سرور هادیان | شهرآرانیوز؛ به گفته فعالان صنعت فرش، اخیرا قاچاق فرش افغانستان به ایران تبدیل به معضلی شده که می‌تواند به تولید و بازار فرش دستباف ایران آسیب جدی بزند. این موضوع را توکلی، رئیس کمیسیون فرش، هنر و صنایع‌دستی اتاق ایران، تأیید می‌کند. او می‌گوید که فرش‌های افغانستانی که عمدتا از نظر ظاهری شبیه فرش‌های ایرانی هستند، به دلیل هزینه‌های تولید پایین‌تر و نبود تعرفه‌های گمرکی، با قیمتی ارزان‌تر وارد بازار ایران می‌شوند. این موضوع نه‌تنها باعث ایجاد رقابت ناعادلانه در بازار داخلی شده، بلکه به اقتصاد محلی و معیشت ده‌ها هزار بافنده ایرانی آسیب جدی وارد کرده است.
تشخیص تفاوت این فرش‌ها از نمونه‌های ایرانی برای مشتریان عادی دشوار است و گاه این محصولات با نام فرش ایرانی به فروش می‌رسند که خود به هویت این هنر اصیل ایرانی لطمه می‌زند. حامد چمن‌رخ، نایب‌رئیس اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان فرش ایران نیز می‌گوید: اطلاعات کاملی از قاچاق فرش داریم. این شناخت را از مبدأ یعنی از تولید تا تولیدکننده‌ها تا ورود آن به مشهد داریم و این افراد شناسایی شده‌اند. از طرفی معتقدیم با بگیروببند در مغازه‌ها این موضوع حل نمی‌شود.
به گفته فعالان بازار، برخی فروشگاه‌ها که بر روی تخصص در فروش فرش‌های دستباف تمرکز ندارند، فرش‌های افغانستانی را خریداری کرده و با قیمت‌های پایین‌تر عرضه می‌کنند. گاهی این فروشگاه‌ها نیز فرش‌ها را به‌عنوان محصول ایرانی معرفی می‌کنند. برخی قاچاقچیان، فرش‌های افغانستانی را از طریق ایران به کشور‌های دیگر صادر می‌کنند.
در این حالت، ایران به‌عنوان مسیر ترانزیت عمل می‌کند، اما آسیب به بازار داخلی فرش ایرانی نیز اجتناب‌ناپذیر است. گفته می‌شود به دلیل هزینه‌های تولید پایین‌تر در افغانستان، فرش‌های قاچاق افغانستانی معمولا ارزان‌تر از نمونه‌های ایرانی هستند. این قیمت پایین‌تر باعث جذب خریدارانی می‌شود که کمتر به اصالت فرش توجه دارند و بیشتر به دنبال خرید اقتصادی هستند.
همچنین نگاهی به فضای مجازی نشان می‌دهد که فرش‌های افغانستانی در این فضا در حال خریدوفروش است. به‌عنوان‌مثال در یک آگهی باعنوان فرش افغانی آمده بود: «فرش دستباف افغانی با قیمت مناسب ۱۵۰ دلار هر متر مربع است ارسال درب منزل» همچنین در سایت دیوار آگهی‌هایی مبنی بر فروش قالیچه و فرش دستباف افغانی وجود دارد. در یک آگهی آمده است که سه عدد قالیچه دستباف افغانی ۳۰ میلیون تومان.»
علی بهروزی یکی از تولیدکنندگان برجسته فرش دستباف در مشهد در گفت‌و‌گو با شهرآرا با تأکید بر اهمیت فرش ایرانی به‌عنوان نماد هنر اصیل ایرانی، می‌گوید: فرش دستباف نه‌تنها یک هنر، بلکه بخشی از هویت و فرهنگ ایران است. حمایت‌نکردن از این هنر، به‌معنای از دست دادن فرصتی برای انتقال این هویت به نسل‌های آینده است.
وی می‌افزاید: هر فرشی که از مرز‌های ایران وارد شود، قاچاق محسوب می‌شود. تفاوتی ندارد این فرش از کدام کشور – چین، هند، پاکستان یا افغانستان – وارد شده باشد. فرش‌های افغانستانی به دلیل نزدیکی به خراسان، بیشتر در بازار مشهد عرضه می‌شوند، اما حتی در تهران هم فروش آن دیده شده است. این فرش‌ها بین ۳۰ تا ۴۰درصد ارزان‌تر از فرش ایرانی هستند و افراد عادی نمی‌توانند تفاوت آنها را تشخیص دهند.
وی تأکید می‌کند که فرش‌های افغانستانی کیفیتی مانند کیفیت فرش‌های ایرانی ندارند، اما از انجا که ارزان‌تر هستند در بازار توسط برخی افراد استقبال شده‌اند. وی می‌گوید: در سال‌های اخیر، فروش این نوع فرش‌ها از طریق پلتفرم‌های آنلاین و شبکه‌های اجتماعی افزایش یافته است. فروشندگان قاچاق در این فضا‌ها به‌راحتی می‌توانند محصولات خود را تبلیغ کنند و بدون نیاز به ارائه مدارک قانونی بفروشند.
امیر حاجی‌آبادی، مدیرعامل یک شرکت تولیدی فرش، هم در گفت‌و‌گو با شهرآرا می‌گوید: قاچاق فرش افغانستانی به ایران، موضوع جدیدی نیست و در گذشته نیز اتفاق افتاده است. اگر ما در شرایط تجارت آزاد و بدون تحریم قرار داشتیم، این مسئله می‌توانست به‌عنوان یک فرصت برای رقابت تلقی شود. اما در حال حاضر، ما تنها قادر به تمرکز بر فروش فرش‌های خانگی خود هستیم. این در حالی است که صنعت فرش ایران می‌تواند ارزآوری درخورتوجهی برای کشور داشته باشد. در واقع قاچاق فرش فشار مضاعفی را بر صنعت فرش دستباف ایران وارد آورده است.
وی افزود: سیستم‌های پیشرفته امروزی، امکان بافت طرح‌های ایرانی در هر کشوری را فراهم کرده‌اند. با این حال، آب‌وهوا و خاک در کیفیت فرش تأثیرگذار است. به‌عنوان مثال، می‌توان تفاوت فرش بیرجند و مشهد را احساس کرد. بیشترین بافندگان ما در روستا‌های اطراف نیشابور و مشهد فعال هستند. حاجی‌آبادی تأکید می‌کند که برای حفظ جایگاه فرش ایرانی در بازار‌های داخلی و خارجی، حمایت از این صنعت و رفع مشکلات آن ضروری است.
سعید باقرزاده، مدیر یک گالری فرش هم به شهرآرا درباره قاچاق فرش افغانستانی در بازار ایران می‌گوید: تعداد محدودی از قالی‌های افغانی قاچاق وارد کشور می‌شود. با این حال، برخی از این مدل‌ها توسط بافنده‌های ایرانی در داخل کشور تولید می‌شوند، به‌طوری که گاهی تشخیص فرش داخلی از فرش وارداتی دشوار است.
باقرزاده می‌افزاید: تنها افراد متخصص در حوزه فرش دستباف می‌توانند تفاوت فرش ایرانی و قاچاق افغانستانی را تشخیص دهند. متأسفانه، امکان فروش فرش‌های قاچاق به‌نام فرش ایرانی وجود دارد. بهترین راه برای مقابله با این معضل، حمایت از بافنده‌های داخلی و ایجاد تسهیلات برای آنهاست. این اقدامات می‌تواند باعث کاهش هزینه تمام‌شده فرش در ایران شود و رقابت با فرش‌های همسایه را آسان‌تر کند.
وی درباره تفاوت فرش ایرانی و قاچاق می‌گوید: فرش‌های قاچاق بعد از مصرف دیگر دارای ارزش سرمایه‌گذاری نیست، خانواده‌های ایرانی با نگاه سرمایه‌گذاری، فرش دستباف را خریداری می‌کنند. می‌توان گفت که فرش‌های قاچاق قابلیت سرمایه‌گذاری ندارد. او بر ضرورت حفظ و تقویت جایگاه فرش ایرانی در بازار‌های داخلی و جهانی تأکید می‌کند و می‌گوید: حمایت از بافنده‌های ایرانی نه‌تنها موجب ارتقای کیفیت و کاهش قیمت می‌شود، بلکه از ورود فرش‌های قاچاق نیز جلوگیری می‌کند.
رئیس اداره فرش اداره کل صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی هم در گفت‌و‌گو با شهرآرا درباره قاچاق فرش افغانستانی می‌گوید: گزارش‌هایی دریافت شده است، اما بررسی‌های میدانی چیزی را ثابت نکرده‌اند.
با این حال برای جلوگیری از زیان مصرف‌کنندگان، توصیه می‌کنیم خریداران فرش با مشورت متخصصان اقدام کنند. شادی قاسمی به چالش‌های صادرات فرش اشاره کرده است و می‌گوید: مشکلاتی مانند بازگشت تعهدات ارزی و تحریم‌ها بر صادرات فرش دستباف تأثیر منفی گذاشته است. با این حال، آمار‌های گمرک نشان‌دهنده رشد صادرات نسبت به سال گذشته است.
البته باید توجه داشت که فرش خراسان رضوی از طریق سایر استان‌ها نیز صادر می‌شود و آمار واقعی تنها با بررسی کشوری مشخص می‌شود. قاسمی در ادامه با اشاره به مشکل بیمه بافندگان می‌گوید: در خراسان رضوی حدود ۴۰هزار بافنده فعال وجود دارد، اما تنها ۷۶۰۰نفر از آنان بیمه هستند.
اگرچه بیمه عشایر و روستایی بخشی از این نیاز را پوشش می‌دهد، اما به دلیل برخوردارنبودن از خدمات درمانی، این نوع بیمه استقبال نمی‌شود. درخواست ما این است که بودجه‌ای برای حل این مشکل تخصیص داده شود.
معاون بازرسی و حمایت از مصرف‌کنندگان اداره کل صنعت، معدن و تجارت خراسان رضوی هم در گفت‌و‌گو با شهرآرا می‌گوید: برخورد با ورود فرش قاچاق در مبدای ورودی کشور انجام می‌شود. با این حال، سازمان صمت هم این مسئله را بررسی می‌کند و در صورت محرزشدن قاچاق‌بودن فرشی با واحد عرضه‌کننده برخورد می‌شود. بخشعلی بیاتی می‌افزاید: البته بخشی از فرش‌های افغانی که در بازار عرضه می‌شود، توسط افغانی‌هایی که ساکن ایران هستند، بافته و در بازار فروخته می‌شود.