به گزارش شهرآرانیوز؛ به «عسلویه دوم» معروف است. از این نام می‌توان به اهمیت معادن سنگان خواف پی برد. برخی از آن به‌عنوان «جواهر کویر» نام می‌برند، جواهری که ۳۰ درصد ذخایر سنگ‌آهن کشور را در دل خود نهفته است. حدود ۶۰۰ سال پیش، از این معادن در کتاب «نزهت‌القلوب» حمدالله مستوفی نام برده شده است.
با این حال بهره‌برداری از آن، بیش از چند دهه سابقه ندارد. گرچه در معادن مختلف ایران و سایر کشور‌ها سنگ آهن کشف و استخراج می‌شود، اما سنگ آهن خواف به‌دلیل خلوص بالایی که دارد، جایگاه ویژه‌ای در بین معادن کشور دارد. همین مختصر شاید هر خواننده‌ای را مشتاق دیدار و تماشای این معدن منحصر به فرد کند. برای سیاحت در این معدن زیبا به همراه تیمی از خبرنگاران پایتخت، شال و کلاه کردیم و راهی مسیر تماشای این دُردانه کویر شدیم.
مجموعه سنگ آهن سنگان در فاصله حدود ۳۰۰ کیلومتری جنوب شرقی مشهد، ۶۸ کیلومتری جنوب غربی تایباد، ۴۰ کیلومتری جنوب شرقی خواف و ۱۸ کیلومتری شمال شرقی سنگان در خراسان رضوی و نزدیک مرز افغانستان قرار دارد. مجتمع سنگ‌آهن سنگان خواف با بیش از ۱.۲ میلیارد تن ذخیره یکی از ۱۰معدن بزرگ سنگ‌آهن در جهان و تأمین‌کننده خوراک اولیه برای تولید ۱۷.۵میلیون تن کنسانتره، ۱۵میلیون تن گندله و پنج میلیون تن سنگ‌آهن در ایران است.
فعالیت‌های اکتشافی صورت گرفته در مجتمع سنگ آهن سنگان خواف شامل تهیه نقشه‌های زمین‌شناسی و توپوگرافی، زمین‌شناسی ساختمانی، طراحی شبکه حفاری و برداشت داده‌ها، مدل‌سازی و تخمین ذخیره است. ۱۶ هزار نفر بیمه شده تأمین اجتماعی در معادن سنگان خواف مشغول به کار هستند که حجم زیادی از اشتغال در منطقه به شمار می‌رود.
بارزترین ویژگی‌های این معادن سنگ‌آهن، امکان فعالیت‌های معدن‌کاری در طول ۱۲ماه سال، وجود ماده معدنی در سطح زمین، کاهش هزینه‌های استخراج و معدن‌کاری و وجود عناصر نادر خاکی است که با مشارکت بخش دولتی و سازمان توسعه و نوسازی صنایع و معادن ایران (ایمیدرو)، فولاد سنگان، مجموعه اپال پارسیان، شرکت فراگیر توسعه سناباد و تعدادی دیگر از شرکت‌های بزرگ معدنی ایران الگوی موفق سرمایه‌گذاری و نمونه بسیار خوبی برای سایر نقاط کشور است.
دسترسی به سنگ آهن سنگان از دو مسیر آسفالته مشهد، تربت‌حیدریه، خواف، سنگان و مشهد، فریمان، تربت‌جام، تایباد و سنگان امکان‌پذیر می‌باشد. معادن سنگ آهن سنگان در فاصله ۱۸ کیلومتری سنگان از طریق جاده اختصاصی آسفالته با سنگان، خواف و تایباد در ارتباط بوده و خط آهن سراسری که از تربت‌حیدریه به سوی هرات در افغانستان در حال احداث می‌باشد، از جنوب سایت معدن سنگان عبور خواهد کرد. تکمیل اکتشاف پهنه سنگان و اکتشاف در محدوده‌های جدید (پهنه کاشمر) و همکاری با کشور افغانستان در استخراج مواد معدنی از برنامه‌های آینده سنگان خواف برای توسعه بهره‌برداری از ظرفیت‌های موجود است.
دوبانده‌شدن جاده خواف - تربت‌حیدریه، یکی از مطالبات ساکنان منطقه است. جاده‌ای که به‌دلیل دوطرفه بودن، سالانه شاهد کلی تصادفات رانندگی است. دوبانده‌شدن جاده خواف - تربت‌حیدریه، به عنوان یکی از مسیر‌های پرتردد و پرحادثه خراسان رضوی از سال۱۳۹۸ آغاز شده، اما با گذشت چندسال پیشرفت خوبی نداشته و اجرای این طرح با کندی روبه‌روست. ساکنان منطقه به‌حق انتظار دارند که مسئولان معدن سنگان خواف به دلیل مسئولیت اجتماعی، اهتمام لازم را در دوطرفه کردن این جاده داشته باشند.
مدیرعامل شرکت فولاد سنگان خراسان در ۲۷ دی ماه سال گذشته در گفتگو با ایرنا درباره توسعه این جاده گفته بود که بر اساس برآورد نخست، اجرای طرح دوبانده‌کردن جاده خواف - تربت‌حیدریه ۸ هزار میلیارد ریال اعتبار نیاز داشت که اکنون با توجه به جهش قیمت‌ها به حدود ۲۰هزار میلیارد ریال افزایش یافته است و تأمین نیمی از این رقم برعهده سرمایه‌گذاران و شرکت‌های معدنی و ۵۰درصد نیز برعهده وزارت راه و شهرسازی است.
علی امرایی گفت که هیچ گونه بدهی در خصوص اجرای این طرح جاده‌ای ندارد و به تعهد خود عمل کرده است و وزارت راه و شهرسازی باید سهم خود را پرداخت کند تا اجرای طرح سرعت یابد.
از محل اسکان تا رسیدن به معدن سنگان خواف حدود نیم ساعتی راه است. پیمودن مسیر، فرصتی را فراهم کرد تا چهره جدید شهر را در پس سپری‌شدن عصر توسعه معادن سنگان خواف لمس کنیم. با اینکه شهر در سپیده‌دم چشم گشوده است، اما ظاهری خلوت و آرام دارد. سکوتی نسبی که نشان می‌دهد اینجا مانند شهر‌های بزرگ، رزق و روزی نه در دادوستد و دکان‌های پرزرق و برق، بلکه در کوهستان نهفته است.
نان‌آورانی که بامدادان برای کسب توشه خود و خانواده‌شان راهی معادن می‌شوند تا در سایه‌سار سنگ‌های عظیم و زیر صدای غرش ماشین‌آلات معدنی، روزشان را آغاز کنند. جانمایی ساختمان‌های یک و دوطبقه با نما‌های سنگی سپیدرنگ در بین کاشانه‌های قدیمی چشم‌هایت را به اسارت خود درمی‌آورد. آمیختن دخل‌وخرج شهر با گردوغبار معدن خود را به‌صورت تغییر چهره شهر نمایان کرده است. «تا چندی قبل اینجا بیشتر نما‌ها قدیمی و حتی کاه‌گلی بود، اما حالا ساخت وساز اینجا رونق بیشتری دارد و نونوارکردن خانه‌ها سکه روز شده است»؛ این جمله یکی از راهنما‌ها در برابر چشمان پرسشگر ما از تفاوت‌های ظاهری خانه‌ها بود.
معدن به‌مثابه دنیایی متفاوت از تجربه زیسته، محصور در تپه‌های خشک و بی‌رمق در زمینه‌ای از آسمان آبی، نخستین تصویری است که در ذهنمان تداعی می‌کند. هوا گرم و خشک است و نسیم ملایمی می‌وزد، حسی از بی‌انت‌هایی را به همراه دارد. در دل این کوه‌های سنگی، گودال‌ها به‌طور پیوسته در هم تنیده‌اند.
صدا‌های غرش ماشین‌آلات در هم آمیخته با جنب و جوش کارگران، همهمه‌ای سمفونی‌مانند ایجاد کرده است. هوای سنگین و خشک با بوی آمیخته خاک و فلزات، رایحه‌ای است که با هر دم و بازدمی استشمام می‌کنیم.
ماشین‌آلات برداشت سنگ‌آهن مانند دیو‌های تسخیرشده در کمند آدمیان در دل کوهستان شتابان در حال جنب‌وجوش هستند. بیل‌های مکانیکی با دستان غول‌آسا زمین را می‌شکافند و از دل آن سنگ‌های آهن را بیرون می‌کشند. این اولین گام برای استخراج فلز بااهمیتی است که یکی از دوران زندگی آدمیان به آن نام‌گذاری شده است؛ «عصر آهن»
سپس کامیون‌های غول‌پیکر، با بار‌های پر از سنگ‌آهن در جاده‌ای که مانند ماری پرپیچ‌وخم در کوهستان خفته است، مسیرشان را تا رسیدن به واحد‌های فراوری طی طریق می‌کنند.
کارگر معدن روزهایش را در سایه کوه‌های سخت و خشن می‌گذراند و پیراهن قهوه‌ای پر از گرد وخاک و چکمه‌هایش، نشانی از مسیر‌های دشواری دارد که گذرانده است. کلاه‌هایی بر سرشان است که قرار است آنها را، چون سپری در برابر طبیعت تندخوی معدن ایمن کند.
راهنما از سختی‌های کار در معدن می‌گوید، از باد‌های ۱۲۰ روزه‌ای که توان برافکندن کانتینر‌های مستقر شده در معدن را دارند، اما در دیدگان کارگرانی که نسل‌ها در این محل زیسته‌اند و پدرانشان با «آسبادها» باد‌های سرکش را رام کرده‌اند، بیمی از این باد‌ها دیده نمی‌شود.
چه زیبا محمود دولت‌آبادی در کلیدر گفته است: «برای مردمی که در خطه کویری زیسته باشند، باد همراهی آشناست. چشم‌ها به آن خو گرفته‌اند و پوست چهره و دست‌ها با آن پرورده شده‌اند.»
دیدن عملیات انفجار استخراج سنگ‌های معدنی، یکی از برنامه‌هایی است که برای خبرنگاران در نظر گرفته شده است. البته برنامه‌ای که در آن، تمام موارد ایمنی در نظر گرفته شده و تا آخرین لحظات پیش از شروع عملیات نیز مسئولان ایمنی معدن مدام درحال یادآوری نکات ضروری به خبرنگاران هستند.
پس از چند ساعت آماده‌سازی، نوبت به حفر چاله‌های مواد منفجره می‌رسد. با استفاده از دستگاه‌های حفاری پیشرفته، چاله‌های عمیق و دقیقی در دل سنگ‌های سخت ایجاد می‌شود. میزان مواد منفجره به‌طور دقیقی محاسبه می‌شود تا بتوان بیشترین استفاده را از عملیات برای استخراج سنگ‌ها برد.
کارگران با وسواس و احتیاط، مواد منفجره را درون چال‌ها قرار می‌دهند، هر ماده به اندازه و در مکان جای خود. هر چند خبرنگاران دور هستند، اما از جنب و جوش ایجادشده، می‌توان متوجه نزدیک شدن عملیات شد. دستگاه‌های صوتی و علامت‌های هشدار به کار می‌افتند و منطقه تخلیه می‌شود. اکنون زمان انفجار است. چند لحظه سکوت، سه، دو و یک، سپس با فشردن دکمه دنیا به یک‌باره تغییر می‌کند. صدای مهیب انفجار، همچون رعد و برقی در آسمان معدن طنین‌انداز می‌شود.
زمین می‌لرزد و توده‌های سنگی با سرعت به اطراف پرتاب می‌شوند. گردوغبار به هوا بلند می‌شود و لحظه‌ای همه‌چیز در ابر‌های خاکی غوطه‌ور می‌شود. پس از گذشت چند دقیقه، آرامش دوباره برقرار می‌شود. کارگران بااحتیاط به محل انفجار نزدیک می‌شوند. صحنه‌ای حیرت‌انگیز از سنگ‌های شکسته بزرگ در برابرشان نمایان می‌شود. این سنگ‌ها که حالا به شکل‌های نامنظم درآمده‌اند، نشان‌دهنده چیرگی بشر بر طبیعت اسرارآمیز است.
مدیرمجتمع سنگ آهن سنگان خواف در نشست خبری بازدید خبرنگاران از این مجتمع سنگ آهن گفت: در شش ماه نخست امسال ۱۴میلیون و ۳۰۰هزار تن سنگ آهن در این معدن برداشت شده است. در مدت یادشده، ۱۰۵درصد از برنامه در نظر گرفته شده، محقق شده است. علی رسولیان افزود: در این مدت ۶هزار و ۲۰۰مترمربع عملیات حفاری اکتشافی انجام شده که نسبت به مدت مشابه سال گذشته رشد ۴۱ درصدی نشان می‌دهد.
وی با اشاره به برنامه‌ریزی برای همکاری با افغانستان گفت: در حوزه استخراج سنگ آهن در افغانستان در حال مذاکره هستیم تا بتوانیم از ظرفیت‌های موجود در این کشور استفاده کنیم و همکاری‌های معدنی را افزایش دهیم.
در همین راستا در یکی از نمایشگاه‌هایی که در کشور افغانستان برگزار شده بود، حضور یافته و با مسئولان و فعالان بخش خصوصی این کشور مذاکراتی انجام دادیم.
وی درباره مسئولیت اجتماعی معدن سنگان خواف گفت: در حوزه مسئولیت اجتماعی سعی داریم که نیاز‌های منطقه را شناخته و در آن حوزه ورود کنیم. یکی از مطالبات مردم منطقه، توسعه جاده است تا رفت‌وآمد تسهیل شود. همچنین در این حوزه سعی داریم که مردم منطقه از مواهب توسعه معادن بیشترین استفاده را برده و آنها را در این فرایند سهیم کنیم. به عنوان مثال مقرر شده است تا بخشی از نیاز‌های مورد نیاز معدن مانند تأمین لباس‌ها را از طریق ظرفیت‌های محلی تأمین کنیم.
رسولیان درباره تأمین آب در معادن سنگان خواف گفت: انتقال ۵۰ میلیون متر معکب آب از دریای عمان به سنگان خواف از جمله طرح‌های در حال اجراست. با این حال از طریق تعامل با شرکت‌های دانش‌بنیان در تلاش هستیم تا میزان مصرف آب در مجتمع را کاهش دهیم. البته در این زمینه اقدامات خوبی انجام شده و میزان مصرف آب نیز کاهش یافته است.
مدیرمجتمع سنگ آهن سنگان درباره مشکلاتی که کمبود انرژی برای واحد‌های معدنی ایجاد می‌کند، گفت: مجتمع در سال‌های اخیر با سرمایه‌گذاری مناسب سعی کرده تا سهم انرژی‌های تجدیدپذیر را در بخش تأمین انرژی موردنیازش افزایش دهد. در تابستان امسال به دلیل اینکه اقدام به خریداری برق سبز کردیم، این مسئله سبب شد تا قطعی برق نداشته باشیم.
رسولیان با اشاره به مشکل زیرساخت‌های حمل‌ونقل در حوزه معادن سنگان خواف گفت: در این حوزه با کمبود زیرساخت‌های حمل و نقل ریلی و واگن روبه‌رو هستیم. در صورتی که زیرساخت‌های حمل و نقلی تقویت شود، می‌توانیم از ظرفیت موجود در معادن سنگان خواف استفاده بیشتری ببریم. وی درخصوص اکتشاف حوزه‌های جدید هم گفت: اقداماتی در این حوزه انجام شده که تا پایان سال این مسئله به‌طور رسمی اعلام می‌شود.