الهام ظریفیان | شهرآرانیوز؛ جشنواره تئاتر رضوی امسال با یک تفاوت بزرگ نسبت به سال‌های گذشته برگزار می‌شود و آن هم حذف بخش رقابتی از این جشنواره است. مطابق آنچه دبیرخانه این جشنواره تصمیم گرفته، قرار است با حذف بخش رقابتی، هزینه‌های مربوط به اسکان، حمل ونقل و سایر هزینه‌های انتقال گروه‌های نمایشی به شهر برگزارکننده، به گروه‌های نمایشی منتخب اختصاص داده شود و امکان اجرای عمومی گروه‌ها در شهر‌های خودشان فراهم شود. ما در این گزارش به سراغ دو کارگردان حاضر در بخش منتخب این جشنواره رفتیم و درباره آثارشان و همچنین مزایا و معایب شکل جدید برگزاری جشنواره با آن‌ها گفتگو کردیم.
محمد حسن زاده با نمایش «هشت به علاوه میلیون» نوشته رضا عرفانی در جشنواره امسال تئاتر رضوی حضور دارد. او درباره این نمایش می‌گوید: از بهمن پارسال تمریناتمان را آغاز کردیم. بعد از اینکه فیلم اجرا را برای دبیرخانه فرستادیم، بین دوازده نمایش برگزیده انتخاب شد. این نمایش از دهم تا سی ام اردیبهشت ساعت ۲۰ در کارخانه نوآوری اجرا می‌شود.
او می‌افزاید: این نمایش هشت قصه از قصه‌هایی را روایت می‌کند که شاید برای میلیون‌ها نفر از زائران امام رضا (ع) اتفاق افتاده باشد؛ آدم‌هایی که از زمان دفن شدن حضرت رضا (ع) در این مکان، تاکنون به اینجا آمده اند. ما این قصه‌ها را براساس خاطرات مستند بازیگران و عوامل گروه از اتفاقاتی که برای خودشان یا اقوامشان افتاده است، انتخاب کردیم و در اختیار نویسنده نمایش، رضا عرفانی، قرار دادیم. او این روایات را دراماتیزه و مناسب اجرا کرد. این قصه‌ها در هشت اپیزود در صحنه‌های گوناگونی از حرم اجرا می‌شود.
این کارگردان تئاتر با اشاره به حذف بخش رقابتی می‌گوید: از برگزاری جشنواره امسال راضی هستم. به جای اینکه چند روز در یک شهر مستقر شویم و اثرمان را درنهایت صد نفر ببینند، در شهر خودمان می‌مانیم و دست کم ۴ هزار نفر کارمان را خواهند دید؛ اما چیزی که جشنواره‌ها را جذاب می‌کند، رقابت است.
پیشنهادم این است که یک گروه داوری در دبیرخانه تشکیل شود و درنهایت از میان دوازده اثری که برای اجرای عمومی انتخاب شده اند، تعدادی را به عنوان برگزیده انتخاب و در مراسم اختتامیه اعلام کند. بالاخره این گروه‌ها زحمت کشیده اند و دوست دارند کارشان قضاوت شود. تشویق همیشه باعث علاقه مندی و انگیزه عوامل برای بهترشدن است.
حسن زاده به وضعیت تئاتر رضوی در مشهد اشاره می‌کند و یادآور می‌شود: ایرادی که قبلا به تئاتر رضوی وارد بود، این بود که در داستان‌ها حرم امام رضا (ع) به مثابه یک درمانگاه در نظر گرفته می‌شد؛ یعنی امام رضا (ع) در آخر این قصه‌ها همیشه آدم‌ها را شفا می‌داد. این درحالی است که این همه ماجرا نیست.
بسیاری افراد برای زیارت و برای اینکه حال وهوای بهتری پیدا کنند، به مرقد مطهر امام رضا (ع) می‌روند. آن‌ها حتی ممکن است درخواست‌های خیلی معمولی از حضرت داشته باشند. ما در نمایش «هشت به علاوه میلیون» قصه‌هایی خیلی معمولی را روایت می‌کنیم و به این سمت نرفتیم که حرم امام رضا (ع) را مانند درمانگاه در نظر بگیریم. در نتیجه سعی کردیم قصه‌های ملموسی را که ممکن است برای من، شما یا دیگران اتفاق بیفتد، روایت کنیم.
او می‌افزاید: فکر می‌کنم در دور جدید برگزاری جشنواره هم چنین رویکردی بیشتر مدنظر قرار گرفته است. درواقع احتمالا خردجمعی اهالی تئاتر به این نتیجه رسیده است. اگر آثار این جشنواره بیشتر دیده شوند، راه برای گروه‌های دیگر در این زمینه در سال‌های آینده نیز باز می‌شود تا بتوانند از آن نگاه درمانگاهی صرف به امام رضا (ع) بگذرند و به کرامت حضرت توجه کنند.
این هنرمند تأکید می‌کند: اینکه جشنواره اجرای عمومی داشته باشد و گروه‌ها بتوانند در ارتباط بیشتر با مردم قرار بگیرند، فکری خوب و جدید است که امیدوارم ادامه پیدا کند؛ اما به نظرم اگر بخش رقابت این جشنواره حذف نشود، سال‌های بعد اتفاقات بهتری برای جشنواره رخ خواهد داد.
همچنین، نباید این جشنواره را به چند روز خلاصه کرد. این جشنواره باید در طول سال ادامه داشته باشد تا مردم، استادان و کارشناسان آثار را ببینند و نظر بدهند تا کار‌ها روان‌تر شوند. حتی این جشنواره می‌تواند زمینه ایجاد تبادلات فرهنگی بین استان‌ها را فراهم کند؛ یعنی مثلا کار‌های خراسان در کرمان اجرا شوند و برعکس تا هنرمندان همه شهر‌ها بتوانند آثار یکدیگر را ببینند و نظر بدهند. این نظرات به گروه‌های اجرایی کمک می‌کند که برای سال‌های آینده قوی‌تر و بهتر وارد این عرصه شوند.
حسن زاده با تأکید بر اینکه آستان قدس رضوی، شهرداری و دیگر سازمان‌ها باید از این جشنواره حمایت کنند، می‌گوید: باید کاری کنند این جشنواره در طول سال از خراسان به عنوان پایگاه اول دینی کشور به دیگر نقاط کشور و حتی خارج از کشور برود تا مردم با سیره و روش زندگی حضرت رضا (ع) بیشتر آشنا شوند و آثاری توسعه پیدا کنند که برمبنای مستندات و عقلانیت باشند، نه کار‌هایی که برمبنای هیجانات آنی هستند.
او همچنین درباره جایگاه تئاتر رضوی در مشهد می‌گوید: همین که چهار گروه از دوازده گروه از خراسان انتخاب شده اند، نشان می‌دهد خراسانی‌ها در تئاتر رضوی جلو هستند و بهتر توانسته اند فضایی را که در آن حضور دارند، درک کنند. تئاتر مشهد در این زمینه می‌تواند سرمشقی برای دیگر شهر‌ها باشد. البته هنرمندان شهر‌های دیگر نیز به حضرت رضا (ع) ارادت دارند، ولی تعداد آدم‌هایی که در خراسان در حوزه رضوی کار می‌کنند، خیلی بیشتر است.
بهاره فاضلی راد، کارگردان نمایش «تولد یک سالگی» نوشته شادی غفوریان است که در ابتدا «آینه‌های روبه رو» نام داشت. مانند تجربه سال گذشته فاضلی راد در جشنواره تئاتر رضوی، این تئاتر نیز یک گروه کاملا زنانه و روایت زندگی سه زن در سه مقطع مختلف را روایت می‌کند که مسیر همه آن‌ها در انتها به نوعی به رأفت امام رضا (ع) منتهی می‌شود. این نمایش از ۱۵ تا ۳۱ اردیبهشت در سالن استاد نوری حوزه هنری برای عموم به نمایش درمی آید.
او درباره اینکه چرا این بار نیز تصمیم گرفته است گروهی زنانه را روانه جشنواره تئاتر رضوی کند، می‌گوید: سی سال است تئاتر کار می‌کنم. سال گذشته هم زمان با «ترمز اضطراری» یک کار دیگر نیز با رضا حسینی در جشنواره تئاتر فجر داشتم، اما همیشه به خانم‌ها عرق داشته ام و تصمیم داشتم نمایشنامه‌ای کار کنم که بیشتر زنانه باشد.
شاید به این دلیل که فکر می‌کنم به خانم‌ها خیلی کم پرداخته شده است. خدا را شکر می‌کنم که در کنار شادی غفوریان قرار گرفتم و توانستیم با همراهی هم تا اینجا پیش برویم. او نویسنده‌ای علاقه‌مند به مسائل زنان است. اجرای سال گذشته با اینکه اعضای گروه خیلی جوان بودند و بسیاری از آن‌ها برای اولین بار روی صحنه می‌رفتند، اجرای موفقی بود.
همچنین همیشه دغدغه ام این بوده است که به مسائل زنان نیز در تئاتر پرداخته شود و بگوییم خانم‌ها وقتی کنار هم قرار می‌گیرند، حرفی برای گفتن دارند. نمایش سال گذشته تجربه خوبی برایم بود و در نظر دارم این همکاری را حفظ کنم.
این کارگردان درباره شکل جدید برگزاری جشنواره تئاتر رضوی اظهار می‌کند: این شیوه معایب و مزایای خودش را دارد. با شیوه فعلی گروه‌ها یکدیگر را نمی‌بینند و این از نقاط قوت مهم جشنواره‌های پیشین بود. وقتی همه گروه‌ها در یک شهر جمع می‌شدند و در چند روز نمایش‌ها اجرا می‌شدند، می‌توانستیم آثار دیگر گروه‌ها را ببینیم. همچنین جشنواره هیجان و حال وهوای ناشی از حضور گروه‌ها را داشت. گروه‌ها می‌توانستند به واسطه اینکه کنار یکدیگر قرار می‌گیرند، با یکدیگر تعامل کنند.
همه این‌ها از نکات مثبت برگزاری جشنواره به شیوه رقابتی است؛ اما اینکه این امکان فراهم شده است تا گروه‌ها در شهر‌های خودشان و به تعداد زیاد اجرا بروند نیز یک ویژگی مثبت است، چون برخلاف اجرای جشنواره‌ای که مخاطبان خاص دارد، در اجرای عمومی نمایش‌ها می‌توانند دست کم در شهر‌های خودشان مخاطب بیشتری جذب کنند.
فاضلی راد با بیان اینکه برای قضاوت درباره کارایی شکل جدید برگزاری جشنواره زود است، می‌گوید: باید ببینیم بازخورد‌ها از این شیوه چگونه است. باید جشنواره اجرا شود و گروه‌ها اجرا کنند تا بتوانیم بهتر درباره آن اظهارنظر کنیم. ضمن اینکه در این شیوه هزینه‌هایی که صرف برگزاری جشنواره، حمل ونقل و اسکان می‌شد، می‌تواند صرف خود گروه‌ها شود.
این شیوه همچنین می‌تواند بازخورد بیشتر و بهتری از سوی مخاطبان داشته باشد، چون تعداد بیشتری از مخاطبان می‌توانند نمایش‌ها را ببینند. وقتی کار‌ها در شهر‌های مختلف اجرای عمومی داشته باشند، کم کم تماشاچی‌های بیشتری با تئاتر رضوی آشنا می‌شوند. همه این‌ها درنهایت می‌توانند به رشد بیشتر تئاتر رضوی کمک کنند.
او می‌افزاید: در شکل قبل، فقط قشر خاصی تئاتر‌های جشنواره را می‌دیدند و بیشترشان افرادی بودند که در همین حیطه فعالیت می‌کردند. البته نمایش سال گذشته من که برگزیده جشنواره نیز بود، دوبار در مجموع نزدیک به یک ماه اجرای عمومی و مخاطب خودش را داشت. نمی‌دانم بقیه آثار هم این گونه بودند یا نه. بازخورد مخاطبان در اجرا‌ها خیلی خوب بود. ما ۲۵ شب اجرا داشتیم که تقریبا در ۲۲ شب ظرفیت سالن کامل بود. بازخورد آن در تهران نیز خیلی خوب بود؛ با اینکه اسم من برای اولین بار بود به عنوان کارگردان مطرح می‌شد.
این هنرمند تأکید می‌کند: در شیوه قبلی عوامل گروه‌ها اشتیاق زیادی داشتند که به شکل رقابتی در یک رویداد شرکت کنند. به نظر می‌ر سد این حضور گروه‌ها می‌تواند رسمیت بیشتری به جشنواره ببخشد. نمی‌دانم آیا جشنواره می‌تواند به گونه‌ای برگزار شود که هر دو دسته مزایا را دارا باشد، یعنی هم ذوق وشوق رقابت و حضور گروه‌ها در جشنواره را داشته باشد و هم اینکه هرکسی در شهر خودش اجرای عمومی داشته باشد و بتواند مخاطبان بیشتری را جذب کند. امیدوارم راهکاری پیشنهاد شود تا هر دو این‌ها را داشته باشیم.
فاضلی راد با بیان اینکه غیرمشهدی‌ها به دلیل دوری از بارگاه رضوی معمولا ارادت زیادی به امام رضا (ع) دارند، می‌گوید: برای ما که امام رضا (ع) را نزدیک خودمان داریم، ارادت به حضرت موضوعی جاافتاده است؛ اما کسانی که از این حرم مطهر دورند، وقتی اسم مشهد و امام رضا (ع) را می‌شنوند، یک ارادت عمیق و قلبی نشان می‌دهند. آثار این هنرمندان نیز به همین دلیل می‌تواند تأثیر بیشتری بر مخاطب بگذارد.