صفائی | شهرآرانیوز؛ هنوز صدایشان در گوشم تکرار می‌شود: «اگر کاری از دستتان برمیآید، انجام دهید. از این زباله‌های عفونی خسته شدیم. حاضریم تا صبح با شما راه برویم و تک‌تک پلاستیک‌ها را نشانتان بدهیم. یک شب بیایید ببینید شرایط کاری ما چطور است.»
التماسی که در صدایشان بود، نه برای خودشان، بلکه برای خانواده‌هایشان و مردم این شهر بود. آنها بهتر از برخی پزشکان می‌دانند که رها‌کردن زباله‌های عفونی در کوچه‌پس‌کوچه‌ها چه عواقبی می‌تواند به جا بگذارد. به قول یکی از نیرو‌های خدمات شهری، انگار شب که می‌شود چشم و گوش برخی متولیان به خواب می‌رود و این مشکل را نه می‌بینند و نه می‌شنوند. شاید با خودشان می‌گویند «بی‌خیال! شهرداری مجبور است همراه با دیگر زباله‌ها آنها را هم جمع کند.»
وقتی مشکل ترافیکی خیابان احمدآباد را پیگیری می‌کردیم، عده‌ای از پاکبانان خواستند به مشکلات آنها در این خیابان و نیز بولوار سجاد و بولوار شهید کلاهدوز هم بپردازیم و به دعوتشان، یکشنبه شب هفته گذشته با آنها همراه شدیم.
در شرایطی که آلودگی، خطر فوری برای محیط و انسان دارد، با اخطار سازمان و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، متخلفان، عاملان آلودگی موظف‌اند فورا اقداماتی را که منجر به بروز آلودگی و تخریب محیط زیست می‌شود، متوقف کنند و بلافاصله به رفع آلودگی و پاک‌سازی محیط مبادرت نمایند. در‌صورت استنکاف، مراجع قضایی، خارج از نوبت به موضوع رسیدگی و متخلفان و عاملان را علاوه‌بر پرداخت جریمه تعیین‌شده ملزم به رفع آلودگی و پاک‌سازی خواهند کرد.
هر اقدامی که تهدید علیه بهداشت عمومی شناخته شود از‌قبیل آلوده‌کردن آب آشامیدنی یا توزیع آب آشامیدنی آلوده، دفع غیر‌بهداشتی فضولات انسانی و دامی و مواد زاید، ریختن مواد مسموم‌کننده در رودخانه‌ها و زباله‌ها در خیابان‌ها، کشتار غیرمجاز دام، استفاده غیرمجاز فاضلاب خام یا پساب تصفیه‌خانه‌های فاضلاب برای مصارف کشاورزی ممنوع است و مرتکبین چنانچه طبق قوانین خاص مشمول مجازات شدیدتری نباشند، به حبس تا یک سال محکوم خواهند شد.
نزدیک یک بامداد است. برخلاف طول روز که در کوچه‌پس‌کوچه‌های احمدآباد جای سوزن‌انداختن و پارک ماشین نیست، این معابر آن‌قدر خلوت است که تعداد ماشین‌های پارک‌شده در خیابان کمتر از انگشتان دست است. قرارمان با پاکبانان در کوچه پرستار یک است. وقتی می‌رسیم، کارشان را آغاز کرده‌اند. متأسفانه برخی از زباله‌گرد‌ها برای برداشتن سرم‌ها و قوطی‌های پلاستیکی، پلاستیک‌های زباله را پاره کرده و آنها بر زمین ریخته‌اند.
وضعیت زباله‌ها آن‌قدر مشمئزکننده است که نمی‌توانیم به آنها نگاه کنیم، اما نیرو‌های خدمات شهری مجبورند برای پاکیزگی شهر ذره‌ذره آن را از روی زمین جمع‌آوری کنند. حسین قاسم‌نژاد، ناظر شب ناحیه یک که با ما همراه شده است، می‌خندد و می‌گوید: ببینید شما نمی‌توانید یک لحظه به اینها نگاه کنید، اما همکاران ما سال‌هاست که این شرایط را می‌بینند و هر شب مجبورند آنها را جمع و پاک‌سازی کنند.
این خیابان را که تمیز می‌کنند، به‌سمت عارف یک می‌رویم.
کارکنان جمع‌آوری زباله هم به ما ملحق شده‌اند. حدود هفت‌هشت‌نفری هستند. یکی از پلاستیک‌ها را باز می‌کنند تا زباله‌های درونش را نشانمان بدهند. تعداد زیادی سرنگ با سوزن، باند‌های خونی، تعدادی گان و ابزاری را که داخل آنها خونابه است، نشانمان می‌دهند. با دیدن آنها می‌پرسیم: کدام‌یک از شما تاکنون سوزن سرنگ در دستش رفته است؟ لبخندی بر لبانشان می‌نشیند.
حسین مردانی نگاهی به دوستانش می‌اندازد و بعد رو به ما می‌کند: همه ما بار‌ها سوزن در دستانمان رفته است. دیگر اتفاق عجیبی برایمان نیست. همین‌که می‌خواهیم کیسه‌ای را بلند کنیم، می‌بینیم سنگین است؛ دستمان را زیرش می‌گیریم که پاره نشود، سوزن در دستمان فرو می‌رود. بلافاصله دستمان را فشار می‌دهیم تا زهرش را بگیریم و فردایش هم می‌رویم واکسن کزاز می‌زنیم. این تنها کاری است که از دستمان برمیآید.
مرتضی حیدری به میان حرفش می‌آید و می‌گوید: زباله‌گرد‌ها که کیسه‌های زباله را پاره کرده بودند، می‌خواستیم زباله‌ها را از روی زمین جمع کنیم. نمی‌دانم سوزن سرنگ چه اندازه بود که یکدفعه از کفشم عبور کرد و به کف پایم خورد. آنجا نمی‌دانستم چکار کنم. هر‌طور بود، سوزن را بیرون آوردیم و فردای آن روز هم برای واکسن کزاز مراجعه کردم.
حسین قاسم‌نژاد شانزده‌سال است که به‌عنوان ناظر شب ناحیه یک در معابر احمدآباد خدمت می‌کند. به قول خودش از ابتدا که به این محدوده آمده، این زباله‌ها هم بوده است. در این سال‌ها فقط یک‌بار به خاطر دارد که با تعداد اندکی از پزشکان خاطی برخورد شده است.
او می‌گوید: در معابر احمدآباد ۲۶پاکبان و چهارزباله‌گیر خدمت می‌کنند. متأسفانه به‌خاطر بی‌توجهی پزشکان این محدوده، آنها بار‌ها سوزن سرنگ در دستشان فرو رفته است. یک‌بار پلاستیکی را برداشتم و سوزن در دستم رفت. حدود یک هفته دستم به‌خاطر آلودگی ورم کرده بود. تنها کاری که نیرو‌های خدمات شهری می‌توانند در‌برابر آن انجام دهند، زدن واکسن کزاز است.
قاسم‌نژاد همان‌طور‌که از مشکلاتشان می‌گوید، با دیدن یکی از زباله‌گرد‌ها در خیابان برایمان تعریف می‌کند: قبل از اینکه ماشین‌های جمع‌آوری زباله برسند، زباله‌گرد‌ها با موتور و ماشین می‌آیند و پلاستیک‌ها را پاره می‌کنند و روی زمین می‌ریزند. آنها به‌دنبال این هستند که هر وسیله پلاستیکی را بردارند.
آزمایشگاه‌ها نمونه‌های خون، ادرار و مدفوع را که می‌گیرند، پس‌از انجام کارشان، متأسفانه پک‌های نمونه را بیرون می‌گذارند. زباله‌گرد‌ها محتویات پک‌ها را روی زمین می‌ریزند و خود پک‌های کوچک پلاستیکی را می‌برند. فکرش را بکنید! دردسرهایش برای نیرو‌های خدماتی ما می‌ماند. گاهی مجبور می‌شویم خیابان را بشوییم تا از آلودگی تمیز شود.
او ادامه می‌دهد: مشکلات ما به خیابان‌های پرستار، عارف، محتشمی و عدالت ختم نمی‌شود. هر‌جا مطب پزشک باشد، این مشکلات هم هست. در خیابان‌های راهنمایی ۳، شهید‌کلاهدوز یک، شهید‌کلاهدوز ۱۴، بولوار بعثت و بولوار سجاد هم زباله عفونی داریم. در خیابان راهنمایی ۳ زباله‌ها را داخل باکس‌ها می‌گذارند. طی سال‌های اخیر آن‌قدر زرنگ شده‌اند که اثری از خودشان نگذارند؛ برای همین دیگر فیش پرداختی یا برگه‌ای از پزشکان در این زباله‌ها دیده نمی‌شود.
نخستین ارگانی که برای پیگیری جمع‌آوری زباله‌های عفونی به آن مراجعه می‌کنیم، اداره خدمات شهری شهرداری منطقه یک است؛ اداره‌ای که متولی جمع‌آوری زباله‌های شهری است.
رئیس این اداره می‌گوید: با‌توجه‌به ماده۱۳ قانون مدیریت پسماند، ما حق نداریم پسماند‌های ویژه را در کنار زباله‌های عادی جمع کنیم. این کار به‌دلیل ایجاد آلودگی محیطی ممنوع است. حتی نقل و انتقال زباله‌های ویژه هم ممنوع است. ولی بر‌حسب وظیفه برای پاکیزگی شهر به جمع‌آوری این زباله‌ها می‌پردازیم و چاره‌ای نداریم.
مجتبی میربلوکی توضیح می‌دهد: طبق قوانین مدیریت پسماند، دفع و بی‌خطرسازی پسماند‌های ویژه با ایجاد‌کننده آن یعنی خود واحد‌های پزشکی است. آنها مکلف‌اند برای جمع‌آوری این زباله‌ها با سازمان مدیریت پسماند قرارداد ببندند و این سازمان به جمع‌آوری درست زباله‌های بی‌خطر‌شده اقدام کند.
وی توضیح می‌دهد: در حال حاضر سه‌شرکت، زیر نظر اداره محیط زیست زباله‌های عفونی را جمع می‌کند و پس‌از بی‌خطرسازی آنها به سازمان پسماند تحویل می‌دهد و نظارت بر فعالیت آنها و اعمال قانون درباره آنها هم با اداره محیط زیست است.
رئیس اداره خدمات شهری منطقه یک با تأکید بر اینکه خدمات شهری برای جمع‌آوری زباله‌های عفونی هیچ‌گونه تعهدی ندارد، می‌گوید: اگر می‌بینید ما آنها را جمع می‌کنیم، به‌خاطر مردم است و اگر پیگیر هستیم که مشکل رفع شود، به‌خاطر نیرو‌های خدمات شهری است. تا الان شهرداری منطقه یک هرمطب متخلفی را که شناسایی کرده، به مراکز متولی از طریق نامه اطلاع داده، اما این موضوع به صورت جدی پیگیری نشده و طی این سال‌ها هیچ تغییری ایجاد نشده است.
سه پیمانکار برای جمع‌آوری زباله‌های عفونی مطب پزشکان فعالیت می‌کنند که با معاون یکی از این شرکت‌ها گفت‌و‌گو می‌کنیم.
محسن رضائیان توضیح می‌دهد: پزشکان حوزه‌هایی مانند بینایی‌سنجی، چشم‌پزشکی، روان‌شناسی و... زباله‌های عفونی ندارند؛ در‌مقابل زباله‌های تولیدی مطب دندان‌پزشکان، متخصصان زنان، متخصصان پوست و جراحان و... شایان توجه است. به گفته نظام پزشکی، از بین مطب‌های پزشکان در مشهد، ۳ هزارو ۷۸۰ مطب پسماند عفونی تولید می‌کنند که از این تعداد، تنها هزار و صد مطب با سه شرکت قرارداد دارند و الباقی پزشکان مشخص نیست چطور زباله‌هایشان را مدیریت می‌کنند.
وی ادامه می‌دهد: هزینه قرارداد ماهیانه ما با هر مطب ۶۸۰ هزار تومان است که از نظر پزشکان قیمت ما زیاد است؛ به‌همین‌دلیل حاضر به بستن قرارداد با ما نیستند. آنها به این فکر نمی‌کنند که این قیمت شامل هزینه‌های جانبی و قانونی ما مانند مالیات بر ارزش افزوده، دارایی، هزینه خودرو‌ها و... است.
طبق قانون مدیریت پسماند پزشکی، بسته‌بندی پسماند با واحد تولیدکننده است و پیمانکاران وظیفه جمع‌آوری و انتقال به کارخانه و پروسه بی‌خطرسازی را برعهده دارند. رضائیان با اشاره به این موضوع توضیح می‌دهد: برای جمع‌آوری و تحویل زباله‌های عفونی باید آنها را داخل پلاستیک‌های شفاف و ضخیم بگذارند تا پاره نشود. این پلاستیک‌ها کیلویی ۱۸۰ هزارتومان است. یک کیلو هشت‌عدد دارد که مخصوص اتوکلاو است، هرچند مطب‌ها این کار را انجام نمی‌دهند. سوزن‌ها را هم باید داخل سیفتی‌باکس تحویل دهند، اما متأسفانه برخی از مطب‌ها سوزن‌ها را داخل بطری آب معدنی یا دبه تحویل ما می‌دهند! علی‌رغم اینکه بار‌ها به آنها تذکر می‌دهیم، باز هم رعایت نمی‌کنند.
وی درباره نحوه جمع‌آوری زباله هم می‌گوید: طبق قانون در فصول گرم هر ۴۸ ساعت و در فصول سرد هر ۷۲ ساعت زباله‌ها را جمع‌آوری می‌کنیم. مطب‌ها در این مدت باید زباله‌های عفونی‌شان را در سطل‌های بزرگ در‌دار ودر فضایی که رفت‌و‌آمد نباشد، نگهداری کنند. خیلی از واحد‌ها این موضوع را هم رعایت نمی‌کنند.
ماشین جمع‌آوری زباله، وانت‌پیکان‌های کوچکی است که قابلیت این حجم از زباله را ندارد. رضائیان در‌این‌باره توضیح می‌دهد: ابتدا از وانت و کامیونت استفاده می‌کردیم، اما به‌خاطر ترافیک در معابر احمدآباد و نبود جای پارک در حال حاضر فقط از وانت استفاده می‌کنیم. این وانت‌ها ضوابط استانداردی دارند و برای جمع‌آوری زباله‌های عفونی حتما تأییدیه می‌گیرند.
مدیر سلامت محیط و کار دانشگاه علوم‌پزشکی مشهد نیز بر این نکته تأکید می‌کند که مطب‌هایی که پسماند‌های عفونی تیز و برنده دارند، باید پیرو هماهنگی سازمان نظام پزشکی مشهد با سه شرکتِ دارای مجوز بی‌خطرسازی پسماند‌های عفونی و تیز‌و‌برنده قرارداد ببندند تا زباله‌هایشان جمع‌آوری و پس از بی‌خطرسازی، دفن شود.
فرشید وفا در پاسخ به این سؤال که آیا سازمان‌های مرتبط، درخصوص رفع خطر این زباله‌ها فکری کرده‌اند یا خیر، می‌گوید: کارگروه پسماند‌های عفونی و تیز‌و‌برنده با محوریت سازمان نظام‌پزشکی و با حضور سازمان محیط زیست، دانشگاه علوم‌پزشکی، مراجع قضایی و... هر‌چند‌وقت‌یک‌بار، برگزار و آخرین وضعیت مطب‌ها بررسی می‌شود.
وی ادامه می‌دهد: مردم در صورت مشاهده زباله‌های عفونی، با سامانه ۱۹۰ تماس بگیرند. اگر محدوده مطب را هم اعلام کنند، پیگیری خواهیم کرد و مطابق قانون با آنها برخورد می‌شود.
مجلس شورای اسلامی در اردیبهشت سال۱۳۸۳ قانون پسماند را تصویب کرد که طبق آن، تولیدکننده پسماند، مسئول مدیریت پسماند است و کسی که زباله ویژه‌ای تولید می‌کند، مسئول جمع‌کردن آن است.
در ماده۵ قانون مدیریت پسماند‌ها هم آمده است که مدیریت‌های اجرایی پسماند‌ها موظف‌اند براساس معیار‌ها و ضوابط وزارت بهداشت ترتیبی اتخاذ کنند تا سلامت، بهداشت و ایمنی عوامل اجرایی تحت نظارت آنها تأمین و تضمین شود. ماده۷ این قانون بیان می‌کند که مدیریت اجرایی پسماند‌های صنعتی و ویژه به عهده تولیدکننده خواهد بود و البته ماده ۱۳ هم یادآور می‌شود که مخلوط‌کردن پسماند‌های پزشکی با سایر پسماند‌ها و تخلیه و پخش آنها در محیط یا فروش، استفاده و بازیافت این نوع پسماند‌ها ممنوع است.
بیست‌سال از تصویب این قانون می‌گذرد، اما در این بیست‌سال، چه تغییری در روند جمع‌آوری زباله‌های عفونی ایجاد شده است؟
به نقل از ایرنا در شهریور۱۳۹۵، مدیر‌عامل سازمان مدیریت پسماند وقت شهرداری مشهد گفت: فقط ۱۱۷پزشک از بین ۵ هزار پزشک دارای مطب در این کلان‌شهر و معادل ۲درصد آنها زیرپوشش طرح جمع‌آوری زباله‌های عفونی هستند. در ابتدای اجرای طرح سامان‌دهی زباله‌های عفونی مطب‌ها در سال۱۳۸۶ قرار شد این طرح به‌صورت آزمایشی و رایگان در شهر برای مدت شش ماه اجرا شود تا در این مدت، سازمان نظام پزشکی قیمت تمام‌شده را برآورد و تعیین کند.
پس از اجرای آزمایشی این طرح، هیچ اقدامی از‌سوی سازمان نظام پزشکی در‌زمینه تعیین تعرفه و اجرای دائمی طرح انجام نشد. این طرح آزمایشی شش‌ماهه، دو‌سال به‌رایگان اجرا شد و در این مدت هفتصدمطب زیرپوشش طرح قرار گرفتند. طبق دستور دادستان وقت در زمان اجرای طرح با پزشکانی که در طرح سامان‌دهی پسماند‌های عفونی مشارکت نکنند، باید برخورد قضایی شود.
سال۱۳۹۷ رسانه‌های کثیرالانتشار مشهد نوشتند: «۷۰۰ مطب دست به کار شدند!» در این مطلب نوشته شده بود: قاضی محمد بخشی‌محبی، معاون دادستان عمومی و انقلاب مرکز استان، درخصوص دفع پسماند‌های پزشکی عفونی به مطب‌ها، کلینیک‌ها و مدیرانی که وظیفه نظارت در این زمینه را به عهده دارند، تا ۱۵تیرماه مهلت داد درخصوص تفکیک پسماند و بی‌خطرسازی آنها یا واگذاری به بخش خصوصی اقدام کنند و اعلام کرد که در‌صورت اقدام‌نکردن در این زمینه، برخورد‌های قانونی با خاطیان صورت می‌گیرد.
در آن زمان به نقل از معاون اداره کل حفاظت محیط زیست استان، تنها هفتصدمطب از ۲۵۰۰مطبی که در مشهد پسماند پزشکی عفونی تولید می‌کردند، اقدام به دفع بهداشتی پسماند‌های خود کرده‌اند. پس‌از دستور قضایی معاون دادستان مشهد، کمیته پسماند‌های پزشکی استان تشکیل شد که یکی از مصوبات آن این بود که درمانگاه‌ها و کلینیک‌های سطح شهر حداکثر تا تاریخ مذکور (۱۵ تیرماه) برای تعیین تکلیف وضعیت دفع پسماند پزشکی خود اقدام کنند.
۱۷ شهریور ۱۳۹۷ «قدس‌آنلاین» نوشت: ۲ هزارو ۲۰۰ مطب پزشکی مشهد به‌خاطر رعایت‌نکردن الزامات قانونی زیست‌محیطی مدیریت پسماند عفونی، به مرجع قضایی معرفی شدند.
سیدهادی شریعت یار، معاون دادستان مرکز استان، در پیگیری حقوق عامه و پیشگیری از وقوع جرم، اردیبهشت ۱۴۰۳ در گفت‌و‌گو با روزنامه شهرآرا گفت: ما مطب‌ها را ملزم می‌کنیم که با این شرکت‌ها قرارداد ببندند. این موضوع باید به طور‌کامل اجرایی شود. مطب‌ها یا باید متعهد شوند خودشان زباله‌های عفونی را کاملا بی‌خطرسازی کنند یا باید با شرکت‌ها قرارداد ببندند.
اگر هم قراردادی داشته‌اند که تمام شده است، باید تمدید کنند. دستگاه‌های نظارتی باید دقیق نظارت کنند تا مطب‌ها تخلف نکنند. نظارت‌ها به‌این‌معناست که دیگر کسی پسماند عفونی خود را داخل پسماند عادی قرار ندهد. اگر امسال چنین‌گزارشی به دست ما برسد، قطعا با آن مطب یا مرکز درمانی برخورد خواهیم کرد.