الهام اسماعیلی | شهرآرانیوز، رضا حسینی، نویسنده و کارگردان تئاتر، امشب (۲۵ مردادماه ۱۴۰۳)، در نشست واکاوی ادبیات آیینی و نمایشی در حوزه هنری انقلاب اسلامی خراسان رضوی، به بررسی ریشه‌های مشترک آیین‌ها و هنرهای نمایشی پرداخت.
حسینی با اشاره به وجه مشترک آیین‌ها، مناسک و آیین‌رسوم با هنرهای نمایشی، اظهار داشت: ریشه تئاتر را باید در همین آیین‌ها و باور‌های مذهبی جستجو کرد. آیین در ظاهر، مجموعه‌ای از حرکات سوگواری یا شادی است، اما در باطن، پلی به گذشته است. با این حال، در نگاه مدرن، هر چیزی که با زمان همراه نباشد محکوم به فناست. اما چرا آیین‌هایی مانند عاشورا در طول زمان از بین نرفته‌اند؟
وی با اشاره به تعزیه‌های باشکوه مشهد و گستردگی نمایش‌های آیینی در خراسان بزرگ، عنوان کرد: آیین‌ها با گذشت زمان نه تنها از بین نرفته‌اند بلکه در برخی موارد به روز شده‌اند. برای مثال، آیین اسب چوبی در سبزوار به زمان حمله مغول برمی‌گردد و یا مکتب تعزیه سبزوار یکی از معروف‌ترین مکاتب تعزیه در کشور است.
نویسنده و کارگردان تئاتر در ادامه به نقش اعتقادات مذهبی در ماندگاری این آیین‌ها اشاره کرد و گفت: ارتباط معنوی انسان با این آیین‌ها و بزرگداشت قهرمانان ملی و مذهبی، از عوامل مهم ماندگاری آنهاست. آیین‌ها در واقع نوعی ارتباط روحی و روانی با گذشته و قهرمانان آن ایجاد می‌کنند.
وی با تاکید بر اهمیت آیین‌ها در حفظ هویت فرهنگی و ملی، به بررسی نقش آنها در جامعه امروز پرداخت و افزود: آیین در کلیت خود ارج نهادن به گذشته است و با قهرمانان خود در گذشته حیات امروزی می‌دهد.
در ادامه محمد حسن‌زاده، پژوهشگر و فعال حوزه تئاتر در این نشست با تأکید بر اهمیت آیین‌های نمایشی در خراسان، به معرفی انواع مختلف این آیین‌ها و چالش‌های پیش روی آنها پرداخت.
وی با اشاره به قدمت و غنای فرهنگی خراسان، آیین‌های نمایشی را تجسمی از فرهنگ و باور‌های مردم این منطقه دانست.
حسن زاده با بیان تفاوت نمایش آیینی با دیگر نمایش‌ها چنین گفت: در این نوع نمایش‌ها، تمامی عوامل اجرا روی صحنه حاضر بوده و تماشاگران به طور مستقیم با اجرا در تعامل هستند.
این پژوهشگر، آیین‌های نمایشی را به پنج دسته اصلی تقسیم کرد و گفت: این آیین‌های نمایشی شامل آیین‌های باستانی و اساطیری (مانند نوروز)، دینی (مانند عید فطر و غدیر)، ملی و میهنی (مانند دهه فجر و بزرگداشت شعرا)، منطقه‌ای (مانند آیین‌های باران‌خواهی) و خانوادگی (مانند تولد و ازدواج و ختنه سوران) می‌باشد.
حسن‌زاده همچنین به آیین‌های مذهبی مانند روضه‌خوانی و کرسی‌خوانی در مشهد اشاره کرد و بر اهمیت آنها در حفظ و انتقال فرهنگ و ارزش‌های اسلامی تأکید نمود.
وی همچنین به آیین‌های عاشورایی مانند خیمه‌سوزان، شام غریبان و بیل‌زنی اشاره کرد
در بخش دیگری از سخنان خود، حسن‌زاده به آیین علم‌دزدان در روستای عزیزآباد ششتمد پرداخت و در توصیف جزئیات این آیین مذهبی ابراز داشت: در این آیین علمی به طول ۵ متر و با ۲۰ کیلو وزن و ۲۰ سانتیمتر قطر دارای ۷۲ پارچه است که از آن آویزان می‌باشد. این علم پر میدان اصلی روستا گذاشته می‌شود و اهالی روستا در گرد آن ایستاده و شب تا صبح بیدار می‌مانند تا کس آن را نرباید و اگر کسی خوابش ببرد و روستای دیگری آن را ببرد فردای آن روز باید مردم روستا دنبال علم خود بروند و اگر آن را پیدا نکنند سال آینده این علم در روستایشان نخواهد بود.
وی در پایان، با اشاره به پرده‌های نمایشی و نماد‌های موجود در آنها گفت: این پرده‌ها شامل ۷۲ شخصیت و مشتمل بر ۷۲ داستان می‌باشد و می‌توان گفت این پرده‌ها در انتقال مفاهیم دینی و تاریخی به نسل‌های آینده بسیار موثر می‌باشد.
حسن‌زاده در مجموع با هشدار در مورد خطر فراموشی آیین‌های نمایشی، بر لزوم توجه بیشتر به این میراث ارزشمند فرهنگی تأکید کرد.
در ادامه محمود فیروزی مقدم، پژوهشگر و عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد تربت حیدریه با تاکید بر اهمیت حفظ آیین‌های ملی و مذهبی، بر لزوم معرفی صحیح این آئین‌ها به نسل جدید تاکید کرد.
وی در این باره گفت: ما باید تلاش کنیم تا باور‌های خود و نسل جدید را حفظ کرده و آیین‌های ملی و مذهبی را زنده نگه داریم. دغدغه‌مندان فرهنگ باید با معرفی درست این آئین‌ها و مناسک، نقش مهمی در این زمینه ایفا کنند.
فیروزی مقدم همچنین به دور شدن نسل جدید از باور‌های ایرانی و وطنی اشاره کرد و افزود: وظیفه ماست تا تعلق خاطر به فرهنگ و سرزمینمان را در نسل جدید تقویت کنیم.
در پایان این نشست آیین پرده خوانی توسط مرشد برگزار شد.