محمدرضا ضیاء - به نظر می‌رسد دست‌کم تا تثبیت قیمت تعرفه برق استخراج‌کنندگان بیتکوین که بالاخره رسما روی میز هیئت دولت قرار گرفت و پایه‌های اولیه آن هم تصویب شد، نام بیتکوین همچنان نقل زبان‌ها و کانون توجه مسئولان و تحلیلگران باشد. هیئت دولت عنوان «تعرفه صادراتی» را به برق بیتکوین اطلاق کرده است اما هیچ رقم دقیقی مشخص نیست. به دنبال اولین حرکت‌ها برای قانونی کردن فعالیت بیت‌کوین‌داران و استخراج‌کنندگان، در این مطلب به برخی از زوایای اقتصادی بیتکوین و به طور کلی مجموعه بزرگ رمزارزها پرداخته‌ایم.
بیتکوین واقعا ارز است؟
راستش را بخواهید فلسفه بیتکوین با هیچ‌یک از تعاریف و مفاهیم پولی حاکم بر دنیای فعلی یک ارز به حساب نمی‌آید اما مردم می‌توانند در بسیاری از فروشگاه‌های اینترنتی با آن خرید کنند و معادل آن را به سایر ارزها بگیرند. اما نه هیچ قدرت تصمیم‌گیرنده‌ای پشتش دارد و نه هیچ کالای ارزشمندی مثل طلا پشتوانه ضرب آن را تعیین می‌کند. بیتکوین یک «CryptoCurrency» (ارز رمزنگاری شده) است. فعلا هیچ سازوکار جهانی‌ای برای پرداخت مالیات به واسطه داشتن این ارز وجود ندارد و ممکن است بیتکوین در آینده نزدیک و با فراگیری بیشتر، برای دولت‌ها بی‌نظمی مالی و اقتصادی ایجاد کند چون هیچ‌کس نمی‌داند چه کسانی و به چه تعدادی بیتکوین دارند. بیتکوین 10 سال پیش به دست شخصی به نام ساتوشی ناکاموتو متولد شد که هیچ‌کس او را نمی‌شناسد و ندیده است. احتمالا شنیده‌اید بیتکوین بر اساس مفهومی به نام Blockchain (زنجیره رکوردها) کار می‌کند. بیتکوین و واحد کوچک‌تر آن، ساتوشی (یک‌صدمیلیونیم بیتکوین)، در واقع یک کد رمزی هستند که استخراج‌کنندگان آن را به دست می‌آورند، اما به طور کلی، کار این سیستم این است که اجازه ندهد هیچ رکوردی (تراکنشی) بیش از یک بار تکرار یا ناپدید شود که این، جلو تخلفات و تقلب‌های مالی را می‌گیرد. بیتکوین می‌خواست مشکلات امنیت مالی را از بین ببرد و در حال حرکت به این سمت هم هست اما این ارز برای دست‌به‌دست شدن و جابه‌جایی لحظه‌ای ارزش به وجود نیامده بود.
بازار بیتکوین، بازار سرمایه‌گذاری است؟
عده‌ای سرمایه‌گذاری در بیتکوین را شبیه به سرمایه‌گذاری در بورس می‌دانند اما در حقیقت این‌طور نیست. ارزش این ارز و اساس تغییر آن پیش‌بینی‌ناپذیر، کنترل‌نشدنی، عجیب و فراتر از تمام تحلیل‌های بورسی است. تنها چیزی که مطمئنیم این است که با توجه به مؤلفه‌های متفاوتی مثل فرایند مشخص استخراج بیتکوین، دسترسی آزاد همه مردم دنیا از ابتدای انتشار این ارز و همچنین ورود بسیاری از سرمایه‌گذاران قَدَر دنیا به بازار آن، بدون شک افراد متعددی به تنهایی رقم‌هایی معادل میلیاردها دلار بیتکوین در اختیار دارند. حالا فرض کنید این افراد بخواهند با بازار بازی کنند و به نفع خودشان مقدار زیادی از این ارز را بفروشند یا بخرند. چه بلایی سر ارزش بیتکوین خواهد آمد؟ به همین دلیل، پیشنهاد می‌کنیم با هدف خرید و فروش به منظور انتفاع مالی، به هیچ وجه سرمایه‌تان را وارد این بازار پراضطراب نکنید و اگر به هر دلیلی تاکنون در بازار خرید و فروش بیتکوین (نه استخراج آن) سرمایه‌گذاری کرده‌اید، بدانید که هم‌زمان سرمایه‌داران دیگری رفتار عکس انجام می‌دهند و شما در کمتر از چند روز یا حتی چند ساعت پس از افزایش سریع قیمت، افت شدید چند‌صد‌دلاری را هم می‌بینید. علاوه بر این، پر واضح است که زد و بند و مافیا هم بین میلیاردرهای بیت‌کوینی شناخته‌شده و تصمیماتشان وجود دارد.
حمایت یا فشار؟ مسئله این است!
در مورد استخراج بیتکوین، نظر کارشناسان و مسئولان، ضد و نقیض و اکثرا بدون نگاه همه‌جانبه است. احتمالا خبر دارید که رویکرد فعلی دولت و مجلس افزایش 20-30 برابری تعرفه برق بیتکوین است. نمی‌خواهیم که ما، در مقام قاضی در مورد این تصمیم حرف بزنیم اما به برخی از تحلیل‌های رایج این ماجرا میپردازیم: عده‌ای می‌گویند باید برق ماینرها معادل برق صادراتی فروخته شده و روی دستگاه‌های ماینینگ تعرفه سنگین بسته شود، چون این فعالیت از کشور ارز خارج می‌کند، شبکه برق را در فصل گرما دچار اختلال، و حق تولیدکننده را ضایع می‌کند. در مقابل خیلی‌ها معتقدند که ارز حاصل از بیتکوین بسیار بیش از ارزی است که هزینه آن می‌شود. آن‌ها می‌گویند استخراج‌کننده ایرانی بیتکوین را به خارج از کشور می‌فروشد و در کشور خودمان هزینه می‌کند، کاری که حتی بسیاری از تولیدکنندگان خوب هم با موانع زیادش نمی‌توانند انجام دهند. علاوه بر این، بیتکوین یکی از راه‌های دور زدن تحریم‌ها هم هست چون هیچ ردی که شرکت‌ها را برای کار با ایران بترساند باقی نمی‌گذارد. موافقان این فعالیت سوءاستفاده از مساجد را نادرست می‌دانند اما مقایسه مصرف مزارع استخراج بیتکوین را با مصرف خانه‌های مسکونی عادلانه نمی‌دانند و می‌پرسند: چه اشکالی دارد در مناطق دارای ظرفیت اضافه برق یا در شهرک‌های صنعتی‌ای که متروکه‌اند فعالیت کنند؟ چرا مصرف برق آن‌ها را با کارخانه‌ها مقایسه نمی‌کنند؟ اما با در نظر گرفتن همه این نظرات، در هر صورت، بی‌قانونی سم کشنده سرمایه این صنعت است. سال‌هاست که هیچ ساز و کار مشخصی برای وارد کردن دستگاه‌های استخراج‌کننده وجود ندارد، و عجیب است که با وجود این، مسئولان از قاچاق این نوع کالا گله می‌کنند! با تثبیت تعرفه مصرف برق استخراج، حتی معادل برق صادراتی، و واردات ماینرها، استخراج‌کنندگان می‌توانند دستگاه‌هایی بخرند که مصرف برق کمتری دارد!
قانونی در آستانه تولد
در روزهای اخیر خبرهای رو به جلویی در مورد بیتکوین منتشر شد. همایون حائری، معاون وزیر نیرو در امور برق و انرژی از تصویب نرخ صادراتی برق برای تولید بیتکوین در کمیسیون اقتصادی هیئت دولت خبر داد و گفت: با نرخ صادراتی برق برای تولید بیتکوین موافقت شده است و این موضوع به‌زودی ابلاغ خواهد شد. نرخ صادراتی اما متناسب با قیمت سوخت در فوب خلیج فارس و خطوط نصب‌شده با کشورهایی که برق به آن‌ها صادر می‌شود متغیر است. همچنین انارکی، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس، اعلام کرد این کمیسیون هم در حال بررسی و تدوین قانون برای این صنعت است. علاوه بر این، وزارت صنعت با موضوع بیتکوین موافق است و آن را یک «فعالیت تولیدی» درآمدزا و اشتغال‌زا می‌داند. موضع بانک مرکزی هم از گذشته ممنوعیت فروش بیتکوین در صرافی‌ها بوده و به دنبال تضمین مصرف ارز بیتکوین در داخل کشور است. اما نیکزاد، عضو هیئت مدیره انجمن بلاکچین، هم به عنوان نماینده جامعه فعال ارزهای دیجیتال در مصاحبه جنجالی اخیرش گفت که در وزارت نیرو برخی‌ها می‌خواهند که برای بیتکوین رانت ایجاد کنند! یعنی قیمت برق قانونی را که می‌توانند به صورت عام به ماینرها بدهند به قدری افزایش دهند که صرفه نداشته باشد در حالی که از برق پرت برخی سازمان‌‌ها و با رابطه و رانت، عده‌ای امکان استخراج ارز دیجیتال با برق ارزان را خواهند داشت! او در ادامه صحبت‌هایش گفته است آلومینیم و فولاد از بیتکوین بیشتر برق مصرف می‌کنند و زمانی که از آن‌ها در این زمینه سؤال می‌شود، سکوت می‌کنند زیرا صنایع بزرگی هستند که رانت‌های بزرگی در این سازمان‌هاست. ضمن اینکه این صنعت‌ها آلاینده و از استاندارد خارج‌اند.