- با روی کار آمدن دوره پنجم شورای اسلامی شهر مشهد از خردادماه ۱۳۹۶، شاهد تغییرات مدیریتی محسوسی در بخش‌های گوناگون زیرمجموعه مدیریت شهری بودیم. به نظر یکی از مهم‌ترین آن‌ها تغییرات معاونت فرهنگی و اجتماعی شهرداری بود که در کمتر از ۳ سال ۴ مدیر و سرپرست را تجربه کرد.
ضحی زردکانلو| محمدمحسن مصحفی که از آذرماه ۹۸ در کسوت معاون شهردار و رئیس سازمان اجتماعی و فرهنگی شهرداری مشهد پشت میز ریاست نشسته، در فرصت کوتاهی که نصیبش شده سعی دارد به پیشبرد اهداف این معاونت سرعت ببخشد. البته در جلسه چهارساعته‌ای که با مصحفی داشتم این موضوع برایم روشن شد که او جزو معدود مدیرانی است که سودای شهرت و مقام در سر نمی‌پروراند و از پاسخ‌گو بودن ابایی ندارد. مصحفی تنها ۱۵ ماه زمان دارد، اما دغدغه‌ها و برنامه‌های بسیاری روی میز اوست.
از ساز و کار «نشان مشهد» که قرار است برای نخستین بار و به همت مدیریت شهری برگزار شود؛ برایمان بگویید. تاکنون اخبار کوتاهی درباره «نشان مشهد» منتشر شده، ولی اطلاعاتی درمورد جزئیات و سازوکار این طرح ارائه نشده است. از این طرح چه زمانی رونمایی خواهد شد و هدف از ایجاد آن چه بود؟
هدف از «نشان مشهد» این است که هرساله مدیریت شهری از کسانی که در طول سال، فعالیت برجسته و ارزشمندی در حوزه‌های مختلف شهری انجام داده باشند، پس از ارزیابی و داوری فعالیت هایشان، قدردانی کند. این کار، بر اساس آیین‌نامه‌ای انجام می‌شود که در شورای شهر به تصویب رسیده. طبق این آیین‌نامه، کارنامه نفراتی که این پتانسیل را دارند تا نامزد دریافت «نشان مشهد» باشند، در ۶ کارگروه که عبارت‌اند از کارگروه اجتماعی، کارگروه اقتصاد و سرمایه‌گذاری، کارگروه سلامت و بهداشت، کارگروه علم و فناوری، کارگروه خدمات شهری و محیط زیست و کارگروه فرهنگ و هنر مورد بررسی و ارزیابی قرار می‌گیرد. هر کارگروه یک لیست ۱۰ نفره از نامزد‌های پیشنهادی را به هیئت داوران ارائه می‌دهد و هیئت داوران موظف است، نهایتا ۸ نفر از بین این کارگروه‌ها را به عنوان نامزد نهایی دریافت «نشان مشهد» مشخص کند. این طرح با هدف ارتقای هویت شهری صورت می‌گیرد. سازمان فرهنگی با علم به اینکه تغییر در نگاه فرهنگی جامعه امری بسیار زمان‌بر و فرایندی تدریجی است، برنامه‌هایی را در این حوزه آغاز کرده، که اعطای نشان مشهد یکی از آن هاست. پیش‌بینی ما این بود تا انتهای سال ۹۸ درباره «نشان مشهد» به جمع بندی برسیم. الان هم مطابق زمان‌بندی پیش آمده ایم، اما متأسفانه به دلیل شیوع ویروس کرونا، اجرای بخش زیادی از برنامه‌های فرهنگی، از جمله این برنامه، دچار وقفه شد. به محض اینکه شرایط به نقطه‌ای برسد که بشود برنامه‌ای با حضور چند صد نفر برگزار کرد، مراسم اعطای «نشان مشهد» برگزار می‌شود.
درباره ویژگی افرادی که پتانسیل دریافت «نشان مشهد» را دارند بگویید.
براساس آیین نامه، «نشان مشهد» به کسانی اهدا می‌شود که یا متولد مشهد باشند یا مشهدی باشند یا بخش زیادی از عمرشان را در مشهد گذرانده باشند و البته کار شاخصی انجام داده باشند که شهر مشهد و مردمش از آن بهره برده باشند.
شاهد بودیم که علاوه بر «نشان مشهد» شیوع ویروس کرونا بخشی از فعالیت‌های استقبال از بهار ۹۹ را نیز مختل کرده است.
بله. متأسفانه بخش عمده برنامه‌های نوروزی معاونت فرهنگی لغو شد. سومین جشنواره هنرهای شهری مشهد می‌توانست هم به لحاظ اجرا، هم نظم و هم محتوا با سال‌های قبل تفاوت قابل ملاحظه‌ای داشته باشد. اما به دلیل ممنوعیت تجمع و ممنوعیت جابه جایی مسافر بین شهری، خیلی از بخش‌های جشنواره خانه بهار، استقبال از زائر و نیز برنامه‌های فرهنگسراها در ایام نوروز به حال تعلیق درآمد. از این‌رو برنامه‌های این معاونت در نوروز فقط محدود به نصب المان‌های هنری، فضا آرایی شهری و نقاشی دیواری خواهند شد. در ایام نوروز قرار بود هر روز در آرامگاه فردوسی برنامه‌های ویژه فرهنگی اجرا شود، علاوه بر آن اجرای طرح ویژه‌ای با هدف ترویج فرهنگ کتاب خوانی تدارک دیده شده بود که اجرای همه آن‌ها متوقف شد. برنامه‌هایی مثل پویش رنگ‌ها وتئاتر‌ها و جشن‌های خیابانی نیز برگزار نخواهند شد.
من این موضوع را تا حدی به حساب بدشانسی شما نیز می‌گذارم از آنجایی‌که در دوره کنونی مدیریت شهری تغییرات و عدم ثبات زیادی در معاونت فرهنگی شاهد بودیم و این معاونت آن‌چنان که باید فرصت ظهور و بروز پیدا نکرد و این عدم ثبات تا حد زیادی از زمان را سوزاند، باتوجه به این موضوع از نظر شما که اکنون سکاندار معاونت فرهنگی و اجتماعی شهرداری مشهد هستید؛ مهم‌ترین اهداف و سیاست‌هایی که شورای پنجم در حوزه فرهنگ و هنر معرفی کرده‌بود که به واسطه معاونت فرهنگی عملی شده، کدام است؟
همان طور که اشاره کردید، متاسفانه عدم ثبات در مدیریت که بخشی از آن پیش بینی نشده بود؛ بخش مهمی از زمان این معاونت را گرفت. به نظر می‌رسد ما در جابه جایی‌ها در این حوزه سخاوتمندانه عمل کرده‌ایم. واقعیت این است که اثرِ تغییر پی در پی مدیران، در عملکرد‌ها دیده خواهد شد. گریزی از این امر نیست. با این حال تلاش بسیار شد با وجود تغییرات، سیاست‌هایی که از ابتدای دوره شورا، در این معاونت پایه‌ریزی و برنامه‌ریزی شد، تا حد ممکن دستخوش تغییر نشود. اگر قرار بود با هر تغییر در مدیریت، همه چیز از نو آغاز شود، حداقلِ نتیجه هم به دست نمی‌آمد. جا دارد از فرصت استفاده کنم و از زحمات آقای دکتر بختیاری و آقای زارعی که در ۲ سال گذشته مسئولیت را بر عهده داشتند و اقدامات مفید و درخور توجهی انجام دادند تشکر و قدردانی کنم. از ابتدای دوره، مهم‌ترین تأکید شورا و شهرداری این بود که فعالیت‌های فرهنگی شهرداری به شکلی طراحی شود که سهم مشارکت مردم در اداره شهر، افزایش پیدا کند و پررنگ شود. واقعیت این است که در سال‌های نه چندان دور پیش رو، شهرداری‌ها ناگزیر به این سمت خواهند رفت که در اجرای بخش‌های بزرگی از برنامه‌های خود، از طریق گفتگو، جلب مشارکت و نظر مردم اقدام کنند. این خصلت کم کم در حال وارد شدن به مسائل عمرانی هم هست؛ چه رسد به برنامه‌های بخش فرهنگی که ذاتا ارتباط نزدیکتری با مردم دارد. مهم‌ترین اقدام صورت گرفته در این راستا این بود که «شورای اجتماعی محلات» به عنوان یکی از نماد‌ها و مظاهر تحقق مشارکت مردم در اداره شهر، جدی گرفته شد. با مساعدت شورای شهر، آیین نامه شورای اجتماعی محلات بازنویسی شد و تغییرات عمده‌ای که در آن صورت گرفت باعث شد این آیین‌نامه به سمتی حرکت کند که مشارکت شهروندان در آن موثرتر شود و عنصر انتخاب در آن قوت بیشتری بگیرد.
مطالبه دیگری که روی آن توافق وجود داشت این بود که فعالیت‌های شهرداری در حوزه فرهنگی انسجام معنایی و محتوایی داشته باشد. برای این منظور لازم بود کار‌هایی انجام شود. معاونت در ابتدا تلاش کرد بخش عمده‌ای از بودجه محدودی را که در اختیار داشت تنها در چند بخش متمرکز کند. در سال‌های گذشته حوزه فرهنگی شهرداری زمان‌هایی را تجربه کرده که بخش مهمی از بودجه‌اش را صرف حمایت از برنامه‌های دیگر دستگاه‌ها کرده بود. در متمرکز کردن برنامه‌ها هم سؤال مهم این بود که از بین این همه موضوع در حوزه فرهنگ، روی کدام حوزه باید متمرکز شد؟ پس از بحث و بررسی و مطالعه بنا بر این شد برای ارتقای فرهنگ عمومی، سازمان به حوزه‌هایی از فرهنگ بپردازد که به وظایف ذاتی شهرداری ارتباط مستقیم داشته باشد. مثلا در حوزه خدمات شهری که از وظایف شهرداری است، چند نکته فرهنگی برجسته وجود دارد، مثل فرهنگ تفکیک زباله و فرهنگ مراقبت از فضای سبز. اگر در حوزه این خدمات، توسعه و ارتقاء فرهنگی رخ بدهد، شهر تمیزتر و زیباتر می‌شود، شهرداری هزینه کمتری پرداخت می‌کند و به دنبال آن هزینه کمتری به شهروندان تحمیل می‌شود. یا در حوزه معاونت برنامه‌ریزی موضوع شهر هوشمند مطرح شد تا مردم کار‌های شان را بیشتر با استفاده از خدمات هوشمند انجام دهند و از فواید این امکان بهره ببرند. در بخش‌های دیگری مانند ترافیک نیز ارتقاء و اصلاح فرهنگ جامعه لازم است صورت گیرد و تمام بخش‌های شهر فایده آن را خواهند دید.
فکر می‌کنید شورای اجتماعی محلات چقدر می‌تواند تأثیر مثبتی بر روی کل شهروندان داشته باشد؟
مشارکت بدون سازمان‌دهی یا بدون برنامه چندان مفید نیست. باید مکانیزمی وجود داشته باشد که مشارکت عمومی را سامان دهد. مردم در شورا‌های اجتماعی محلات می‌توانند یا به عنوان رأی گیرنده و یا رأی دهنده مشارکت کنند و بعد از اینکه عضو شورای محله شدند، آن وقت می‌توانند به شکل منطقی و بر اساس سازوکاری مطالبات خود را به شهرداری و معاونت فرهنگی شهرداری منتقل کنند و از طریق آن با دستگاه‌های مختلف شهرداری در ارتباط باشند. این روش، شکلی از مشارکت را سامان می‌دهد.
در این بستر که مشارکت مردم امور را تسهیل می‌کند؛ برنامه‌های اجرایی و ملموسی هم شکل گرفت، مثل پروژه «محله ما» که به عنوان بازو‌های اجرایی تخصصی برای شورای محلات؛ گروهی از افراد که در چند زمینه تخصص دارند شناسایی شدند. این گروه‌ها وارد محلات می‌شوند و با همکاری شورای اجتماعی محله با مردم گفتگو می‌کنند و نیاز‌ها و مطالبات مردم در حوزه‌های مختلف شهری را ارزیابی و جمع آوری می‌کنند.
تاکنون تا چه میزان از مردم شهر با طرح محله ما درگیر شده اند؟
تاکنون مجموعا ۱۰۳ محله درگیر این طرح شده‌اند و تا پایان سال ۹۸ بیش از ۷۰ درصد محله‌های مشهد مشمول این طرح خواهند شد. من معتقدم کار فرهنگی در ذات خود متفاوت از کار تبلیغی است. کار فرهنگی آرام، مداوم و زمان بر است اگر این ۳ عنصر حاضر نباشند، احتمالا تنها می‌شود گفت یک‌سری کار تبلیغاتی صورت گرفته، نه کار فرهنگی. هر چند از کنار آگاهی بخشی و اطلاع‌رسانی هم به دلیل کارکردی که دارد، نباید بی تفاوت گذشت و این از مواردی است که بیشتر مورد تاکید قرار خواهد گرفت.
آیا فکر نمی‌کنید «نشان مشهد» رنگ و بویی از کار تبلیغاتی دارد؟
«نشان مشهد» در ساختار قانونی قرار گرفته، ادامه خواهد داشت و فقط یک کار تبلیغاتی نیست. اگر صحیح و درست انجام شود اهمیت و اثرش را در طول زمان نشان خواهد داد و شهر و مردم نتایج آن را خواهند دید.
همه کار‌های مفید فرهنگی هم ساکت و بی سروصدا نیستند. مثلا نمایش فیلم‌های جشنواره فیلم فجر که با حمایت مالی شهرداری، در مشهد انجام می‌شود، روی فرهنگ عمومی اثرگذار است. این کار پس از تهران تنها در مشهد انجام شده است. با این کار مشهد به عنوان شهری فعال و زنده در حوزه فرهنگ معرفی می‌شود. جشنواره فیلم فجر از مهم‌ترین رویداد‌های فرهنگی هنری کشور است که همه نگاه‌ها به آن معطوف است. به این معنی درطول برگزاری جشنواره، عیار توجه و تمرکز بر فرهنگ و هنر در جامعه شهری افزایش پیدا می‌کند و این امر مفید و ارزشمندی در ارتقاء فرهنگ عمومی است.
هدف و رویکرد شهرداری برای حمایت از برگزاری جشنواره فیلم فجر تعامل بوده یادر اولویت شما مردم مشهد قرار داشتند؟
تنها هدف در این کار ارائه خدمت به مردم مشهد و پاسخ دادن به مطالبه آن هاست، ولی این از طریق دستگاه تخصصی حوزه سینما که اداره فرهنگ و ارشاد است صورت می‌گیرد. در سال ۹۸ برای اولین بار بخشی از فیلم‌های جشنواره فیلم فجر وارد فرهنگسراها در مناطق کم برخوردار شهر شد. این کار مهمی در توزیع عادلانه خدمات بود. تا آنجا که ممکن بود تلاش شد فیلم‌ها در حاشیه شهر هم نمایش داده شود.
به اکران فیلم‌های جشنواره فجر در فرهنگسرا‌های مشهد اشاره کردید، شاهدیم در این دوره مدیریت شهری، بیشتر از گذشته از ظرفیت فرهنگسراها استفاده می‌شود به عنوان مثال تئاتر‌های زیادی روی صحنه می‌رود، یا حداقل فضای تمرین تئاتر را در اختیار گروه‌های نمایشی گذاشته می‌شود. اما انتقاداتی نیز به ظرفیت سالن‌ها و نداشتن تجهیزات کافی وارد است. آیا برنامه‌ای برای تقویت زیرساخت‌های فرهنگسراها دارید؟
سازمان به فرهنگسراها نگاه درآمدزایی ندارد. فرهنگسراها در خدمت فرهنگ شهر به معنای عام هستند. به اندازه‌ای که ممکن بوده تلاش شده این کار انجام شود؛ لذا اگر هنرمندی به یک سالن یا آمفی تئاتری مراجعه کند و بخواهد فعالیت هنری انجام دهد همکاران ما باید حداکثر همکاری ممکن را انجام دهند. هدف این است که هنرمندان و اهالی فرهنگ بتوانند از اماکن فرهنگی استفاده کنند. اما اشکالاتی هم در این بخش وجود دارد. بسیاری از سالن‌ها و اماکنی که در اختیار سازمان است، چندان مناسب اجرای نمایش و تئاتر و برنامه‌های شبیه آن نیست. بسیاری از فرهنگسراها صرفا سالن اجتماعات دارند، خیلی از این‌ها سالن امکان اجرای تئاتر را ندارند. با این‌حال تجهیز و ارتقاء امکانات همین سالن‌ها به تدریج انجام خواهد شد.
از اقدامات مهم معاونت فرهنگی و اجتماعی شهرداری مشهد گفتید؛ می‌خواهیم بدانیم در سال جدید مهم‌ترین برنامه‌ای که مصحفی روی میز دارد چیست؟
رویکرد‌های ذکر شده در سال آینده هم به امید خدا ادامه خواهد داشت. در حوزه فرهنگ شهروندی پروژه‌های عملیاتی اجرا خواهد شد. در حوزه هنر شهری همشهریان آثار زیباتری را در شهر خواهند دید و در سایه آن شهر زیباتر خواهد شد. پس از فروکش کردن بحران ویروس کرونا، با کشور‌هایی که قرابت فرهنگی و تاریخی با آن‌ها داریم وارد تعاملاتی خواهیم شد که مردم نتایج آن را می‌بینند و می‌توانند از آن استفاده کنند. فرهنگسراها گام دیگری را برای ارتقاء کیفی برنامه‌ها و خدمت رسانی به شهروندان برخواهند داشت. تندیس‌هایی که برای نصب در جلوخان آرامگاه فردوسی توسط هنرمندان بزرگ کشور ساخته می‌شود، نصب خواهد شد. احداث چند مرکز فرهنگی آغاز خواهد شد و ساخت پروژه بزرگ پردیس تئاتر شهر ادامه خواهد یافت. در حوزه ورزش همگانی برنامه‌هایی برای فراگیر کردن ورزش در شهر اجرا خواهد شد. شورای اجتماعی محلات با ترکیب انتخاب شده شروع به فعالیت خواهد کرد. در زمینه پیشگیری و مبارزه با آسیب‌های اجتماعی مثل پدیده کودکان کار، توانمندسازی خانواده‌های بی بضاعت در حاشیه شهر و ... در امسال فعالیت‌های مفیدی صورت گرفته، این اقدامات در سال آینده هم ادامه پیدا می‌کند.
در مورد بودجه چطور؟ بودجه فرهنگی شهرداری در سال آینده چه ویژگی‌هایی دارد؟
بودجه فرهنگی قابلیت این را دارد که موضوع یک گفت‌و‌گوی مجزا باشد. موارد قابل ذکر فراوانی در این زمینه وجود دارد. این جا تنها به گفتن این نکته اکتفا کنم که امسال بودجه فرهنگی به شکل معناداری شفاف‌تر و روشن‌تر از گذشته است. این اصلاح در بودجه آثار خود را در سال آتی نشان خواهد داد. هر چند عدد بودجه فرهنگی نسبت به سال‌های قبل تغییر معناداری نکرده، درحالی که توان خرید به شدت کاهش یافته و تورم افزایش داشته است.