی مستقیم نویسندگان و خوانندگانشان در برنامه‌های مربوط، برپایی آیین‌های کتاب خوانی ویژه کودک و نوجوان و از این قبیل اقدامات در هفته کتاب سبب ترغیب شهروندان به مطالعه و به تبع آن افزایش آگاهی و ارتقای فرهنگ خواهد شد.
طی این سه دهه، اگرچه برگزارکننده هفته کتاب، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بوده است، وزارتخانه‌ها و نهاد‌ها و دستگاه‌های گوناگونی در تحقق این رویداد همراهی کرده اند که از آن میان می‌توان به مؤسسه خانه کتاب، انجمن فرهنگی ناشران بین المللی ایرانیان، سازمان زندان‌های کشور، ستاد فرماندهی نیروی مقاومت بسیج، دفتر شعر جوان، انجمن فرهنگی ناشران کتاب کودک و نوجوان، ستاد هماهنگی کانون‌های فرهنگی هنری مساجد کشور، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، آموزش وپرورش، وزارت بهداشت، انجمن ناشران دانشگاهی، شرکت تعاونی توزیع کنندگان کتاب تهران، سازمان عقیدتی سیاسی ارتش جمهوری اسلامی ایران، وزارت تعاون کار و رفاه‌اجتماعی، انجمن فرهنگی هنری تصویرگران، کتابخانه مجلس شورای اسلامی، بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، انجمن فرهنگی ناشران کشور، آستان قدس رضوی، انجمن نویسندگان کودک و نوجوان، مؤسسه نمایشگاه‌های فرهنگی ایران، دانشگاه آزاد اسلامی، مرکز اسناد انقلاب اسلامی و ... اشاره کرد.
نام گذاری مقطعی از تاریخ به یک موضوع، هنگامی مؤثر است که با عمل و فعالیت همراه باشد. در این راستا، سیاست گذارانی که سال ۷۲ هفته کتاب و کتاب خوانی را رقم زدند، باعث اجرای برنامه‌های متنوعی در جریان این روز‌ها شده اند، برنامه‌هایی مانند برگزاری نمایشگاه‌های کتاب در داخل و خارج از کشور، برپایی گردهمایی‌ها و نشست‌های بحث و بررسی و گفتگو در زمینه فرهنگ مکتوب و گسترش کتاب خوانی، برگزاری بزرگداشت مشاهیر و نویسندگان و علما، برپایی جشن‌های مختلف کتاب کودک و نوجوان و جوان، اجرای مسابقات کتاب خوانی، چاپ و نشر جزوه‌ها و مجله‌های ویژه کتاب و کتاب خوانی، انتشار تمبر و تهیه لوح یادبود برای اهدا به بهترین پدیدآورندگان و تولیدکنندگان کتاب، تکمیل و تجهیز کتابخانه‌های همگانی و کتابخانه‌های مساجد و حوزه‌های علمیه و مدارس و روستاها.
هفته کتاب در روند تداوم خود تغییراتی را از سر گذرانده است. برای نمونه، دومین دوره آن به جای دی ماه در آذرماه سال ۱۳۷۳ برگزار شد و همچنین در این دوره برای نخستین بار کتاب سال دانشجویی انتخاب و معرفی شد. در سومین دوره، آبان ماه این مناسبت شد و چهارمین دوره مراکز استان‌ها نیز مشمول برپایی نمایشگاه و فروشگاه کتاب شدند. این بار برنامه تازه‌ای به فهرست افزوده شده بود: برگزاری نمایشگاه کتاب‌های تخصصی ناشران خارجی در اصفهان. سال بعد، ۱۲۳ نمایشگاه کتاب در مراکز فرهنگی و نمایندگی‌های جمهوری اسلامی ایران در خارج از کشور برپا شد و سپس در دوره ششم نخستین دوره «کتاب سال ولایت» را به خود دید.
روز‌های «کتاب و ادبیات دفاع مقدس» و «کتاب ایران در جهان» تازه‌های رخداد‌های این مناسبت در دوره هشتم بود و اتفاق ویژه دهمین دوره نظرخواهی از ۸۱ شخصیت سرشناس ادبی و فرهنگی و هنری کشور درباره چگونگی برگزاری هفته کتاب و اختصاص روزی با نام «کتاب، صنعت و کارگر». تا امسال که سی ویکمین دوره هفته کتاب را شاهد خواهیم بود، فهرست معمول برنامه‌های آن رخدادهایی، چون برگزاری نمایشگاه‌های قرآنی و نشست‌های هم اندیشی اهالی قلم و ثبت نام رایگان از مردم برای عضویت در کتابخانه‌های همگانی و جز این‌ها را در بر گرفته است.
یکی از اقدامات مسئولان طی این سال‌ها گزینش شعار‌هایی برای هفته کتاب و کتاب خوانی بوده است. واژگان و عبارت‌هایی که صرف نظر از کارآمدی یا ناکارآمدی آن از تنوع و رنگارنگی برخوردار بوده؛ اگرچه گاه یک شعار برای دوره‌های مختلف گزینش شده است. «یادگار ماندگار» شعار دو سال پیاپی نوزدهم و بیستم بود و «حال خوش خواندن» بانگ مسئولان در بیست و ششمین و بیست و هفتمین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران. برخی شعار‌های دیگر عبارت است از «مطالعه، اندیشه، فرزانگی»، «ترویج کتاب، ترویج امید»، «ایران می‌خواند»، «دانایی، مانایی»، «جای خالی را با کتاب خوب پُرکنیم». امسال نیز این جمله را برای مناسبت یادشده درنظر گرفته اند: «آینده خواندنی است.»
هفته کتاب و کتاب خوانی فرصت خوبی است که اگر درست به آن توجه شود، تأثیرات پررنگی بر مقوله فرهنگ و خاصه بر فرهنگ مطالعه می‌گذارد. این مناسبت می‌تواند حواس‌ها را از دغدغه‌های روزمره شهروندان به کتاب و خرید و مطالعه آن جلب کند و مایه رشد افراد و به تبع آن جامعه شود. همچنین با برنامه هایی، چون طرح‌ها و نمایشگاه‌های پراکنده در کشور گونه‌ای عدالت را رقم زند که در آن شهروند شهرستانی تا اندازه‌ای به امکانات فرهنگی مرکزنشینان دست یابد. در روز‌های آینده در همین صفحه درباره هفته کتاب در مشهد خودمان بخوانید.