الهام ظریفیان | شهرآرانیوز؛ اتفاقات و رویداد‌های مردمی در فرهنگ ما از گذشته وجود داشته اند و بسیاری از آن‌ها که پشتوانه عقیدتی داشته اند، در شکل‌های جدیدی تا امروز ادامه پیدا کرده اند. نذر‌های مذهبی و روضه‌های خانگی در فرهنگ ما کاملا شناخته شده هستند و نقشی مهم در پیشبرد و انتقال ارزش‌ها در طول نسل‌ها داشته اند.
در گذشته کمتر شاهد نذر‌های هنری و فرهنگی بوده ایم، اما این موضوع در سال‌های گذشته بیشتر از سوی هنرمندان متعهد و انقلابی جدی گرفته شده است. اجرای تئاتر‌هایی با موضوعات مذهبی در ایام دهه فاطمیه و محرم و صفر از همین جنس هستند که در سال‌های گذشته چندین گروه حرفه‌ای در مشهد روی صحنه برده اند.
همچنین، در روز‌های گذشته در فضای هنری مشهد شاهد برگزاری پنجمین دوره جایزه فرهنگی هنری «شهید منصوب» بودیم؛ جایزه‌ای که برای بزرگداشت و تقدیر از مقام هنرمندان در حوزه ایثار و شهادت و انقلاب اسلامی به ابتکار خانواده شهید منصوب از پنج سال پیش در مشهد برگزار شده است و شاید بتوان آن را نوعی نذر فرهنگی دانست.
در گزارش زیر به سراغ احمد منصوب، دبیر این رویداد و همچنین محمود بازدار و محمدرضا میری، دو هنرمند شناخته شده شهرمان، رفتیم و درباره تأثیر جشنواره‌های هنری مردمی در جریان هنر مشهد و چگونگی برگزاری چنین جشنواره‌هایی گفتگو کردیم.
هدف در رویداد‌های مردمی مشخص کننده مسیری است که طی می‌کنند و در تداوم و استمرار این حرکت‌ها نقش مؤثری دارد. به جرئت می‌توان گفت اگر یک جشنواره هنری مردمی هدف مشخص و استمرار داشته باشد، می‌تواند در جریان هنری جامعه‌ای جریان ساز باشد. دراین باره محمود بازدار، عکاس و گرافیست، می‌گوید: رویداد‌هایی مانند جایزه شهید منصوب از این نظر که رویداد‌هایی مردمی هستند، قابل توجه اند، اما این مهم است که در کنار گروه‌های برگزارکننده این رویدادها، گروه‌های تخصصی حضور داشته باشند.
او می‌افزاید: جایزه شهید منصوب به دلیل اینکه خود شهید هنرمند بود، در فضای فرهنگی و هنری برگزار می‌شود، اما مشابه این اتفاق در دیگر حوزه‌ها نیز می‌تواند بیفتد و جای کار چنین رویداد‌هایی در عرصه‌های مختلف فرهنگی و علمی وجود دارد. برای مثال شنیدم که مجموعه‌ای مردمی درصدد برگزاری جشنواره معماری شهید شریف الحسینی بوده است.
وقتی مردم برگزارکننده یک رویداد هستند، خود مردم نیز مخاطب آن اند. در واقع نقش اصلی را در هر دو سمت ماجرا مردم برعهده دارند. از آنجایی که این رویدادها به سلیقه مردم نزدیک ترند، احتمالا بتوان گفت مردم خروجی هایشان را نیز می‌پسندند و به همین دلیل، تأثیرگذاری آن رویداد هم بیشتر خواهد بود. دراین میان، نقش سازمان‌ها و نهاد‌های دولتی و شبه دولتی چیست و آیا ورود آن‌ها برای حمایت از چنین رویداد‌هایی وجهه مردمی بودن آن‌ها را خدشه دار می‌کند؟
بازدار ادامه می‌دهد: سازمان‌ها در نقش حمایت کننده می‌توانند در شکل گیری حرکت‌های مردمی برای این منظور مؤثر باشند. بااین حال، جنس کار در جشنواره‌های مردمی متفاوت است. معمولا رویداد‌هایی که سازمان‌ها برگزار می‌کنند، به فراخور وظایف سازمانی و ردیف بودجه‌های مصوبشان اجرا می‌شوند و بیشتر مخاطبانی خاص نیز دارند.
او می‌گوید: رویداد‌های سازمانی در قالب و چارچوب خاصی تعریف می‌شوند و آثار تولیدشده آن‌ها هم طبیعتا سمت وسوی سیاست‌های آن سازمان را دارد، اما جشنواره‌های مردمی سیاست گذاری‌های مردمی دارند و این سیاست‌ها منطبق بر نیاز‌ها و سلایق مردم هستند. از سوی دیگر، در این رویدادها شبکه‌های مردمی به گسترش مخاطبان آن‌ها کمک می‌کنند. بنابراین، آن‌ها بازخورد بهتر و بیشتری می‌گیرند.
این هنرمند درباره نقش سازمان‌های فرهنگی در برگزاری چنین جشنواره‌هایی می‌گوید: خود مردم و گروه‌های مردمی باید کار را جلو ببرند، اما سازمان‌ها می‌توانند به عنوان تسهیل کننده فرایند‌ها به برگزاری یک رویداد کمک کنند. اگر سازمان‌های فرهنگی به عنوان حامی پشتیبان رویداد‌های مردمی باشند، این نوع رویدادها با قوت و اعتمادبه نفس بیشتری به کار خودشان ادامه خواهند داد.
درست است که مهم‌ترین پشتوانه این رویدادها مردم هستند، ولی در جا‌هایی برای پیشبرد اهداف در این رویدادها به حمایت سازمان‌های دولتی نیاز است. حضور سازمان‌ها به عنوان تسهیل کننده و در پشت صحنه، وجهه مردمی بودن چنین رویداد‌هایی را خدشه دار نمی‌کند، اما اگر حمایت سازمان منوط به حضور مستقیم باشد، می‌تواند باعث کم رنگ ترشدن بُعد مردمی آن رویداد شود.
او ادامه می‌دهد: استمرار و ماندگاری هر کار فرهنگی و هنری به تأمین مالی آن وابسته است. نمی‌توانید حرکتی را شروع کنید و بدون هزینه کردن، امیدی به ماندگاری آن داشته باشید. این نوع کار‌ها حتی هزینه‌های بیشتری را می‌طلبند. بدنه مردمی توان مشخصی دارد و تا حدی می‌تواند هزینه کند. اگر کمک‌های مالی نباشند، به مرور زمان از شدت و اثرگذاری حرکت‌های مردمی کم می‌شود و حتی ممکن است به تعطیلی آن رویداد منجر شود. اینجاست که نقش حامیان مالی در ماندگاری و استمرار یک رویداد مشخص می‌شود.
محمدرضا میری، نقاش مشهدی، نیز بر ضرورت پشتیبانی سازمان‌های فرهنگی و نهاد‌ها از جشنواره‌های مردمی تأکید می‌کند و می‌گوید: حمایت‌هایی از نوع پشتیبانی رسانه‌ای و رساندن پیام آن به مردم و جامعه فرهنگی و هنری، هیچ خدشه‌ای به مردمی بودن آن‌ها وارد نمی‌کند.
این هنرمند با تأکید بر اینکه جایزه دادن بهانه‌ای برای اعلام ارزش گذاری یک جمع، جریان یا فرد نسبت به آن اثر هنری است، می‌گوید: برگزاری جایزه شهید منصوب نمونه خوشایندی است که به تازگی پنجمین دوره آن برگزار شد و من نیز در هیئت انتخاب آن حضور داشتم. در این رویداد یک خانواده شهید که برای هنرمندان انقلاب اسلامی بسیار گران قدر است، ارزش گذاری خودش را نسبت به اثر یک هنرمند اعلام می‌کند. اعتبار جایزه این رویداد برای همه شرکت کنندگان بسیار بیشتر از دیگر جایزه‌های جشنواره‌های رسمی و بین المللی است. خود من به عنوان یک هنرمند زیباترین تقدیر‌ها در طول دوره هنری ام را از خانواده شهدا گرفته ام. ارزشمندترین آثار من آن‌هایی هستند که مادران شهدا آن‌ها را امضا کرده اند.
او ادامه می‌دهد: این رویدادها به غیر از اینکه حال خوبی را به دلیل معنویت حاکم بر آن‌ها به فضای هنری جامعه تزریق می‌کنند، یک پیام بیرونی هم دارند و آن این است که همه اتفاقات هنری و رسانه‌ای لزوما نباید از طرف دولت برنامه ریزی شود؛ اما سازمان‌ها و نهاد‌ها باید از آن‌ها پشتیبانی کنند. در این سال‌ها هم همین طور بوده و تعامل خوبی بین خانواده‌های شهید و بخشی از مدیران فرهنگی استان ایجاد شده است.
میری تأکید می‌کند: جشنواره‌های مردمی مزیت‌های فراوانی دارند ازجمله اینکه آثار نشان خلاق ترند و فضای برگزاری آن‌ها صمیمی‌تر است. در خیلی از جشنواره‌های رسمی می‌بینیم برای اعتباردادن به جشنواره از یک پدر یا مادر شهید برای اهدای جوایز دعوت می‌کنند. در این رویدادها مادر یا پدر شهید واسطه هستند، اما اگر خود جایزه را خانواده شهید تهیه و اهدا کنند، ارزش آن جشنواره و جایزه صدچندان خواهد شد.
در ادامه احمد منصوب، دبیر جایزه فرهنگی هنری منصوب و برادر شهید هنرمند مهدی منصوب، با بیان اینکه جشنواره‌های مردمی با هدف گذاری خاصی که دارند، می‌توانند تأثیر زیادی بر مخاطبان خود داشته باشند، می‌گوید: در این اقدمات کسی به دنبال ارائه گزارش عملکرد اداری نیست و به همین علت از خلوص بیشتری برخوردارند. برای هنرمندانی که به دنبال این هستند به دور از تکلف از جان و دل برای اثرشان مایه بگذارند، این جشنواره‌ها ارزشمندند.
او می‌افزاید: بعد از پنج دوره برگزاری جایزه شهید منصوب، می‌توانم بگویم ۱۰۰ درصد برگزیدگان وکاندیدا‌ها به انتخاب خود واکنش بسیار مثبتی داشته اند و حتی آن را با جشنواره‌های مطرح رشته خودشان مقایسه کرده و گفته اند که این جایزه برایشان ارزش بیشتری داشته است.
منصوب با تأکید بر اینکه هنرمند دوست دارد مردم هنرش را ببینند و ارزش گذاری شود، می‌گوید: هنرمند برای مردم اثر خلق می‌کند. هنری ارزشمند است که مردم آن را درک کنند و بپذیرند. جشنواره‌های مردمی از این نظر ارزشمند و موجب آورده فرهنگی برای جامعه هستند.
او درباره اثرگذاری برگزاری جایزه‌ها و رویداد‌های مردمی در جریان هنری یک جامعه می‌گوید: این تلاش‌ها تأثیر خودشان را می‌گذارند، هرچند اگر در دوره‌های اول خیلی مشخص نباشند. در دوره‌های اولی که جایزه شهید منصوب را برگزار کردیم، نتیجه مشخصی در جریان سازی نداشت، اما حالا که چند سالی از عمر این جایزه می‌گذرد، با مشاهده بازخورد‌های مختلف از هنرمندان و صاحبان فرهنگ و هنر، تأثیر این جریان سازی را می‌بینیم. همچنین، این رویداد تأثیر خودش را بر بخشی از عموم مردم که علاقه مندی‌های فرهنگی هنری دارند می‌گذارد. بسیاری از خانواده‌های شهدا ممکن است به فکر بیفتند که آن‌ها هم چنین برنامه‌هایی را در جهت تقویت جبهه فرهنگی هنری انقلاب اسلامی راه اندازی کنند.
او می‌افزاید: نکته مهم دیگر خاستگاه جشنواره است. کسانی که در این نوع رویدادها حاضر می‌شوند، به این باور دارند که این جایزه، چون به نام شهید است، متبرک است و قداستش را از شهید می‌گیرد. این موضوع به اعتبار این رویداد می‌افزاید و اصلی‌ترین دلیل استقبال هنرمندان است.
منصوب همچنین درباره شکل مطلوب برگزاری چنین رویداد‌هایی و اینکه حدوحدود سازمان‌های فرهنگی در حمایت کجاست، می‌گوید: رویداد‌های مردمی اگر به معنای واقعی مردمی برگزار شوند و کمکی از دستگاه‌ها نگیرند، می‌توانند تأثیر داشته باشند. منصوب ادامه می‌دهد: این جشنواره‌ها و رویدادها باید شکل مردمی خود را حفظ کنند. هرچه این جشنواره‌ها شکل اداری به خود بگیرند، از خلوص خود فاصله می‌گیرند.
این هنرمند، ماندگاری این رویدادها را در دوری آن‌ها از تشریفات و زرق وبرق‌های معمول جشنواره‌ها می‌داند و می‌گوید: در خیلی مواقع این زرق وبرق‌ها موجب دورشدن آن رویداد از هدف اولیه خودش می‌شود. اگر سعی کنیم مسائل را ساده بگیریم، می‌توانیم به استمرار و ماندگاری آن‌ها امیدوار باشیم. رویداد مردمی نباید نگاه مادی داشته باشد. اینکه هنرمندان مطرح که جوایز بسیاری را برده اند، حاضر باشند وقت بگذارند و در رویدادی شرکت کنند که فقط با چای پذیرایی می‌شوند و یک جایزه معنوی دریافت می‌کنند، به این معنی است که آن رویداد به دلیل معنویت و زلالی اش آن قدر ارزشمند است که حاضر نیستند آن را با چیزی عوض کنند.