به گزارش شهرآرانیوز مثل خوره به جان آرامگاه فردوسی افتاده‌اند؛ روزبه‌روز به تعدادشان افزوده می‌شود؛ فعالیت غیرمجاز برخی‌هایشان نیاز به تشکیلات عریض‌وطویل ندارد. کافی است یک لودر در زمین‌های پشت آرامگاه استقرار پیدا کند و کار دو‌سه‌ساعته حفاری را کلید بزند، بعد از آن هم کامیون‌های باری از مسیر عبوری شاهنامه۶۷ و ۶۹ طی طریق می‌کنند و به مقصد می‌رسند.
اینجاست که به‌راحتی آب‌خوردن در سایه کم‌رنگ‌شدن نظارت‌ها، شن و ماسه از دل زمین‌های مستعد، برداشت می‌شود و با بهترین حالت ممکن، سودش به جیب سودجویان می‌رود و این‌چنین می‌شود که دود این‌کار غیرمجاز نه‌تن‌ها به چشم ساکنان منطقه تاریخی توس و مردم مشهد می‌رود، بلکه تیرخلاصی را به سمت بنیان و شکوه یک میراث‌ماندگار، یعنی آرامگاه فردوسیِ جان، محدوده تاریخی توس و برج و باروی آن رها می‌کند. انگار مشکلات توس تمامی ندارد. بیش از بیست سال از ثبت منطقه تاریخی توس در فهرست آثار ملی می‌گذرد؛ اما این روز‌ها برخی معضلات موجود در این محدوده ۳۶۰کیلومتری به بحران تبدیل شده است.
اگرچه بعد از انتشار خبری از سوی احسان زهره وندی، مدیر وقت پایگاه میراث فرهنگی توس، در یازدهم تیرماه سال ۱۳۹۶ مبنی بر قطعی شدن پلمب معادن غیرمجاز فعال در حریم شهر تاریخی توس و ممنوعیت رفت وآمد کامیون‌ها در این محدوده، سه روز بعد، یعنی ۱۴ تیرماه همان سال، با حضور و نظارت دستگاه قضا و سایر نهاد‌های ذی ربط حدود سیزده معدن غیرمجاز برداشت شن و ماسه تعطیل و پلمب شد، واقعیت اینجاست که این روز‌ها دوباره با گذشت هفت سال از آن اقدام اجرایی، دوباره نفس‌های فردوسی به شماره افتاده است. در حقیقت برداشت غیراصولی و غیرمجاز شن و ماسه در حوالی آرامگاه فردوسی محدوده تاریخی توس را تهدید می‌کند.
به گفته کارشناسان زیست محیطی وقوع این اتفاق ناخوشایند علاوه بر ایجاد باران‌های اسیدی و تخریب سنگ بنای آرامگاه، انباشت غیرقانونی و غیراصولی انواع زباله‌های صنعتی در گود‌های ایجاد شده را به همراه دارد که نتیجه مخرب آن آلودگی آب وخاک است و بس و البته در این میان تأثیر مستقیم این نوع فعالیت‌های غیرمجاز با تشکیل باران‌های اسیدی و تخریب سنگ بنای مقبره آرامگاه فردوسی مشهود است.
فعالیت غیرمجاز این معادن این روز‌ها صدای اهالی منطقه تاریخی توس را هم درآورده است. نایب رئیس شورای اجتماعی محله فردوسی در منطقه ۱۲ مشهد در این باره می‌گوید: جولان معادن شن شویی و استخراج ماسه در حوالی آرامگاه فردوسی و در چندقدمی این بنای تاریخی آرامش و آسایش مردم را سلب کرده است.
محمود شریف در گفتگو با ما با بیان اینکه چندین سال قبل با حضور معاون دادستان وقت در یک عملیات اجرایی تعداد زیادی از این معادن غیرقانونی پلمب شدند، می‌افزاید: در آن برهه زمانی اتفاقات خوبی افتاد. خاطرم هست که در آن بازدید تنها یک معدن مجوز لازم استخراج و فعالیت داشت و مابقی پلمب شدند.
وی تأکید می‌کند: علاوه بر ایجاد گردوغبار و آلودگی هوا تردد کامیون‌ها برای بارگیری شن و ماسه از مسیر شاهنامه ۶۷ و ۶۹ صورت می‌گیرد که خود این تردد در ساعات مختلف شبانه روز برای اهالی مشکلات ترافیکی به وجود می‌آورد.
این شهروند بیان می‌کند: معادن غیرمجاز فعال در این منطقه امانمان را بریده است. به نظر می‌رسد سازمان صنعت و معدن باید در بازدید‌های منظم و دوره‌ای از فعالیت این گونه معادن جلوگیری کند.
۲۸ فروردین ماه امسال بود که در گزارشی با عنوان «کاخ فردوسی در گزند باد و باران» از تخریب بخشی از سنگ بنای آرامگاه فردوسی سخن به میان آوردیم؛ خطر تخریب یک اثر تاریخی با حدود یک قرن قدمت که باران‌های اسیدی متهم ردیف اول ایجاد آن است.
احسان رحمانیان، مدیر پایگاه میراث فرهنگی توس، در آن گزارش با تأیید این خبر که باران‌های اسیدی بخشی از کتیبه‌های آرامگاه را تخریب کرده اند، گفت: عوامل متعدد آسیب زا متأسفانه دورتادور حریم و محدوده آرامگاه را احاطه کرده اند.
اولین معضل موضوع مازوت سوزی نیروگاه توس مشهد است. کارخانه‌های گچ مستقر در شمال آرامگاه هم شبانه فیلتراسیون خود را خاموش می‌کنند که باز هم اثر مخرب و خورندگی دارد. افزون بر آن معادن شن و ماسه حوالی آرامگاه که عمدتا با عمق سی تا چهل متر برای استخراج شن و ماسه حفاری می‌شوند هم عامل دیگری برای تولید باران‌های اسیدی حوالی آرامگاه هستند.
وی افزود: باید تأکید کرد که گود‌های بزرگ حفاری شده ناشی از این استخراج ها، علاوه بر تولید گردوغبار، بعد از اتمام کار و برداشت به صورت بلااستفاده رها و در حقیقت به مراکز خوبی برای تخلیه نخاله‌های ساختمانی و حتی زباله مردم روستا‌های اطراف و زباله‌های صنعتی کارخانه‌های شهرک صنعتی تبدیل می‌شوند.
وقتی برای پیگیری این موضوع به سراغ شهردار منطقه ۱۲ مشهد می‌رویم، مهدی خداشناس دراین باره می‌گوید: متأسفانه تردد غیرمجاز کامیون‌ها برای دستیابی به فراورده‌های شن و ماسه در حوالی آرامگاه توس باعث ایجاد بار ترافیکی می‌شود. وجود معادن غیرمجاز در حوالی آرامگاه امر ناصوابی است که می‌تواند علاوه بر موضوعات ترافیکی، موارد دیگری (اعم از آلودگی‌های زیست محیطی) ایجاد کند.
وی با بیان اینکه مسلما وجود معادن غیرمجاز در حوالی آرامگاه علاوه بر تأثیرات منفی در زمان فعلی، در درازمدت هم آثار مخربی از خود برجای می‌گذارد، ادامه می‌دهد: به اذعان متولیان میراث فرهنگی ثبت جهانی توس هم با وجود این گونه معادن تحت تأثیر آثار منفی قرار می‌گیرد. شهردار منطقه ۱۲ مشهد در پاسخ به این سؤال که از سوی مدیریت شهری اقداماتی برای بررسی وضعیت این معادن یا ارجاع آن‌ها به متولیان بالادستی صورت گرفته است یا خیر می‌گوید: استقرار معادن عمدتا در حوالی آرامگاه بوده است و حوزه استحفاظی آن‌ها در محدوده شهری قرار ندارد.
خداشناس بیان می‌کند: حدود شش سال قبل کمیته‌ای با عنوان «کمیته نجات توس» برای محدوده آرامگاه فردوسی تشکیل شد که در آن کمیته ارگان‌های متولی زیادی عضو شدند. شهرداری هم به عنوان یکی از اعضا در آن کمیته حضور داشت. در آن کمیته موضوعاتی از قبیل وجود همین معادن غیرمجاز طرح و بررسی می‌شد؛ اما متأسفانه چند سالی است که فعالیت این کمیته مسکون باقی مانده است.
در بازدید میدانی ما به همراه متولیان میراث فرهنگی استان در محدوده آرامگاه فردوسی تا چشم کار می‌کند لودر است و حفاری؛ در چپ و راست یک محدوده کوچک، اما پر پتانسیل از شن و ماسه که با حفاری سی تا چهل متری زمین آن می‌توان محصول را برداشت کرد. اینجاست که این سؤال مطرح می‌شود که درواقع چه تعداد از این معادن دارای مجوزند؟ مگر نه این است که در فاصله ده دوازده متری محوطه‌های تاریخی نباید هیچ گونه حفاری صورت بگیرد؟!
انگیزه دریافت پاسخ برای این سؤالات، پیگیری نهایی ما را از سازمان صنعت، معدن و تجارت استان، به عنوان اصلی‌ترین نهاد متولی نظارت و بررسی کار و فعالیت این معادن از حدود شانزده روز قبل کلید زد؛ اما آنچه که در این شانزده روز از روی دیگر این سکه پرده برداشت، سکوت معنادار سازمان صمت استان در پاسخ به سؤالات ما بود.
بعد از گذشت چهار روز از طرح درخواست مصاحبه ما با معاون امور معادن و صنایع معدنی سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی از روابط عمومی این سازمان توضیح قانع کننده‌ای درباره چرایی پاسخ ندادن به پرسش‌های واضح گزارشگر ما دریافت نشد. در مرحله بعد، با هماهنگی روابط عمومی این سازمان در انتهای هفته نخست پیگیری، دوباره تماس مستقیمی با معاون مربوط داشتیم که در آن گفتگو، محمد توکلی به این پرسش گزارشگر ما مبنی بر اینکه چرا در اطراف آرامگاه فردوسی معادن غیرمجاز فعالیت دارند، این طور پاسخ داد: «بنده در سفر کاری هستم و فعلا نمی‌توانم پاسخ دهم.» در هفته دوم پیگیری، ما این بار به سراغ رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی رفتیم. امیررضا رجبی با بیان اینکه فعلا در جلسه هستم و این موضوع را از معاون مربوط پیگیر خواهم بود، دوباره پاسخگویی را به چند روز بعد موکول کرد.
گزارشگر ما بعد از گذشت سه روز از وعده رئیس سازمان، تماس مجددی با معاون امور معادن و صنایع معدنی سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی برقرار کرد، اما توکلی این بار هم در پاسخ به گلایه گزارشگر ما مبنی بر تأخیر حدود دوهفته‌ای در ارائه پاسخ به رسانه مردم مشهد، گفت: حقیقتا بنده گرفتارم. بدقولی بنده به این دلیل نیست که قصد داشته باشم پاسخ شما را ندهم.
توکلی در پاسخ به درخواست دیگر گزارشگر ما مبنی بر اینکه پاسخگویی را به فرد دیگری ارجاع دهد هم گفت: فرد دیگری در سازمان از این موضوع اطلاع ندارد.
وی در واکنش به گلایه ما مبنی بر طولانی شدن فرایند دریافت پاسخ از سازمان صمت استان، گفت: پاسخ را خواهم داد.
اصرار گزارشگر ما مبنی بر بیان تاریخ و زمان مشخص از سوی معاون سازمان صمت برای شفاف شدن افکار عمومی بالاخره با مقرر شدن زمانی ۲۴ ساعته برای پاسخگویی به پایان رسید. از طرح درخواست فرصت ۲۴ ساعته معاون صمت استان بعد از حدود دو هفته پیگیری هم سه روز گذشت و در آخرین مرحله در صبح شانزدهمین روز پیگیری، دوباره با رئیس سازمان صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی تماسی برقرار کردیم. رجبی در پاسخ به گلایه گزارشگر ما مبنی بر پاسخ ندادن و سکوت معنادار سازمان صمت، گفت: برخی معادن در آن محوطه مجازند و برخی معادن غیرمجاز. آمار‌ها در دستم موجود نیست. بنده در جلسه هستم.
گزارشگر ما تا پیش از چاپ گزارش همچنان منتظر پاسخ متولیان سازمان صمت باقی ماند، اما در این میان آنچه کاملا واضح و مبرهن است، سکوت معنادار مسئولان اصلی‌ترین ارگان پاسخگو درباره بروز یک تخلف آشکار است. در سایه فعالیت سازمانی که معاون امور معادن و صنایع معدنی آن اذعان می‌کند در بیان آمار‌ها کسی جز خود او بر موضوع اشراف ندارد و البته مدیرکل هم به جای سیاست قهری و تنبیهی در پاسخگونبودن مدیران، پاسخی بینابینی درباره وجود تخلف آشکار برخی سودجویان در حوالی یک محوطه تاریخی را بر زبان جاری می‌کند، آیا جولان برداشت‌های غیرمجاز بدون مجوز و فاقد اصول استاندارد از معادن این مرزوبوم را نباید انتظار داشت؟!