به گزارش شهرآرانیوز؛ این روز‌ها نوسانات تراز آب دریای خزر در صدر اخبار مرتبط با این پهنه آبی قرار دارد در حالی که چالش‌های دیگری هم برای بزرگترین دریاچه جهان وجود دارد که نه تنها اهمیت آن از نوسان تراز کمتر نیست که گا‌ها بیشتر هم خواهد بود، یکی از مهمترین آن آلودگی سواحل دریای خزر است که از جانب کشور‌های اطراف متوجه آن می‌شود.
در فصول مختلف سال شاهد حضور حجم زیادی گردشگر در سواحل دریای خزر هستیم که این جمعیت در تابستان که گرما بیداد می‌کند بسیار چشمگیر می‌شود، در این گرما هر فردی دلش می‌خواهد تنی به آب بزند تا حرارت بدنش با خنکای آب خزر فروکش کند و ساعات خوشی برای خود و خانواده‌اش رقم بخورد، اما غافل از اینکه لایه پنهانی از این خوشگذرانی در دل آب‌های بزرگترین دریاچه جهان وجود دارد و آن هم وجود انواع آلودگی‌هاست که می‌تواند سلامتی فرد را به خطر بیندازد، می‌توانیم حتی یک گام هم فراتر برویم و بگوییم که بر روی سلامت آبزیان و زیستمندان آن هم تاثیرگذار خواهد بود و در دور بعدی باز هم متوجه سلامتی انسان خواهد شد، چون آخرین زنجیره مصرف ما هستیم.
به اعتقاد کارشناسان، وقتی مواد مضر در زنجیره غذایی قرار می‌گیرد به ترتیب به تمام زیستمندان منتقل می‌شود به این صورت که ابتدا زئوپلانگتون‌ها از این مواد تغذیه می‌کنند بعد آنها توسط ماهیان کیلکا خورده می‌شوند، کیلکا‌ها هم غذای ماهیان استروژن می‌شود، استروژن‌ها هم توسط انسان خورده می‌شود، با این حساب انسان در آخر این زنجیره غذایی قرار گرفته حالا اگر غلظت آلایندگی در پله جلبک‌ها عدد یک بود وقتی به انسان می‌رسد به ۱۰ می‌رسد یعنی ۱۰ برابر می‌شود و خطراتی که ایجاد می‌کند می‌تواند تا ۱۰ برابر موجب کاهش نرخ سلامتی شود.
همچنین می‌تواند برای گردشگران و شناگران مشکلات پوستی ایجاد کند، به اعتقاد کارشناسان این آلودگی‌ها ظرفیت‌های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی دریای خزر را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد و قبل از اینکه آب خزر پسروی کند آلودگی زیستمندان آن را نابود می‌کند.
همایون خوشروان، پژوهشگر در زمینه مطالعات دریایی درباره اینکه کدام بخش سواحل دریای خزر آلوده‌تر است، اظهار کرد: الان بیشتر توجه محافل علمی و اجرایی کشور بر روی کاهش سطح تراز آب دریای خزر است، اما واقعیت این است که اهمیت بخش آلودگی دریای خزر بسیار فراتر از کاهش تراز سطح آن است، چون کاهش یا افزایش سطح تراز در کارنامه خزر همیشه بوده و همواره خواهد بود یعنی در سال‌های پیش رو هم افزایش تراز و هم کاهش تراز را تجربه خواهیم کرد، چون این یک پدیده سیکلی بوده و بار‌ها اتفاق افتاده است.
وی افزود: اما آن چیزی که نمی‌توان نجات داد و راحت از آن گذشت، آلودگی آب‌های ساحلی خزر است که متاسفانه در کشور ما آلودگی‌های مختلف وارد دریا می‌شود، یکی از آنها ورود آلودگی‌های نفتی از کشور آذربایجان است که این آلودگی وارد آب‌های آستارا می‌شود و این محدوده ساحلی تقریبا ۱۲۰ کیلومتری را آلوده می‌کند به شکلی که گا‌هی در فصل سرد امواج توفانی باعث می‌شوند که مواد جامد حاصل از آلودگی‌های نفتی به شکل گلوله‌هایی کنار ساحل نهشت پیدا کنند، هم ماسه‌های ساحلی را آلوده و هم گیاهان و جانورانی که در محدوده ساحلی وجود دارند را نابود می‌کند، ضمن اینکه می‌تواند تاثیر بسزایی در اکوسیستم‌های ساحلی بگذارد.
خوشروان ادامه داد: نکته دوم این است که در شرق دریای خزر در محدوده آب‌های ترکمنستان این مشکل را نداریم، چون آنجا منابع آلاینده مهمی وجود ندارد، به علت بیابانی بودن سواحل خزر در آن محدوده ریسک آلودگی خیلی پایین است، اما بیابان‌هایی داریم که می‌توانند تحت تاثیر توفان‌های اقلیمی کانون ریزگرد‌هایی باشند که منطقه ساحلی خزر را در بخش شرقی و جنوب شرقی دچار چالش کند، به طوری که در تابستان در شهر بهشهر، گلوگاه، گرگان و آق‌قلا مشکل ریزگرد داشتیم که حاصل همان توفان‌هایی است که در خشکی اتفاق می‌افتد و رسوبات و ریزدانه‌های ساحلی را به حرکت در می‌آورد و چرخه اقتصاد و اجتماع را برای مدتی دچار اختلال می‌کند.
این پژوهشگر در زمینه مطالعات دریایی بیان کرد: در سواحل مستقر بین آستارا تا گمیشان هم که شامل استان‌های ساحلی گیلان، مازندران و گلستان می‌شود، بیش از ۱۰۰ رودخانه وجود دارد که در دو غالب پیچان‌رود و رودخانه‌های گیسویی شکل آب‌هایشان وارد دریای خزر می‌شود. عمده رودخانه‌های پیچان‌رود، رودخانه‌هایی هستند که از شهر‌های مهم عبور می‌کنند، مانند رودخانه تلار از شهر قائمشهر، بابل‌رود از شهر بابل، چالوس‌رود از شهر چالوس، رودخانه سرخرود از داخل شهر فریدونکنار و سرخرود، رودخانه سیاه‌رود و تجن از شهر ساری و رودخانه نکارود هم از شهر نکا عبور می‌کند.
وی اضافه کرد: نکته مهم این است که از آب تمام این رودخانه‌ها برای مصارف کشاورزی استفاده می‌شود، بعد از آنکه آب آنها وارد زمین‌های کشاورزی شد سموم دفع آفات و کود‌های شیمیایی وارد آن می‌شود و بعد از آن وارد منابع آبی زیرزمینی شده آنها را آلوده می‌کند و دوباره وارد رودخانه می‌شوند و در نهایت به دریای خزر می‌رسند، علاوه بر این پسماند‌ها و پساب‌های شهری هم مستقیم وارد این رودخانه‌ها می‌شود که نرخ آلودگی میکروبی را در آب‌های ساحلی به شدت افزایش می‌دهند.
خوشروان خاطرنشان کرد: یکی از هات‌اسپات‌های مهم در سواحل جنوبی خزر، آلودگی‌های حاصل از سموم دفع آفات و کود‌های شیمیایی در فصول زراعی است، به ویژه از اوایل فروردین‌ماه تا نزدیک مهرماه منطقه را تحت پوشش قرار می‌دهد. دوم پساب‌های انسانی است که همواره در طول سال آب‌ها را آلوده می‌کند، این نکته مهمی است چراکه آب‌های ساحلی ما دارند توسط این مسائل آلوده می‌شوند.
این پژوهشگر در زمینه مطالعات دریایی گفت: اتفاق بدی که اینجا می‌افتد این است که ما گردشگران بسیاری داریم که در طول سال به سواحل دریای خزر می‌آیند؛ امسال که رکورد ۲۰ تا ۲۱ میلیون مسافر را داشتیم، این تعداد دفع پساب و پسماند دارند که به نرخ آلودگی‌ها می‌افزایند ضمن اینکه شناگاه‌هایی که برای این افراد در مناطق ساحلی تعبیه شده بیشتر آنها در معرض سواحلی قرار گرفته‌اند که پرخطرترین، پرریسک‌ترین و آلوده‌ترین سواحل هستند، یکی از این سواحل می‌تواند ساحل شرق بندر بابلسر بین شازده‌رود تا باب‌رود باشد یعنی جایی که آلودگی‌های بابل‌رود مستقیم وارد آن می‌شود و تحت تاثیر جریان‌های غرب به شرق به سمت این منطقه حرکت می‌کند و رودخانه شازده هم به آن کمک می‌کند که ریسک آلودگی بالا برود و جالب این است که شناگر‌هایی وارد همین رودخانه شازده و بابل‌رود می‌شوند، چون از آلودگی آن بی‌اطلاع هستند.
وی افزود: بنابراین در بحث اینکه حالا دریای خزر چه زمانی عقب‌نشینی و چه زمانی پیشروی می‌کند نباید توجه خودمان را زیاد به این موضوع معطوف کنیم اگر چه این موضوع خیلی مهم است و باید آن را مدیریت کنیم. هرچند تاکنون هم مدیریت موفقی نداشتیم، در این راستا نگاه ما باید روی کنوانسیون تهران باشد، کنوانسیونی که سال ۲۰۰۶ حالت اجرایی پیدا کرده و الزامات اجرایی برای آن باید توسط پنج کشور حاشیه خزر تعریف شود تا بتوانیم جلوی آلودگی‌ها را بگیریم و آب‌های ساحلی خزر را پاکیزه کنیم اگر این کار را نکنیم قبل از اینکه آب دریای خزر خشک شود تمام ظرفیت‌های حیاتی خود را در خزر از دست خواهیم داد، زیستمندان ما نابود خواهند شد به طوری که الان جمعیت فوک‌ها به یک دهم رسیده است جمعیت ماهیان استروژن بین یک دهم تا یک بیستم رسیده و ذخایر ماهیان کلیکا روز به روز در حال کاهش است، این به معنای این است که ظرفیت‌های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی دریای خزر تحت الشعاع قرار خواهد گرفت.
خوشروان در پاسخ به اینکه با این وجود کدام منطقه از سواحل دریای خزر آلوده‌تر است، عنوان کرد: به عنوان فردی که سال‌ها است در این زمینه و در دریای خزر فعالیت می‌کنم باید بگویم که مقام نخست را استان مازندران دارد، آب‌های ساحلی مازندران در حد فصل بین بابلسر تا منطقه رامسر به عنوان پرجمعیت‌ترین منطقه هم محسوب می‌شود و بیشترین گردشگران هم در این منطقه هستند، می‌شود گفت که آلوده‌ترین آب‌های ساحلی را به خود اختصاص می‌دهد، بعد از آن به سواحل استان گیلان می‌رسیم که نرخ آلودگی آن بیشتر در سواحل مرکزی از بین رودسر تا نزدیک بندرانزلی و رضوان‌شهر ادامه پیدا می‌کند. سالم‌ترین آب‌های ساحلی از رضوان شهر تا نزدیک لیسار در شمال غرب گیلان و منطقه شرق سواحل جنوبی دریای خزر از بندر ترکمن تا گمیشان است. با این حساب اکنون دو زون نسبتا مناسب، یک زون بسیار خطرناک و یک زون با درجه خطرآفرینی بالا در مازندران و گیلان مرکزی وجود دارد.
این پژوهشگر در زمینه مطالعات دریایی ادامه داد: آنچه که باید انجام شود اولین نکته مدیریت دفع پسماند‌ها و پساب‌های شهری است که باید حتما شبکه‌های فاضلاب و تصفیه داشته باشیم تا پساب‌ها تصفیه و بعد وارد رودخانه‌ها شوند تا آلودگی از رودخانه‌ها به دریای خزر منتقل نشود. دوم اینکه شناگاه‌ها برای کاهش ریسک مخاطرات گردشگران ساحلی باید در مناطقی تعبیه شوند که ریسک آلودگی در آنها کمتر باشد نه در جا‌هایی که مستقیم در معرض آلودگی قرار بگیرند و بیماری‌های مختلف را به گردشگران منتقل کنند. سوم اینکه با تشریک مساعی با چهار کشور حاشیه دریای خزر مانند روسیه، قزاقستان، ترکمنستان و آذربایجان گام‌های مهم و موثری را برای اجرایی کردن الزامات قوانینی که در کنوانسیون رامسر برای حفاظت از تالاب‌ها و کنوانسیون تهران برای حفاظت از محیط زیست دریای خزر دیده شده را اجرایی کنیم تا بتوانیم جلوی مشکلات پیش رو را بگیریم.
وی در خصوص تاثیر آلودگی‌ها بر زیستمندان خزر و در نهایت انسان تصریح کرد: هر عاملی که موجب افزایش یا کاهش آلودگی دریای خزر شود مستقیم بر روی خواص غیر زیستی دریا و عناصر زیستی که شامل جانداران است تاثیر مستقیم می‌گذارد، برای همین است که صید و منابع زیستی کاهش یافته و رو به افول است. در واقع بحث تجمع مواد مضر در بدن جانداران را داریم، وقتی آلودگی در زنجیره غذایی قرار بگیرد ابتدا توسط زئوپلانگتون‌ها استفاده می‌شود بعد از ماهیان کیلکا آن را می‌خورند، کیلکا‌ها هم توسط ماهیان استروژن خورده می‌شوند و بعد از آن استروژن هم مورد تغذیه انسان قرار می‌گیرند، با این حساب انسان در آخر این زنجیره غذایی قرار گرفته است حالا اگر غلظت آلایندگی در پله جلبک‌ها یک بود وقتی به انسان می‌رسد به ۱۰ می‌رسد یعنی ۱۰ برابر می‌شود و خطراتی که ایجاد می‌کند می‌تواند تا ۱۰ برابر موجب کاهش نرخ سلامتی شود.
خوشروان اضافه کرد: علاوه بر آلودگی‌های میکروبی، آلودگی حرارتی هم آب‌های خزر را تهدید می‌کند. نیروگاه نکا را هم در حاشیه خزر داریم که باعث آلودگی حرارتی آب‌های ساحلی خزر می‌شود، چون فعالیت آن دمای آب را افزایش می‌دهد که بلوم جلبکی را به همراه دارد و در نهایت باعث از بین رفتن بسیاری از موجودات می‌شود.
منبع: ایرنا