حمیده ذاکری | شهرآرانیوز؛ خداوند متعال در زندگی به ما نعمت‌های فراوانی داده است که هرکدام آنها به‌نوعی سرمایه‌ای برای حیات دنیوی و اخروی ما هستند؛ سرمایه‌هایی که ما باید با بهره بردن از آنها در دنیا، برای آخرتمان تجارت کنیم و به سود سرشار برسیم؛ سودی که ما را به بهشت و همجواری با صالحان برساند. اگر از شما بپرسند درمیان این نعمت‌ها کدام‌یک از بقیه مهم‌تر است و اصلی‌ترین سرمایه ماست، چه خواهید گفت؟
شاید هرکدام ما در پاسخ به این پرسش، از مال یا اولاد یا سرمایه‌های دیگر نام ببریم، اما خداوند متعال در قرآن کریم در این‌باره می‌فرماید: «.. بگو: همانا زیانکاران (واقعى) کسانى هستند که سرمایه وجودى خویش و بستگانشان را در قیامت از کف داده باشند. آگاه باش؛ این همان خسران آشکار است». (آیه ۱۵، سوره زمر).
کلمه «خسارت» سه‌مرتبه در این آیه تکرار شده است تا به ما درباره مهم‌ترین سرمایه انسان که عمر اوست، هشدار بدهد؛ عمر و فرصتی که دراختیار ماست تا از آن برای آخرت بهره بگیریم. در ادامه، به برخی روایات درباره بهره‌برداری از فرصت‌ها و از دست ندادن فرصت امور می‌پردازیم.
برای اینکه دچار این اندوه نشویم و از اهل حسرت و خسارت نباشیم، باید در اندیشه بهره‌برداری از فرصت عمر باشیم و انگار که در مسابقه‌ای فشرده و دشوار با حریفان قدر قرار داریم، اهل شتاب و سبقت باشیم. امام‌حسین (ع) در سخنی در این باره می‌فرمایند: «در بهره‌برداری از فرصت‌های خوب، شتاب کنید و برای رسیدن به اهداف عالیه بر یکدیگر سبقت بگیرید». بحار، ج٧٨، ص٣۵۵
حال سؤال اینجاست که در چه باید سبقت گرفت و چطور باید بهترین بهره را از فرصت عمر برداشت؟ امیرالمؤمنین (ع) در پاسخ به این پرسش می‌فرمایند: «دیروز که گذشت و به فردا هم اطمینان نیست، امروزت را با اعمال صالح غنیمت شمار!». شرح غرر، ج٢، ص۵٠٧
به کودکان نگاه کنید؛ به تنها چیزی که توجه نمی‌کنند، وقت است. آنها هنوز آن‌قدر درباره زمان یاد نگرفته‌اند که درک کنند باید به گذر آن توجه کنند و به‌طور مثال با مدیریت آن، در ساعت مشخصی غذا بخورند یا بخوابند. عبارت «دیر شده است» برایشان کاملا بی‌معنی است. آنها خود ما در دوران نوجوانی و جوانی‌مان هستند که انگار صاحب عمری تمام‌نشدنی هستیم و بی‌توجه به فرصتی که از دست می‌رود، روز‌ها را می‌گذرانیم و حسرت سالمندان را هم از گذر عمر نمی‌توانیم درک کنیم، درحالی‌که عمر سرمایه‌ای تجدیدنشدنی است. امام علی (ع) درباره اهمیت این سرمایه می‌فرمایند: «عمر انسان (آن‌قدر گران‌بهاست که) به هیچ قیمتی قابل ارزیابی نیست». اسرارالبلاغه، ص٨٩
حال سؤال اینجاست که از این سرمایه بدون قیمت چطور باید مراقبت کرد؛ سرمایه‌ای که مثل برف زود آب می‌شود و دیگر برگشت‌پذیر نیست؛ همان‌گونه که امام‌علی (ع) می‌فرمایند: «این را بدان که وجود تو همان شمارش روز‌های عمر توست؛ هر روزی که بر تو بگذرد، قسمتی از وجود تو را به‌همراه خود می‌برد». شرح غرر، ج٣، ص٧٧
پس نه‌تنها باید به بهره‌برداری از آن توجه کرد، بلکه باید در مورد چگونگی مصرفش نیز سلیقه و توجه به خرج داد؛ زیرا بنا نیست این سرمایه گران‌بها قابلیت تجدید و شارژ مجدد را داشته باشد. رسول خدا (ص) درباره مواجهه با این سرمایه چنین می‌فرمایند: «بر عمر خودت بیش از پول و نقدینه‌ات، بخیل و تنگ‌نظر باش. (آن را بیهوده از دست مده)». سفینه، ج٢، ص٢۵٨
حتما این سخن مشهور را از امام‌علی (ع) شنیده‌اید که می‌فرمایند: «از فرصت‌های خوب استفاده کنید؛ آنها مانند ابر زودگذرند». فهرست غرر، ص٣٠٤
ایشان با این تشبیه خواسته‌اند سرعت از دست رفتن عمر و فرصت‌های پیش‌رویمان را برای ما بازسازی کنند؛ از دست‌رفتنی که ممکن است دیگر جبران‌پذیر نباشد. امام‌حسن (ع) در سخنی در این‌باره می‌فرمایند: «فرصت‌ها زود از دست می‌روند و دیر بازمی‌گردند». بحار، ج٧٨، ص١١٣
تصور کنید امروز خبردار شوید که چیزی تا پایان عمرتان نمانده است، کدام‌یک از ما با شنیدن این خبر، دچار غم و اندوه و مهم‌تر از آن حسرت نمی‌شویم؟ آن‌چنان‌که امام علی (ع) می‌فرمایند: «از دست دادن فرصت‌های خیر، برای انسان مایه غم و اندوه است». نهج‌البلاغه، کلمه١١۴
خوب است به این سخن امام‌صادق (ع) توجه کنیم که می‌فرمایند: «روز خود را بیهوده با چنین و چنان از دست مده، و این را بدان که درکنارت کسی (فرشته‌ای) است که تمام رفتار‌ها و گفتار‌های تو را ثبت و ضبط می‌کند». لئالی‌الاخبار، ج یک، ص١۴
و این توصیه‌شان را برای گذران زندگی درنظر بگیریم که می‌فرمایند: «روز خود را طوری بگذران که یا عالم باشی یا دانش‌آموز، و برحذر باش از اینکه عمرت در غفلت هوسرانی‌ها و کام‌جو‌یی‌های زیان‌بخش سپری شود». مشکوه‌الانوار، ج یک، ص٣٠١
تا به‌گفته امیرالمؤمنین (ع)، از خواسته‌های واقعی‌مان دور نمانیم: «کسی که خود را با مسائل بیهوده سرگرم کند، از خواسته‌های واقعی زندگی خود باز خواهد ماند». شرح غرر، ج۵، ص٣٣۶
عمل صالح همان کلید نجات از خسارت است که خداوند در قرآن کریم، ما را درباره آن تذکر می‌دهد؛ عملی همراه با ایمان و معرفت که تنها با آگاهی از دستورات الهی می‌توان به آن رسید؛ آن‌چنان‌که امام‌صادق (ع) می‌فرمایند: «اگر از عمرت فقط دو روز مانده باشد، یک روزش را به فراگرفتن دستورات و معارف الهی اختصاص بده تا تو را به روز مرگت یاری دهد». روضه (فروع) کافی، ج٨، ص١۵٠
معرفتی که ما را برای اطاعت تربیت کرده، باعث می‌شود عمرمان برکت بگیرد؛ همان‌طور که امیرالمؤمنین (ع) می‌فرمایند: «این نَفس‌های تو، یکایک اجزای عمر توست. برحذر باش که آنها را جز در راه طاعتی که تو را به خدا نزدیک کند، به هدر ندهی». شرح غرر، ج٢، ص٢٧۶