مسعود سلطانی - حدود ۸۵ درصد چای موجود در بازار ایران وارداتی است. این آماری است که رئیس سازمان چای کشور بارها اعلام کرده است. چای ایرانی به رغم مرغوبیتی که دارد محبوبیتی آن‌چنانی در بازار ایران ندارد و تنها حدود 15 درصد بازار را در اختیار دارد. تقاضای 85 درصدی بازار برای چای خارجی، بازار را به‌شدت تحت تأثیر نوسانات قیمت ارز قرار داده است. به همین دلیل، بعد از مصوبه هیئت دولت درباره تغییر گروه یک کالاها و حذف چای از گروه اول باید منتظر گرانی چای می‌بودیم. بر اساس این مصوبه که اوایل اردیبهشت‌ماه سال جاری ابلاغ شد، دیگر دلار 4200 تومانی برای واردات چای تخصیص نیافت. البته طبق ابلاغ مدیرکل دفتر برنامه‌ریزی، تأمین و تنظیم بازار وزارت صمت تا پایان ماه مبارک رمضان یعنی 18 خردادماه چای با نرخ دلار 4800 تومان از گمرکات کشور ترخیص و بعد از آن چای تنها با دریافت ما‌به‌التفاوت نرخ ارز 4200 تومان با نرخ ارز نیما وارد کشور شد. به این ترتیب می‌توان گفت موج گرانی چای برای رسیدن به بازار مصرف‌کنندگان بیش از یک ماهه در راه بوده است. علت تأخیر یک ماه در گرانی چای را هم می‌توان در این دانست که بازار به اندازه مصرف یک ماه چای با نرخ 4200 تومانی داشته و بعد از آن چای با نرخ جدید راهی بازار شده است. البته این موضوعی است که باید از سوی دستگاه‌های نظارتی بررسی شود تا جلو سودجویی احتمالی برخی واردکنندگان گرفته شود.
پیمودن راه یک‌ساله در یک ماه
بر اساس گزارش‌های مرکز آمار ایران قیمت هر کیلوگرم چای خارجی از خرداد 97 تا خرداد امسال تنها 46 درصد افزایش یافته بود اما از نیمه دوم خردادماه تاکنون قیمت چای 100درصد افزایش یافته است. چای 500 گرمی خارجی در خرداد سال گذشته به طور متوسط 23 هزار و 900 تومان قیمت داشته و در خرداد امسال 34 هزار و 300 تومان عرضه می‌شده است. گزارش‌های میدانی شهرآرا نشان می‌دهد اکنون چای خارجی در بازار مصلا و چهارراه میدان بار مشهد بسته‌ای 50 تا 68 هزار تومان عرضه می‌شود. فعالان بازار حذف ارز 4200 تومانی و واردات چای با ارز نیمایی را مهم‌ترین دلیل گرانی آن اعلام می‌کنند. حذف ارز 4200 تومانی سبب شده است برخی از برندهای معروف توزیع خود را در بازار کاهش دهند تا بتوانند در روزهای آینده چای را با قیمت جدید به بازار عرضه کنند.
سالانه بیش از ۱۰۰ هزار تن چای در کشور مصرف می‌شود که از این میزان حدود ۲۰ هزار تن در داخل تولید می‌شود و ۸۰ هزار تن دیگر باید از محل واردات تأمین شود. بر پایه آمار تجارت خارجی گمرک ایران در فروردین‌ماه سال جاری حدود ۳۵۰۰ کیلوگرم چای سیاه با ارزش ۱۶ میلیون و ۹۴۰ میلیون دلار وارد ایران شده است. به گزارش گمرک، آمار واردات کشور نشان می‌دهد در مدت مشابه سال گذشته، حدود ۲۴۰۰ کیلوگرم چای با ارزش ۱۱ میلیون و ۹۸۴هزار دلار وارد شده بود. بر این اساس، واردات چای سیاه در فروردین‌ماه امسال حدود ۴۱ درصد افزایش داشته است. افزایش واردات چای در زمان منتهی به حذف ارز دولتی از تمام کشورهای صادرکننده به ایران اتفاق افتاده است. به عنوان مثال، صادرات چای هند به ایران تا اردیبهشت ۱۳۹۸ به ۲۲ میلیون کیلوگرم رسیده است. آمارها نشان می‌دهد این رقم در مقایسه با مدت مشابه در سال گذشته که ۹ میلیون کیلوگرم بوده حدود 5/1 برابر افزایش یافته است.
بازار شاغولی برای چای
گرانی چای بهانه‌ای شد تا با مراجعه به بازار مشهد وضعیت عرضه آن را بررسی کنیم. «خودشان نیستند.» این را یکی از فروشنده‌ها در جواب این سؤال که قیمت چای چقدر است با بی‌حوصلگی می‌گوید. از آنجا که این روش جواب دادن دم‌دستی‌ترین روش برخی فروشندگان برای دست‌به‌سر کردن مشتریان است، متوجه می‌شویم که فروشنده فعلا قصد فروش چای ندارد. این رفتار طبیعی است زیرا این کالا گران شده و اگر فروشنده بخواهد با قیمت غیرمصوب جدید آن را عرضه‌کند احتمال برخورد دستگاه‌های نظارتی با او هست. به همین دلیل، ریسک نمی‌کند و به گفتن یک جواب سربالا اکتفا می‌کند. البته برخی از کسبه هم این‌قدر محتاط نیستند و حتی قیمت‌های جدید را به صورت مکتوب روی کارتن‌های چای چسبانده‌اند.
بررسی‌های خبرنگار شهرآرا نشان می‌دهد قیمت جدید هنوز در بازار جا نیفتاده و همین موضوع باعث شده است بازه تفاوت قیمت چای خارجی بین واحدهای صنفی مختلف زیاد باشد. به عنوان مثال، بسته نیم‌کیلویی چای یکی از برندهای معروف از 50 تا 68 هزار تومان در بازار عرضه می‌شود که این ارقام از تفاوت 18 هزار تومانی قیمت چای بین برخی واحدهای صنفی حکایت دارد. آن گروه از مغازه‌دارانی که چای را با قیمت پایین‌تر عرضه می‌کنند مدعی‌اند کالای خود را به قیمت گذشته به فروش می‌رسانند. از سوی دیگر، کسانی که چای را با بیشترین قیمت به فروش گذاشته‌اند ادعا می‌کنند چای به‌زودی باز هم گران خواهد شد. البته در این میان برندهایی متفرقه که مشتری کمتری دارند افزایش قیمت کمتری داشته‌اند و بسته‌های نیم کیلویی این برندها به قیمت 35 تا 40 هزار تومان عرضه می‌شود. با این حال، مشاهدات خبرنگار شهرآرا نشان می‌دهد قیمت چای فله در بازار همچون چای بسته‌بندی افزایش نداشته است. یکی از فروشنده‌ها در این باره می‌گوید این مسئله موقت است و به‌زودی قیمت چای فله در بازار افزایش زیادی خواهد یافت. با توجه به ممنوعیت عرضه خرید‌های قبلی با نرخ جدید، فروشگاه‌های بزرگ در شهر همچنان چای را با قیمت گذشته عرضه می‌کنند. البته برخی از همین فروشگاه‌ها محدودیت‌هایی برای خرید چای در نظر گرفته‌اند. به عنوان مثال، یک فروشگاه زنجیره‌ای به هر مشتری فقط 2 بسته چای می‌فروخت.
به اندازه نیازتان چای بخرید
برای کسب اطلاع دقیق‌تر درباره وضعیت بازار چای، سراغ رضا شجاعی، معاون بازرسی و نظارت سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی، رفتیم. او در این باره گفت: قیمت‌گذاری چای در دستور کار سازمان حمایت است و به‌زودی نرخ متعارف جدید اعلام می‌شود. این کالا مشمول بند «ج» است به این معنا که با بررسی هزینه‌های تولیدکننده چای، قیمت‌گذاری آن انجام می‌شود. معاون بازرسی و نظارت سامان صمت استان تصریح کرد: بدون تردید قیمت چای بیش از نرخ کنونی نخواهد شد. توصیه ما به مردم این است که چای را به اندازه نیازشان خریداری کنند. احتمال کاهش قیمت چای قوی است. امیر دل‌داری، رئیس اداره بازرسی و نظارت اتاق اصناف مشهد نیز در گفت‌وگو با شهرآرا اظهار نظر در خصوص تحولات نرخ چای را به زمانی موکول کرد که کارشناسان اتاق اصناف بازرسی‌های کافی را انجام دهند و آخرین وضعیت بازار را تعیین کنند.