شکیبا افخمی‌راد | شهرآرانیوز؛ سال‌هاست که هنرمندان فعال در رشته نقاشی‌دیوار با ارائه طرح‌های خلاقانه در جشنواره هنرهای شهری مشهد، قاب‌هایى از نقش و رنگ بر دیوار‌های شهر خلق می‌کنند؛ قاب‌هایی که توانسته‌اند نشاط و زیبایی را برای مشهد به ارمغان بیاورند. امسال نیز هنرمندان طرح‌هایی نو و خلاقانه با محور موضوعاتی مثل امام‌رضا (ع)، داستان‌ها و روایت‌هایى از زیارت (با رویکرد ملى و بین‌المللی)، خانواده و فرهنگ ایرانى‌اسلامى، طبیعت و معمارى خراسان و جلوه‌هاى غرورآفرین از حضور بانوان ایران‌زمین در عرصه‌هاى ملى و بین‌المللی را ارائه کرده‌اند و این روز‌ها مشغول آماده‌سازی آثارشان برای رونمایی در نوروز ۱۴۰۳ هستند. ما سراغ سه هنرمندی رفته‌ایم که امسال در بخش دیوارنگاری جشنواره هنرهای شهری حضور دارند و با آن‌ها درباره اثرشان و روند برگزاری این جشنواره گفتگو کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.
محمدجعفر پاکروان امسال با دو اثر در بخش دیوارنگاری جشنواره هنرهای شهری حضور دارد. او درباره این دو نقاشی توضیح می‌دهد: من ۱۰ سال پیش در حوالی میدان دانش‌آموز طرحی را کار کرده بودم که امسال، بازطراحی آن را انجام دادم و تصاویر دانش‌آموزان مدرسه راباعنوان «لبخندی برای فردا» روی دیوار نقاشی کردم. اثر دیگرم هم روی دیوار‌های مرتفع بولوار توس ۶۱ اجرا شده که کاری ذهنی در فضای تلفیق معماری و طبیعت خراسان است.
او که از سال ۱۳۹۰ در جشنواره هنرهای شهری حضوری فعال داشته است، درباره وضعیت بخش دیوارنگاری می‌گوید: من فکر می‌کنم در چند دوره اخیر به حوزه نور خیلی بیشتر از سایر بخش‌ها توجه شده است که شاید یکی از علت‌هایش هم‌زمانی نوروز با ماه مبارک رمضان باشد. مسئولان باید به این نکته توجه کنند که المان‌ها نوری آثاری موقت هستند، اما آثاری مانند نقاشی‌دیواری ماندگارند و می‌توانند تأثیر بیشتری بگذارند.
به‌گفته پاکروان، تعداد آثار نقاشی‌دیواری در شهر در سال‌های گذشته کمتر شده است، درحالی‌که این بخش می‌تواند موقعیت خوبی برای نسل‌های جوان باشد تا تجربه کسب کنند و وارد بازار کار شوند.
این هنرمند در مجموع روند جشنواره هنرهای شهری مشهد را روبه‌رشد می‌داند و یادآور می‌شود: جشنواره در این سال‌ها از کار‌های دکوراتیو فاصله گرفته است و به کار‌هایی که جنبه مفهومی قوی‌تری دارند، نزدیک‌تر شده است. همچنین این جشنواره توانسته است رضایت مردم را جلب کند، به‌طوری‌که آن‌ها هر سال با فرارسیدن بهار به‌دنبال مشاهده تغییراتی در فضای شهری هستند. البته مسئولان و هنرمندان نباید به این رضایت بسنده کنند و باید با خلق آثار باکیفیت‌تر، سلیقه مردم را هم بهتر کنند.
او درباره وضعیت نقاشی‌دیواری در مشهد نیز می‌گوید: خوشبختانه ما الان مجریانی داریم که در ایران حرف اول را می‌زنند. همچنین طراحان شهرمان نیز توانسته‌اند به فضایی منحصربه‌فرد و شخصی در حوزه دیوارنگاری دست پیدا کنند. البته طبیعی است که کم‌وکیف آثار باتوجه‌به وضع موجود، در هر دوره‌ای متفاوت باشد.
به‌گفته پاکروان، هزینه‌های لازم برای خلق نقاشی‌دیواری بسیار اندک، اما تأثیر آنی آن روی حال مردم زیاد است؛ موضوعی که باید به آن بسیار توجه کرد.
از این هنرمند نظرش را درباره زودتر منتشرشدن فراخوان جشنواره ۱۴۰۳ می‌پرسیم که این‌گونه پاسخ می‌دهد: فراخوان زودتر منتشر شد، ولی مراحل اجرایی به‌دلایلی که نمی‌دانم، بازهم به آخر سال موکول شد. یعنی درمجموع شاهد تفاوت چندانی نبودیم. البته در آن مرحله‌ای که می‌خواستیم طرحمان را ارائه دهیم و ایده‌پردازی کنیم، فرصت خوبی در اختیار داشتیم.
عمار حقیقی نیز درحال اجرای دو اثر در بخش دیوارنگاری است. یکی از این آثار، «شاهنامه در ستایش خرد» نام دارد. حقیقی با اشاره به رنگ‌بندی‌های مختلف و جذابی که در پشت زمینه این نقاشی به کار برده است، درباره جزئیات آن نیز توضیح می‌دهد: یک پلان نقاشی «شاهنامه در ستایش خرد» درباره ملاقات رستم با زال است. در این ملاقات زال پر سیمرغ را که در شاهنامه فردوسی نماد خردورزی است، به زال می‌دهد.
در پلان دیگر هم تصویر بزرگمهر، وزیر دانای انوشیروان در شاهنامه به تصور کشیده شده، در آخر هم مقبره فردوسی و خود فردوسی قرار گرفته است. این نقاشی که تقریبا ۱۶۰ مترمربع مساحت و ۶۵ متر طول دارد، در خیابان ابن‌سینا اجرا شده است. او با اشاره به اثر دیگرش می‌گوید: اثر دومم در بولوار اقبال لاهوری و با محوریت خود این شاعر درحال اجراست. در این طرح یک بیت از اشعار لاهوری به‌صورت سیاه‌مشق با خط شکسته‌نستعلیق کار شده است که حس‌وحال بهاری دارد. در مرکز کار نیز پرتره و فیگور نیم‌تنه اقبال لاهوری قرار گرفته است.
این هنرمند که تجربه حضور در چندین دوره جشنواره هنرهای شهری را در کارنامه دارد، درباره تفاوت آثارش با سال‌های گذشته می‌گوید: در سال‌های گذشته بیشتر کارهایم در ارتفاع بود، ازاین‌رو با مردم ارتباط چندانی نداشتم، اما طرحی که در خیابان ابن‌سینا اجرا کردم، پایین قرار داشت که توانستم با مردم صحبت کنم و بازخورد‌های خوبی بگیریم.
او زودتر منتشرشدن فراخوان در این دوره را اتفاقی خوب می‌داند و یادآور می‌شود: این اتفاق باعث شد برنامه‌ریزی‌ها بهتر باشد و از مالک‌ها به‌موقع رضایت گرفته شود تا مراحل اجرایی کار ما نیز سریع‌تر پیش برود.
به‌گفته حقیقی، نقص کلی جشنواره نداشتن نقدینگی است که همه دست‌اندرکاران هم به آن اذعان دارند.
این هنرمند می‌گوید: هنوز مراحل تسویه‌حساب آثار سال‌های گذشته درحال انجام است؛ اتفاقی که باعث دل‌سردی هنرمندان می‌شود، چون آن‌ها باید برای هرکاری دستمزد نیرو و هزینه رنگ و... را خودشان پرداخت کنند.
او باور دارد در دیوارنگاری‌های شهر باید بیشتر از نگرش‌ها و طرح‌های جدید استفاده شود. همچنین به‌نظر حقیقی، هنرمندان باید از رنگ‌های شاد و فرم‌های جذاب در طرح‌هایشان بیشتر استفاده کنند و نشاط را برای جامعه به ارمغان بیاورند.
حقیقی با تأکید بر اینکه اجرای نقاشی‌دیواری نباید به روز‌های نوروز و فراخوان‌های شهری محدود شود، می‌گوید: در این چند سال مناطق شهرداری بسیار در اجرای نقاشی‌دیواری ضعیف عمل کرده‌اند و همه بار فعالیت در این حوزه را خانه هنرمندان به دوش می‌کشد. متأسفانه مناطق فقط می‌خواهند متراژ پر کنند و طرح و کیفیت نقاشی برایشان مهم نیست. به‌نظرم پولی که برای نقاشی‌دیواری در نظر گرفته شده است، در مناطق هدر می‌رود.
مریم ندایی، هنرمند خراسانی ساکن در تهران، طرحی با محوریت امام‌رضا (ع) را در دیواری از شهر اجرا می‌کند. او درباره جزئیات طرحش بیان می‌کند: یکی از شرایطی که در دیوارنگاری یک شهر باید لحاظ شود، شرایط فرهنگی آن شهر و منطقه است. شاخص‌ترین جنبه فرهنگی مشهد هم حرم امام‌رضا (ع) است. ازاین‌رو من تصمیم گرفتم در طرحم از حرم امام‌رضا (ع) به‌عنوان نماد فرهنگی پایتخت معنوی ایران استفاده کنم.
ندایی ادامه می‌دهد: به‌صورت کلی این تصویر از پنجره و پرده‌ای که رو به سوی گنبد حرم امام‌رضا (ع) باز می‌شود، تشکیل شده است. تعدادی کبوتر هم به‌صورت پراکنده در تصویر قرار گرفته‌اند.
این هنرمند تصریح می‌کند: در گذشته شهرداری فقط طرح را از هنرمند می‌خواست، اما الان چند دوره‌ای است که اجرا هم به خود طراح واگذار شده است. با وجود این، چون من ساکن تهران هستم، اجرای طرحم را به فرد دیگری سپردم.
او درباره تفاوت‌های مشهد و تهران در حوزه نقاشی‌دیواری بیان می‌کند: مشهد و تهران در میان شهر‌های ایران، در حوزه نقاشی‌دیواری شاخص و جزو پیش‌گامان هستند. هرسال هم که می‌گذرد، وضعیت آن‌ها در این رشته بهتر می‌شود. بی‌شک جشنواره‌ها و فراخوان‌هایی که شهرداری مشهد برگزار می‌کند نیز در پیشرفت این شهر تأثیرگذار بوده‌اند و به آگاهی مردم از معیار‌های زیبایی‌شناسی کمک کرده است.
ندایی یادآور می‌شود: در یک دوره‌ای اجرای نقاشی‌دیواری به مناطق داده شد، آن‌ها هم هر طرحی را بدون درنظرگرفتن هماهنگی‌اش با دیوار و فضا اجرا می‌کردند، اما از زمانی که پرداختن به این رشته تخصصی به زیباسازی شهرداری‌ها واگذار شده است، وضعیت بسیار بهتر شده و نظم و انسجام پیدا کرده است. او با اشاره به تأثیرات مثبت جشنواره هنرهای شهری مشهد در بهترکردن سلیقه مخاطبان، بیان می‌کند: مسئولان جشنواره با اعتمادکردن به طرح‌های هنرمندان توانسته‌اند قدم‌های خوبی در زمینه بهبودبخشیدن به سلیقه مخاطبان بردارند و همچنین، در زمینه کاهش آلودگی بصری شهر نیز مؤثر باشند.
این هنرمند مشکلاتی را که در تهران و مشهد بر سر راه هنرمندان وجود دارد، مشابه می‌داند و می‌گوید: چالشی که هنرمندان با آن روبه‌رو هستند، تسویه‌نشدن قراردادهایشان است، وگرنه مشکل دیگری در مراحل اداری و... وجود ندارد، اما هنرمند باید از نظر اقتصادی تأمین شود تا بتواند بهتر فکر کند و طرح‌های خلاقانه‌تری ارائه دهد.