الهام ظریفیان | شهرآرانیوز؛ در اکران‌های شهری محرم امسال در بیش از نهصد بیلبورد، استرابورد، تلویزیون شهری، نمایشگر ستونی و تلویزیون قطارشهری، آثار هنری معروفی از هنرمندان شناخته شده مانند استاد محمود فرشچیان و حسن روح الامین و سایر هنرمندانی که در زمینه عاشورا، شهادت امام حسین (ع)، ایثارگری‌های حضرت اباالفضل (ع) و رنج‌های خاندان اهل بیت (ع) اثر هنری آفریده اند، اکران شدند. در این رویداد هنری گسترده سعی شده است شهر به یک نگارخانه وسیع تبدیل شود.
تنوع و گستردگی سبک و قالب‌های هنری از مهم‌ترین ویژگی‌ها و ظرفیت‌های این اتفاق است که توانسته است سلایق متنوع هنرمندان و هنردوستان را پوشش دهد.
در این گزارش ما از سه هنرمند شناخته شده هنرهای شهری خواستیم این رویداد هنری را از جنبه‌های مختلف نقد و بررسی کنند. نقطه مشترک این نظر‌ها تأکید بر ضرورت تشکیل اتاق فکری از هنرمندان هنرهای شهری و مشورت تخصصی با آن‌ها قبل از اکران‌های شهری هنری است. همچنین برای ارزیابی و کسب اطلاعات بیشتر، پیگیر گفتگو با محمد اسکندری نژاد، معاون فرهنگی هنری سازمان فرهنگی و اجتماعی شهرداری مشهد، شدیم که وی این گفتگو را نپذیرفت.
غلامرضا خلیلی، نقاش شناخته شده مشهدی، با انتقاد از اکران آثار تکراری از هنرمندان غیرمشهدی، می‌گوید: نمی‌دانم شهرداری و خانه هنرمندان درباره این اکران‌ها از چه کسی نظرخواهی کرده اند، ولی مشخص است مشاوران خوبی نداشته اند، وگرنه آثاری را که به اندازه کافی دیده شده است، دوباره در شهر اکران نمی‌کردند.
او بر این باور است که هنرمندان خوب و خلاق فراوانی در این شهر داریم و چه خوب بود اگر آثار جدید و دست اولی از این هنرمندان استفاده می‌شد.
این هنرمند با تأکید بر اینکه در هفده سال گذشته مردم مشهد از نظر سواد بصری خیلی رشد کرده اند، می‌افزاید: مشهدی‌ها اکنون توقع زیادی از هنرهای شهری دارند، چراکه خوب می‌دانند چه کاری تأثیرگذار است و چه کاری نه. لازم است مدیران تصمیم گیر با اهل فن مشورت تخصصی و سپس اقدام به برگزاری چنین رویداد‌هایی کنند. چنان که در دوره‌های گذشته شاهد بوده ایم، خودسر عمل کردن نتیجه عکس می‌دهد.
هر زمان که با هنرمندان در حوزه‌های مختلف مذهبی، فرهنگی و اجتماعی مشورت شده، آثار خوب و ماندگاری خلق شده است؛ چنان که در دوره‌ای همه فعالیت‌های هنری مشهد در گینس ثبت شد. هر زمان هم که با هنرمندان مشورت نشده است، نتیجه برعکس شده و هزینه‌های مادی و معنوی فراوانی به جامعه تحمیل شده است.
این هنرمند ساخت المان میدان جانباز را مثال می‌زند و ادامه می‌دهد: در دهه هفتاد بدون مشورت با اهل فن، سفارش کار نقش برجسته‌ای برای این میدان داده شد و یکی از هنرمندان آن را کار کرد. همان زمان من اعلام کردم این کار مناسب نیست و اشکالات آن را برشمردم، ولی به هر دلیلی آن کار اجرا شد. با وجود این، سه ماه دوام نیاورد و شهرداری مجبور شد کل آن سازه را که در آن سال بیش از ۷۰ میلیون تومان برایش هزینه شده بود، تخریب کند.
احسان مهدوی، گرافیست، بر ضرورت استفاده از روان شناسی در اکران‌های محرمی تأکید می‌کند و می‌گوید: لازم است اتاق فکر‌هایی برای این منظور برگزار شود.
او توضیح می‌دهد: به چند دلیل آن چیزی که ما فکر می‌کنیم با چیزی که مردم می‌بینند، تفاوت دارد. گاهی فکر می‌کنیم داریم یک کار معنوی جذاب و زیبا به مردم ارائه می‌دهیم، ولی مخاطب درست برعکس آن را دریافت می‌کند و این خیلی خطرناک است. مهدوی در توضیح چرایی این اتفاق می‌گوید: یک دلیل آن فیزیکی است، چراکه تابلو‌های شهری از مخاطب دورند و جزئیات در آن‌ها دیده نمی‌شود. دوری و نزدیکی ما به چیزی، برداشت ما را از آن تغییر می‌دهد.
این موضوع در تابلو‌های شهری خیلی تأثیرگذار است. در گالری، مخاطب فاصله معینی با تابلو دارد، درحالی که در اکران شهری فاصله خیلی بیشتر است. در نتیجه مخاطب به سرعت از کنار یک تابلو شهری رد می‌شود و صدا‌های مختلفی ازجمله صدای خودروها و موتورسیکلت‌ها را در همان حین می‌شنود. تابلو ممکن است زیر نور آفتاب یا در تاریکی شب قرار داشته باشد و این‌ها همه در برداشت مخاطب از آن آثار تأثیر می‌گذارد. ممکن است یک اثر شاهکار از یک هنرمند معروف در اکران شهری کاملا شبیه یک شخصیت کارتونی شود.
این هنرمند در ادامه با بیان اینکه در سال‌های گذشته دو نوع اکران هنر شهری را شاهد بوده ایم، می‌گوید: یک نوع، اکرانی است که همه آثار هویتی مشترک دارند و طی آن کل شهر یکدست می‌شود. مانند آنچه سال ۱۳۹۲ در پروژه «مشهد برای حسین (ع)» اتفاق افتاد. نوع دیگری از اکران داریم که به صورت متنوع و نمایشگاهی است. مانند همین اکران‌های دهه اول محرم امسال که از همه هنرمندان و انواع هنر‌ها در آن استفاده شده است.
او در پاسخ به اینکه کدام نوع اکران تأثیر بهتری دارد، می‌گوید: هیچ کدام بهتر یا بدتر نیستند، بلکه هرکدام ارزش‌ها و معایب خودشان را دارند. برای مثال در اکران هماهنگ، آثار خیلی بهتر دیده می‌شوند و بیشتر در خاطر آدم‌ها می‌مانند. در این نوع اکران گویی هرکدام از بیلبورد‌ها و تابلو‌های شهری قسمتی از یک سریال اند. وقتی در شهر دور می‌زنیم، انگار کل سریال را تماشا کرده ایم و به همین دلیل آثار خیلی در ذهنمان ماندگار می‌شوند. ایراد این شیوه این است که اگر سلیقه‌ای یک نوع کار را نپسندد، از دیگر آثار نیز نمی‌تواند بهره کافی را ببرد.
مهدوی ادامه می‌دهد: در شیوه اکران متنوع نیز یک ایراد این است که کار‌ها ازهم گسیخته و پراکنده اند. شهر اساسا جایی است پر از اشیای متنوع، خودروها، درخت ها، خیابان ها، تابلو‌ها و مغازه‌ها و حتی آدم‌ها همه متنوع اند و در این نوع اکران باز ما آن‌ها را میدان به میدان و چهارراه به چهارراه درگیر تنوع دیگری می‌کنیم. این باعث دل زدگی مخاطب می‌شود؛ اما خوبی آن این است که دیگر با یک سلیقه روبه رو نیستیم. هر سلیقه‌ای در این شهر می‌تواند از یکی از این تابلو‌ها خوشش بیاید؛ بنابراین طیف گسترده تری از مخاطبان را دربرمی گیرد و مردم را با آثار هنری این هنرمندان بیشتر آشنا می‌کند.
به باور او، انتقادی که به آثار اکران شده در محرم امسال وارد است، این است که همه از یک ژانر نیستند. در این راستا، پیشنهاد مشخص او این است که حتی اگر می‌خواهیم نمایشگاه شهری از آثار متنوع برگزار کنیم، بهتر است دست کم آثار از یک ژانر باشند. مثلا همه، کار‌های مینیاتوریست‌های بزرگی مانند استاد فرشچیان باشند یا همه کار‌های قهوه خانه‌ای یا آثار خوش نویسی، عکس‌های عاشورایی یا تصویرسازی‌های عاشورایی باشند. او می‌گوید: به این ترتیب آن ازهم گسیختگی در آثار دیگر وجود نخواهد داشت و ذهن مخاطب خسته نمی‌شود. در کار‌های امسال انواع هنر‌ها از قبیل خوش نویسی، پرده دوزی، گرافیک، نقاشی مینیاتور و عکاسی را می‌دیدیم، درحالی که حتی یک گالری هم هیچ وقت با این تنوع نمایشگاه نمی‌گذارد.
مهدوی در پایان با بیان اینکه جریان هنر شهری در زمینه هنرهای محرم در مشهد خیلی رشد کرده است، می‌گوید: در سال‌های گذشته غیر کارشناسی و غیر حرفه‌ای با هنر محرمی برخورد می‌شد، درحالی که هنر عاشورایی یک جریان هنری است که از سال‌های دور به ما رسیده است. نباید به سادگی با آن برخورد شود، بلکه باید هنرمندانه کار شود. الان این اتفاق افتاده است.
امسال موکب‌هایی در میدان‌های اصلی شهر مانند موکب امام هادی (ع) در میدان سعدی دیدیم که واقعا تحسین برانگیز بودند. گویی هرکدام یک موزه هنری و یک اثر در حوزه هنر مفهومی بودند. این رشد را مدیون این هستیم که هنرمندان وارد شدند و هنر عاشورایی را از انحصار افراد غیر متخصص خارج کردند. این اتفاق توسط هنرمندانی رقم خورده است که با این جریان بزرگ شده اند و به مظلومیت و آزادگی امام حسین (ع) اعتقاد دارند.
سیدطاهر موسوی، دیگر هنرمند نقاش مشهدی، نیز با بیان اینکه آثار اکران شده در محرم امسال جزو آثار هنری قرار نمی‌گیرند، می‌گوید: نقاشان این آثار را روی تابلو کشیده اند و آن‌ها را برای اکران شهری طراحی نکرده اند. یکی از اصول هنر شهری این است که طرح با فضا و اطرافش هماهنگ شود.
برای مثال در نقاشی دیواری شکل حرفه‌ای کار این است که برای یک دیوار خاص، یک طرح خاص طراحی شود، به گونه‌ای که آن طرح فقط مخصوص همان دیوار و همان لوکیشن باشد. حتی اینکه یک طرح در چند جای مختلف نقاشی شود هم حرفه‌ای نیست. بنابراین، آثار موقت اکران شده امسال در راستای هنر شهری قرار نمی‌گیرند؛ یعنی بیشتر جنبه اطلاعاتی دارند تا زیبایی شناسی شهری.
او با بیان اینکه چندان تفاوت نمی‌کند که هنرمند آثار مشهدی باشد یا غیرمشهدی، می‌گوید: حتی اگر آن کار توسط یک هنرمند خارجی خلق شده باشد هم خیلی فرقی نمی‌کند یا اینکه روی چه چیزی چاپ شده باشد؛ هدف این است که به مخاطب گفته شود این چند روز محرم است.